16.BUDOWA KRĘGU (ANALOGIE I RÓŻNICE W POSZCZEGÓLNYCH ODCINKACH KRĘGOSŁUPA)

W każdym kręgu wyróżnia się trzon( cz. Przednia), który służy do dźwigania masy ciała i część tylną zwaną łukiem kręgu. Trzon wraz z łukiem ograniczają otwór kręgowy. Z połączenia wszystkich kręgów powstaje kanał kręgowy dla rdzenia kręgowego wraz z oponami.

Trzon ma powierzchnię chropowatą dolną i górną, które służą do połączenia z krążkiem międzykręgowym. W miejscu odejścia łuku od trzonu są wcięcia kręgowe dolne i górne. Oba wcięcia sąsiednich kręgów krążkiem międzykręgowym ograniczają otwór międzykręgowy – przechodzi tu nerw rdzeniowy i naczynia. Od łuku odchodzi siedem wyrostków:

1. kolczysty – przyczepiają się do niego mięśnie i więzadła

2. wyrostki poprzeczne – parzyste, przyczepiają się mięśnie i więzadła

3. wyrostki stawowe 4pary – mja powierzchnie stawowe

KRĘGI SZYJNE

Liczba 7

Kręg szczytowy i obrotowy różnia się budową o d pozostałych. Trzony sa niskie, łuki cienkie, otwór kolczysty duży.

1. Wyrostki kolczyste pochylone ku dołowi, od 2 do 6 wykazują rozwidlenia, kręg 7 podobny do piersiowego nie ma rozwidlenia

2. Wyrostki poprzeczne krótkie, złożone z dwóch blaszek ograniczają otwór wyrostka, przechodzą tędy tętnica kręgowa i żyły kręgowe.

25.PODZIAŁ CZYNNOŚCIOWY STAWÓW.

Podział czynnościowy stawów bierze pod uwagę ruchomość połączeń kostnych, które można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

1. STAWY ŚCISŁE: to grupa połączeń najmniej ruchomych. Odpowiada ona grupie stawów pełnych podziału anatomicznego. Zaliczamy do nich:

1. Kościozrosty-całkowicie nieruchome

2. Chrząstkozrosty i wiezozrosty-pozwalaja na nieznaczną zmianę położenia kości względem siebie.

2. STAWY PÓŁŚCISŁE: nie maja odpowiednika w podziale anatomicznym. Są to stawy jamowe o płaskich powierzchniach

Stawowych (lub nieregularnych), cienkiej warstwie chrzastki i silnie napietej torebce stawowej. Ich ruchomość jest nieznaczna. Zaliczamy do nich stawy:

· Nadgsrstkowo-śróręczne

· Stępowo-śródstopne

· Krzyzowo-biodrowe

3. STAWY WOLNE (JAMOWE): dzielą się na trzy kategorie:

1. KAT. I. – stawy o jednym stopniu swobód ruchu – stawy jednoosiowe (zawiasowe lub obrotowe). W stawach zawiasowych oś ruchu przebiega prostopadle do osi kończyny. W stawach obrotowych oś ruchu przebiega równolegle.

3. KAT. II. – stawy o dwóch stopniach swobody ruchu – stawy dwuosiowe (owalne, siodełkowate itp.,). W stawach tych można wykonać ruch obwodzenia tzn. kombinacje ruchów zginania i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem (stawy nadgarstkowe, śródręczno-palcowe, szczytowo potyliczne).

5. KAT. III. – stawy o trzech stopniach swobody ruchu – stawy wieloosiowe (stawy nasadowe kończyn, stawy kręgosłupa). W stawach tych można wykonać ruchy: zginania i prostowania, odwodzenia i przywodzenia, obwodzenia, nawracania i odwracania.

26.OGÓLNA BUDOWA STAWU JAMOWEGO.

W każdym stawie odróżniamy następujące składniki:

1. Chrząstki stawowe – pokrywające powierzchnie stawowe

2. Torebkę stawowa

3. Jamę stawową

CHRZĄSTKI STAWOWE: zbudowane są najczęściej z chrząstki szklistej(„BUDOWA I FUNKCJA” patrz pytanie 18).

TOREBKA STAWOWA: otacza cały staw izolując go od zewnątrz. Przyczynia się do ściślejszego przylegania powierzchni stawowych. Zbudowana jest z dwóch warstw. Warstwa zewnętrzna nosi nazwę błony włóknistej. Warstwa wewnętrzna to błona maziowa.

Błona włóknista zbudowana jest z włókien klejodajnych i elastynowych, które przebiegają równolegle lub krzyżują się między sobą przechodząc w miejscach przyczepu torebki w okostną. W niektórych miejscach błona włóknista znacznie grubieje tworząc mocne pasma – więzadła. Zróżnicowanie w grubości i napięciu tego elementu powiązane jest z funkcją określonego stawu. W jednych, torebka jest luźna co zezwala na dużą ruchomość kości w danym stawie, w innych jest silnie napięta stanowiąc czynnik hamujący ruchy.

Błona maziowa jest cienką, miękką, przesówalną błona łącznotkankową, która zawiera włókna sprężyste, komórki tłuszczowe i jest bogato unaczyniona i unerwiona. Błona ta wytwarza maź, która gromadzi się w jamie stawowej. Maź to gęsty płyn zawierający mucynę i kuleczki tłuszczu. Wypełnia on całkowicie szczelinowatą przestrzeń między powierzchniami stawowymi powodując ich przylepność względem siebie oraz zmniejszając tarcie w czasie wykonywania ruchów.

JAMA STAWOWA: prawidłowo jest to tylko bardzo niewielka szczelinowata przestrzeń, wypełniona całkowicie mazią. Tylko w stanach patologicznych przyjmuje postać jamy. Powierzchnie przylegaja do siebie ze względu na przylepnośc powierzchni stawowych, ciśnienia atmosferycznego, napięcia mięśni.

27.STAWY SPRZĘŻONE.DEFINICJA, PRZYKŁADY.

Stawy sprzężone jest to zespół stawów, co najmniej dwóch, w których ruch zachodzi jednocześnie i są to :

-staw skroniowo – żuchwowy

-staw kręgosłupa

-staw kośćca klatki piersiowej (połączenia tylne kręgowo – żebrowe w liczbie 44 par i 12 par połączeń mostkowo żebrowych tworzą system 56 stawów sprzężonych)

-staw skokowy dolny i poprzeczny stępu

-stawy promieniowo – łokciowe przedramienia

-stawy międzynadgarstkowe

-stawy obręczy kończyny górnej (mostkowo – obojczykowy i barkowo – obojczykowy)

30.OMÓW RODZAJE RUCHÓW JAKIE MOGĄ BYĆ WYKONYWANE W STAWACH CZŁOWIEKA.

1. STAW PŁASKI – PRZESÓWANIE SIĘ KOŚCI W STOSUNKU DO SIEBIE np. staw nadgarstkowo – śródręczny

2. STAW ZAWIASOWY – ZGINANIE I PROSTOWANIE, jest to ruch, którego oś stanowi oś biegnącą poprzecznie do osi długiej kości tworzących ten staw, np. stawy międzypaliczkowe palców.

3. STAW OBROTOWY – KOŚCI DOKONUJĄ W STOSUNKU DO SIEBIE OBROTU, oś tego ruchu biegnie wzdłuż osi długiej kości, np. staw promieniowo – łokciowy.

5. STAW ELIPTYCZNY – ZGINANIE,PROSTOWANIE,ODWODZENIE, PRZYWODZENIE I OBWODZENIE, osie tych ruchów przecinaja się pod kątem prostym, wzdłuż osi poprzecznej odbywają się ruchy zginanie i prostowania, wzdłuż osi podłużnej ruchy odwodzenia i przywodzenia. Z kombinacji wyżęj wymienionych ruchów w stawach tych można wykonać ruch obwodzenia, np. staw promieniowo – nadgarstkowy

6. STAW SIODEŁKOWATY – zginanie i prostowanie, osie ruchów przechodzą przez obie głowy kości tworzących staw, np., staw nadgarstkowo – sródręczny kciuka

7. STAW KULISTY – ZGINANIE, PROSTOWANIE,ODWODZENIE, PRZYWODZENIE,NAWRACANIE,ODWRACANIE I OBWODZENIE, np. stawy ramienny i biodrowy.

33.OMÓW STAWY KOŃCZYNY GÓRNEJ (BUDOWA I RUCHOMOŚCI).

STAW RAMIENNY: łączy kończynę górną wolną z jej obręczą. Wypukłą powierzchnię tworzy powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej, pokryta chrząstką szklistą, Dół stawowy utworzony jest wydrążenie stawowe łopatki, pokryte chrząstka szklista, która na obwodzie przechodzi w chrząstkę włóknistą wytwarzającą obrąbek stawowy. Obrąbek stawowy pogłębia i powiększa powierzchnię stawową oraz utrwala ruchy w stawie. Powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej nigdy nie przylega cała do dołu stawowego, jest płyto osadzona w panewce co ma znaczenie dla obszerności ruchów. W związku ze znaczną różnicą miedzy wielkością głowy oraz panewki i wielka ruchomością stawu, torebka stawowa jest luźna i bardzo obszerna. Torebkę stawową wzmacniają dwa więzadła stawu ramiennego: więzadło kruczo – ramienne i więzadło obrąbkowo – ramienne.

Staw ramienny jest stawem kulistym i wieloosiowym, można w nim wykonać ruchy dookoła trzech głównych osi tj.:

1. wokół osi strzałkowej – odwodzenie i przywodzenie

2. wokół osi poprzecznej – zginani (unoszenie w przód) i prostowanie (unoszenie w tył)

3. wokół osi podłużnej – nawracanie i odwracanie

4. z kombinacji w/w ruchów możliwe jest wykonanie obwodzenie.

STAW ŁOKCIOWY: jest stawem złożonym. Składa się z trzech połączeń, objętych wspólną torebką stawową. Dwa z tych połączeń tj. część ramienno – łokciowa i ramienno – promieniowa stanowią funkcjonalnie jedna całość, a ruch odbywa się wokół wspólnej poprzecznej osi stawu. Są to ruchy zginania i prostowania. Trzecią część stawu łokciowego stanowi połączenie promieniowo – łokciowe tzw. staw promieniowo – łokciowy bliższy, który należy do stawów typu obrotowego. Ruchy obrotowe przedramienia tj. nawracanie i odwracanie mogą odbywać się tylko przy współudziale stawu promieniowego – łokciowego dalszego. W utworzeniu stawu łokciowego uczestniczą trzy pary powierzchni stawowych:

2. część ramienno łokciowa tworzy powierzchnia stawowa bloczka kości ramiennej i wcięcia bloczkowe kości łokciowej

4. część ramienno – promieniową tworzą powierzchnia stawowa główki kości ramiennej i dołek stawowy głowy kości promieniowej

6. część promieniowo – łokciową tworzy wcięcie promieniowe kości łokciowej wraz z obwodem stawowym głowy kości promieniowej.

Torebka stawowa jest obszerna. Cienka z przodu i tyłu, a grubsza na bocznych stronach, gdzie wzmocniona jest silnymi więzadłami. Więzadłami wzmacniającymi ten staw są:

· więzadło poboczne promieniowe

· więzadło poboczne łokciowe

· więzadło pięrścieniowate

· więzadło czworoboczne

Staw łokciowy jako całość można zakwalifikować do typu stawu zawiasowo – obrotowego o dwóch osiach ruchu. Oś poprzeczna przebiega przez bloczek i główkę kości ramiennej i wokół tej osi wykonać można ruch zginania i prostowania. Os ruchu obrotowego jest wspólna dla obu stawów promieniowo – łokciowych: bliższego dalszego, przebiega ona przez środek głowy kości promieniowej i przez dalszą głowę kości łokciowej. Wokół tej osi odbywają się ruchy nawracania i odwracania przedramienia.

STAW PROMIENIOWO – ŁOKCIOWY DALSZY: panewka tego stawu utworzona jest przez wcięcie łokciowe kości promieniowej, a wypukła powierzchnię stawu stanowi obwód stawowy głowy kości łokciowej. Do stawu promieniowo – łokciowego dalszego należy także krążek stawowy, który przylega do dolnej powierzchni głowy kości łokciowej. Oddziela on jamę stawu promieniowo – łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowo – nadgarstkowego. Torebka stawowa luźna, ale mocna i najgrubsza po stronie grzbietowej.

Czynnościowo staw ten jest sprzężony ze stawem promieniowo – łokciowym bliższym i należy do stawów typu obrotowego.

34.OMÓW STAWY KOŃCZYNY DOLNEJ (BUDOWA I RUCHOMOŚĆ).

STAW BIODROWY: łączy miednicę z częścią wolną kończyny dolnej. Jest to staw kulisty, panewkowy, wieloosiowy. Powierzchnie stawowe tego stawu tworzą: Powierzchnia księżycowata panewki kości miednicznej i powierzchnia stawowa głowy kości udowej. Powierzchnie stawowe pokrywają chrząstka szklista, która w obrębie panewki, powyżej jej brzegu, przedłuża się w chrząstkę włóknistą wytwarzając obrąbek panewkowy. W dolnej części panewki obrąbek nie zrasta się z jej brzegiem, lecz przerzuca się ponad wcięciem panewki i wytwarza położone wewnątrz stawu więzadło poprzeczne panewki. Więzadło to przekształca wcięcie w otwór, przez który przechodzi do dna panewki tętnica, unaczyniająca tkankę tłuszczową dołu panewki, więzadło głowy i głowę kości udowej, dom której podążą wewnątrz tego więzadła. Dół panewki nie jest pokryty chrząstką szklistą, lecz wypełniony jest tkanka tłuszczowa i rozpoczynającym się tu więzadłem głowy kości udowej, które swój przyczep końcowy posiada w dołku głowy kości udowej. Torebka stawowa, w porównaniu ze stawem ramiennym, jest krótsza i bardziej napięta. Wzmacniają ja liczne i bardzo mocne więzadła, które przyczyniają się częściowo do ograniczenia ruchomości tego stawu. Należą do nich:

1. Więzadło biodrowo – udowe

2. Więzadło kulszowo – udowe

3. Więzadło łonowo – udowe

4. Warstwa okrężna

Staw biodrowy jest stawem kulisto – panewkowym, mogą odbywać się w nim ruchy wokół niezliczonej ilości osi, w których wyróżnia się trzy główne: zgięcie i prostowanie dookoła osi poprzecznej, odwodzenie i przywodzenie dookoła osi strzałkowej i dookoła osi pionowej ruchy nawracania i odwracania. Zakres ruchów w tym stawie jest jednak znacznie mniejszy niż w stawie ramiennym.

STAW KOLANOWY: jest największym stawem ustroju ludzkiego. Łączy on udo z golenią. Ze strony podudzia w połączeniu tym uczestniczy tylko kość piszczelowa. Jest to staw złożony, biorą w nim udział trzy kości: udowa, piszczelowa i rzepka. Wypukłą powierzchnie stawową tworzą oba kłykcie koci udowej, które tylko w 1/3 części przylegają do lekko zagłębionych powierzchni stawowych górnych kłykci kości piszczelowej. Od przodu przylega kłykci kości udowej rzepka, która uzupełnia panewką stawową. Powierzchnie stawowe pokrywa gruba warstwa chrząstki szklistej. W jamie stawu znajdują się ruchome uzupełnienia w postaci dwóch przesuwalnych, półksiężycowatych pierścieni włóknisto – chrzęstnych tzw. łękotek. Łękotka boczna jest krótsza i silniej zakrzywiona od łękotki przyśrodkowej. Łękotki znacznie pogłębiają panewkę stawu oraz dzielą obwodowe części jamy stawowej na dwa piętra: górne łękotkowo – udowe oraz dolne łękotkowo – piszczelowe. W piętrze górnym odbywają się głównie ruchy zgięcia zaś w piętrze dolnym głównie ruchy obrotowe. Torebka stawu kolanowego ma przebieg dość zwykły, szczególnie gdy chodzi o jej warstwę maziową. Błona włóknista znajduje się tylko z tyłu i po bokach stawu, z przodu zaś zastąpiona jest przez ścięgno końcowe mięśnia stawu czworogłowego uda .

Więzadła stawu kolanowego dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne.

Do więzadeł zewnętrznych zaliczamy:

1. Więzadło poboczne piszczelowe

2. Więzadło poboczne strzałkowe

4. Więzadło rzepki (stanowi przedłużenie części środkowej mięśnia czworogłowego uda; część włókien, położonych bocznie i przyśrodkowo, tego ścięgna tworzy troczek rzepki boczny i przysrodkowy)

5. Więzadło podkolanowe skośne

6. Więzadło podkolanowe łukowate

Do więzadeł wewnętrznych zaliczamy:

1. Więzadła krzyżowe kolana (przednie i tylne), które napinają się przy wszystkich ruchach(z wyjątkiem ruchu odwracania) i hamują nadmierne wychylenia

2. Więzadło poprzeczne kolana, które łączy przednie rogi obu łękotek.

Ruch zgięcia i prostowania w stawie kolanowym, wokół osi poprzecznej, jest kombinacją toczenia i ślizgania. W pierwszej fazie zgięcia kłykcie kości udowej toczą się po piszczelu któremu dalej przeszkadzają napinające się więzadła krzyżowe i toczenie się do tyłu w czasie prostowania do przodu. Ruchy nawracania i odwracania podudzia w stawie kolanowym można wykonać w każdym położeniu stawu z wyjątkiem krańcowego zgięcia i wyprostu.

STAW PISZCZELOWO – STRZAŁKOWY: łączy powierzchnię stawową głowy strzałki z powierzchnią stawową strzałową piszczeli. Torebka stawowa jest silna i napięta wzmocniona: więzadłem przednim i tylnym głowy strzałki. Jest to staw płaski, półścisły o bardzo małej ruchomości.

STAW SKOKOWO – GOLENIOWY: tzw. staw skokowy górny łączy goleń ze stopą. Wypukłą powierzchnię stawową tworzy bloczek kości skokowej, zaopatrzony w powierzchnię górną, powierzchnię kostkową, przyśrodkową i kostkową boczną. Wklęsła powierzchnię stawu tworzy powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej oraz powierzchnie stawowe obu kostek: bocznej i przyśrodkowej. Torebka stawu mocno napięta jest po stronach bocznych, a z przodu i z tyłu jest luźna. Z boku wzmacniają ją silne więzadła: więzadło przyśrodkowe (odchodzi od kostki przyśrodkowej , biegnąc do dołu rozdziela się na trzy pasma kończące się na kościach: łódkowatej, skokowej i piętowej), z boku wzmacniają staw trzy więzadła: więzadło skokowo – strzałkowe przednie, więzadło skokowo – strzałkowe tylne i więzadło piętowo – strzałkowe (zabezpieczają staw przed zwichnięciem)

Staw skokowy górny jest stawem złożonym, bloczkowym o jednej poprzecznej osi ruchu, dookoła której można wykonać ruchy zgięcia podeszwowego i zgięcia grzbietowego stopy.

STAW SKOKOWO – PIĘTOWY: tzw. staw skokowy tylny stanowi połączenie między powierzchnią stawową piętową tylną kości skokowej a powierzchnią stawową skokową tylną kości piętowej. Torebka stawowa przymocowuje się wzdłuż brzegów powierzchnia stawowych i wzmacniają ja więzadła: więzadło skokowe – piętowe boczne, więzadło skokowe – piętowe przyśrodkowe oraz bardzo silne więzadło skokowo – piętowe międzykostne.

STAW SKOKOWO – PIĘTOWO – ŁÓDKOWY: łączy trzy kości: piętową, łódkową i skokową. Na kości skokowej w tworzenie tego stawu zaangażowane są trzy powierzchnie stawowe: powierzchnia stawowa piętowa środkowa i przednia (dla połączenia z kością piętową) oraz powierzchnia stawowa łódkowata ( dla połączenia z kością łódkowatą).Na kości piętowej: powierzchnia stawowa skokowa przednia i środkowa (dla połączenia z kością skokową). Na kości łódkowatej: bliższa powierzchnia kości łódkowatej. Torebka stawowa wzmocniona jest od strony grzbietowej przez część piszczelowo – łódkowatą więzadła przyśrodkowego, więzadło skokowo – łódkowe oraz więzadło skokowo – piętowe (przyśrodkowa część więzadła rozdwojonego). Od strony dolnej: więzadło piętowo – łódkowe podeszwowe oraz więzadło podeszwowe długie. Do wzmocnień tego stawu należy również więzadło skokowo – piętowe międzykostne.

Staw skokowo – piętowy i staw skokowo – piętowo – łódkowy zwane są także stawem skokowym dolnym, gdyż pod względem czynnościowym są ze sobą ściśle związane. Wykonuje się w nich ruchy dolnej części stępu i śródstopia wraz z palcami w stosunku do podudzia i kości skokowej. Ruch stopu w stawie skokowym dolnym wykonuje się wokół osi ustawionej skośnie, pod ostrym kątem do długiej osi stopy (tzw. osi kompromisowej), która jest wypadkową trzech głównych osi ruchu. Wokół tej osi można wykonać ruchy odwracania i nawracania stopy (z czynnością odwracania związany jest równoczesny ruch przywodzenia i zgięcia podeszwowego stopy, a nawracaniu zawsze towarzyszy ruch odwodzenia i zgięcia grzbietowego stopy).

Dzięki współdziałaniu stawu skokowego dolnego za stawem skokowym górnym stopa posiada trzy stopnie swobody ruchu.

STAW PIĘTOWO – SZEŚCIENNY: utworzony jest przez siodełkowatą powierzchnię stawową sześcienną kości piętowej i powierzchnię stawową bliższą kości sześciennej. Torebkę stawową wzmacniają więzadła: więzadło piętowo – sześcienne podeszwowe, więzadło podeszwowe długie oraz więzadło piętowo sześcienne (boczna część więzadła rozdwojonego).

Ruchy w tym stawie odbywają się dookoła osi strzałkowej, które zwiększają zakres ruchów nawracania i odwracania będących udziałem stawów skokowych dolnych.

STAW KLINOWO – ŁÓDKOWY: łączy trzy kości klinowate z kością łódkowatą i kością sześcienną. Torebka stawowa jest silna, przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych i obejmuje także powierzchnie stawowe kości klinowatych zwróconych do siebie oraz powierzchnie kości sześciennej zwróconą do kości klinowatej bocznej i kości łódkowatej.

Z uwagi na płaskie powierzchnie stawowe i liczne, krótkie więzadła zespalające kości ze sobą staw ten ma ograniczone możliwości ruchu. Do więzadeł wzmacniających staw należą: więzadła klinowo – łódkowe podeszwowe i grzbietowe, więzadła międzyklinowe (podeszwowe, grzbietowe i międzykostne), więzadła klinowo – sześcienne (podeszwowe, grzbietowe i miedzykostne), oraz więzadła sześcienno – łódkowe podeszwowe i grzbietowe.

STAWY STĘPOWO ŚRÓDSTOPNE: łączą trzy kości klinowate i kość sześcienną z podstawami I – V kości śródstopia. Torebkę stawową wzmacniają: więzadła stępowo – śródstopne podeszwowe i grzbietowe oraz więzadła klinowo – śródstopne międzykostne.

STAWY MIĘDZYŚRÓDSTOPNE: występują w liczbie trzech stawów i łączą skierowane do siebie powierzchnie stawowe podstaw kości śródstopia II – V. Wzmocnione są przez więzadła śródstopne (podeszwowe, grzbietowe i międzykostne).

Stawy stępowo – śródstopne i międzyśródstopne sa stawami płaskimi o minimalnych możliwościach ruchu. Występują w nich tylko nieznaczne ruchy ślizgowe.

STAWY ŚRÓDSTOPNO – PALICZKOWE: łączą głowy kości śródstopia z podstawami paliczków bliższych i palców. Torebki stawowe są wiotkie i wzmocnione przez więzadła: więzadła poboczne, więzadła podeszwowe oraz wiezadło poprzeczne głębokie sródstopia.

W stawach tych możliwe są ruchy zgięcia podeszwowego i grzbietowego oraz w stanie grzbietowego ruchy odwodzenia i przywodzenia palców stopy.

48. STAWY OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ – BUDOWA, RUCHOMOĆŚ, WIĘZADŁA.

STAW MOSTKOWO – OBOJCZYKOWY: jedyny staw łączący obręcz kończyny górnej z kośćcem osiowym. Powierzchnie stawowe tego stawu tworzą: powierzchnia stawowa końca mostkowego obojczyka oraz wcięcie obojczykowe mostka wraz z przylegającą częścią chrząstki pierwszego żebra. Obie powierzchnie mają kształt siodełkowaty, miedzy nimi znajduje się krążek śródstawowy z chrząstki włóknistej dzielący jamę stawową na część górno – boczną i dolno – przyśrodkową. Torebka stawowa luźna i odporna na rozerwanie, wzmocniona przez: więzadło mostkowo – obojczykowe przednie i tylne; więzadło miedzyobojczykowe; więzadło żebrowo – obojczykowe.

Ruchy w tym stawie podobne są do ruchów stawu kulistego, można wykonać w nim ruchy: do przodu o zakres 30 stopni, do tyłu o zakresie 35 stopni, w górę o zakresie 55 stopni, w dół o zakresie 5 stopni oraz obrót dookoła osi długiej obojczyka. Zakres ruchów jest dość ograniczony ze względu na umocowanie bocznego końca obojczyka do łopatki, bliskie sąsiedztwo górnych żeber i silne więzadła wzmacniające torebkę. Jest to staw o trzech stopniach swobody ruchu.

STAW BARKOWO – OBOJCZYKOWY: utworzony przez wypukłą powierzchnię stawową barkową końca barkowego obojczyka oraz przez wklęsłą powierzchnię wyrostka barkowego łopatki. W jamie stawu występuje krążek śródstawowy z chrząstki włóknistej. Torebka stawowa jest luźna wzmocniona przez: więzadło barkowo – obojczykowe; kruczo – obojczykowe (składające się z dwóch silnych pasm tj. więzadła czworobocznego i więzadła stożkowatego).

Ruchy w tym stawie są sprzężone z ruchami obojczyka w stawie mostkowo – obojczykowym. Są to ruchy: unoszenia i obniżania, wysuwania do przodu i cofania oraz nieznaczne ruchy obrotowe barku. Zakres ruchów jest ograniczony, ale oba stawy obojczykowe znacznie zwiększają zakres ruchów ramienia we wszystkich kierunkach.

49.OPISZ BUDOWĘ,MOŻLIWOŚCI RUCHOWE I ZABEZPIECZENIE WIĘZADŁOWE STAWÓW RAMIENNEGO I BIODROWEGO.

STAW RAMIENNY: łączy kończynę wolną z jej obręczą. Wypukłą powierzchnię tworzy powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej pokryta chrząstką szklistą. Dół stawowy utworzony jest przez wydrążenie stawowe pokryte chrząstką szklistą, która na obwodzie przechodzi w chrząstkę włóknistą tworząc obrąbek stawowy. Obrąbek powiększa i pogłębia powierzchnię stawową oraz utrwala ruchy w stawie. Głowa kości ramiennej osadzona jest stosunkowo płytko w panewce co umożliwia wykonywanie obszerniejszych ruchów. Torebka stawowa jest obszerna i luźna , wzmacniają ją więzadło kruczo – ramienne i więzadło obrączkowo – ramienne.

Jest to staw prosty, kulisty i wieloosiowy o trzech stopniach swobody ruchu i znacznym zakresie ruchu. Można w nim wykonać ruchy odwodzenia i przywodzenia o zakresie ok. 90 stopni, zginania i prostowania o zakresie 115 stopni, nawracania i odwracania o zakresie ok. 96 stopni. W następstwie połączenia ruchów zginania i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem powstają ruchy obwodzenia.

STAW BIODROWY: łączy miednicę z wolną kończyną dolną, jest to staw kulisto – panewkowy, prosty i wieloosiowy. Powierzchnie stawowe tworzą: powierzchnia księżycowata panewki kości miednicznej i wypukła powierzchnia stawowa głowy kości udowej. Powierzchnie stawowe pokrywa chrząstka szklista, która w obrębie panewki przechodzi w chrząstkę włóknistą tworząc obrąbek panewkowy.

Więzadła: w dolnej części panewki obrąbek przechodzi w położone wewnątrz stawu więzadło poprzeczne panewki tworząc otwór, przez który przechodzi więzadło głowy kości udowej.

Torebka stawowa w porównaniu z torebką stawu ramiennego jest krótsza i bardziej napięta. Wzmacniają ją liczne i mocne więzadła, które przyczyniają się do częściowego ograniczenia zakresu ruchomości stawu. Są to: więzadło – biodrowo udowe; więzadło kulszowo – udowe; więzadło łonowo – udowe; warstwa okrężna.

W stawie tym można wykonać ruchy wokół trzech osi głównych i są to:

1.Zgięcie i prostowanie wokół osi czołowej

2.Odwodzenie i przywodzenie wokół osi strzałkowej

3.Nawracanie i odwracanie wokół osi podłużnej biegnącej od środka głowy kości udowej do środka stawu kolanowego.

Zakres ruchu zginania od nadwyprostu do maksymalnego zgięcia wynosi 135 stopni, od pozycji pośredniej zaś 120 stopni. Prostowanie uda wynosi w postawie stojącej od położenia pośredniego 15 stopni. Zakres ten może być większy gdy wyprowadzimy kość udową z płaszczyzny ściśle strzałkowej. I tak po uprzednim odwodzeniu uda zakres prostowania wzrasta do około 45 stopni. Ruchy zginania i prostowania ze względu na hamujące działanie nadmiernego napięcia mięśni antagonistycznych osiągają powyższe zakresy tylko przy kończynie zgiętej w stawie kolanowym. Zakres ruchów odwodzenia i przywodzenia uda wynosi około 2x po 40 stopni. W płaszczyźnie czołowej powiększa się do 145 stopni (przywodzenie o 55 stopni, odwodzenie o 90 stopni). Przy udzie zgiętym o 60 stopni zakres ruchów jest znacznie mniejszy niż w stawie ramiennym.

54. WYMIEŃ STAWY POSIADAJĄCE WIĘZADŁA WEWNĄTRZSTAWOWE,WYJAŚNIJ ICH ROLĘ.

STAW KOLANOWY: więzadła krzyżowe kolana (przednie i tylne) stanowią pozostałość pionowej przegrody stawu. Przy wszystkich ruchach stawu (z wyjątkiem ruchu odwracania) więzadła te napinają się hamując nadmierne ruchy. Więzadło poprzeczne kolana łączy się hamując nadmierne ruchy. Więzadło poprzeczne kolana łączy przednie rogi obu łękotek.

STAW BIODROWY: więzadło poprzeczne panewki przekształca wcięcie panewki w otwór, przez który przechodzi do dna panewki: tętnica unaczyniającą tkankę tłuszczową dołu panewkowego; więzadło płowy, które podąża do dołka kości udowej. Więzadło głowy kości udowej zabezpiecza przed wybiciem głowy kości udowej z panewki.

59.TKANKA MIĘŚNIOWA – ZRÓŻNICOWANIE Z PUNKTU WIDZENIA BUDOWY, STEROWANIA ITP.

Pod względem budowy i różnic czynnościowych odróżniamy trzy rodzaje włókien mięśniowych wchodzących w skład trzech różnych tkanek mięśniowych, są to: włókna gładkie (wchodzą w skład tkanki mięśniowej gładkiej, czynnościowo niezależnej od naszej woli), włókna poprzecznie prążkowane serca(czynnościowo niezależne od naszej woli), włókna poprzecznie prążkowane szkieletowe (czynnościowo zależne od naszej woli).

1.TKANKA MIĘŚNIOWA GŁADKA: kształt komórek wrzecionowaty. W środkowej, najgrubszej, części włókna gładkiego leży owalne wydłużone jądro. Miofibryle (włókienka mięśniowe) są anizotropowe tzn. załamują jednakowo (podwójnie) wzdłuż całej osi światło. Tkanka ta kurczy się powoli, a unerwiona jest przez włókna układu nerwowego autonomicznego. Występuje wszędzie tam gdzie chodzi o utrzymanie skurczu przez dłuższy czas, a więc w trzewiach, skórze, ścianach naczyń krwionośnych i narządzie wzroku.

2.TKANKA MIĘŚNIOWA SERCA: zbudowana jest z włókien poprzecznie prążkowanych o kształcie cylindrycznym. Włókna te łączą się ze sobą w sploty, dzięki czemu włókienka mięśniowe przechodzą z jednej komórki w drugą tworząc zespolenia komórkowe (syncytium lub symplasma) w sarkoplaźmie znajdują się ziarenka glikogenu i centralnie położone jądro, a w jego otoczeniu tłuszczowo - barwnikowe ziarenka lipofuscyny. Włókienka w dwojaki sposób załamują światło tzn. podwójnie (anizotropowo – wł. Ciemniejsze) i pojedynczo (izotropowo – wł. Jaśniejsze).

3.TKANKA MIĘŚNIOWA SZKIELETOWA: zbudowana jest z jąder cylindrycznych zawierających dużo jąder położonych w obwodowych częściach komórki (pod błoną) komórkową. Każde włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego przedzielone jest ciemniejszymi, poprzecznie biegnącymi przegrodami zwanymi błonkami granicznymi – „odcinkami mięsnymi”. Każdy odcinek składa się z pasma anizotropowego i izotropowego. Miofibryle trzymają się granic komórkowych, nie przechodzą z jednej komórki do drugiej, nie leżą w sarkoplaźmie pojedynczo lecz tworzą wiązki tzw. Słupki mięsne. Oprócz mitochondriów w sarkoplaźmie znajdują się także ziarenka międzywłókienkowe tzw. Sarkosomy. Zawierają one substancje zapasowe: glikogen, lipidy, białka potrzebne do pracy mięśni. Włókna mięśniowe łączą się za pośrednictwem tkanki łącznej – omięsnej wewnętrznej – w pęczki. Kilka lub kilkanaście włókien mięśniowych złączonych razem omięsną zewnętrzną tworzy pęczek pierwszego rzędu. Pęczki pierwszego rzędu łączą się z kolei w grubsze pęczki drugiego i trzeciego rzędu. Mięsień od zewnątrz otacza omięsna zewnętrzna.

Mięśnie człowieka dzielimy na animalne i wegetatywne. Do animalnych zaliczamy mięśnie szkieletowe, gdyż siła wytwarzana przez nie przenoszona jest na narząd bierny ruchu (układ kostny). Mięśnie szkieletowe unerwione są przez obwodowy układ nerwowy. Mięśnie wegetatywne nie służą do poruszania kośćca, ich praca zużyta jest w trzewiach, układzie naczyniowym oraz w skórze. Wśród tych mięsni większość zbudowana jest z mięśni gładkich unerwionych przez nerwy układu autonomicznego, ale w grupie tej znajdują się także mięśnie poprzecznie prążkowane zależne od naszej woli takie jak: mięśnie jamy ustnej, krocza, odbytu, gardła i krtani.

60.FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA MIĘŚNI, MIĘŚNIE ANTAGONISTYCZNE, AGONISTYCZNE, SYNERGISTYCZNE, POJĘCIE TAŚMY MIĘŚNIOWEJ, OMÓW I PODAJ PRZYKŁADY.

W warunkach naturalnych działanie poszczególnych mięśni w oddzieleniu od reszty praktycznie nie występuje. W ruchach tzw. naturalnych działają zespoły i taśmy mięśniowe. Pod nazwą zespołu kryje się pojęcie topograficzne lub czynnościowe. Anatomia analizuje podział topograficzny mięśni, biomechanika podział czynnościowy. Mięśnie wykonujące wspólnie tę samą czynność noszą nazwę AGONIOSTÓW np. mięsień żwacz i mięsień skrzydłowy, wewnętrzny.

Mięśnie współdziałające w określonym ruchu nazywamy SYNERGISTAMI np. mięsień piszczelowy przedni z grupy prostowników stopy i mięsień piszczelowy tylny z grupy zginaczy stopy wspólnie wykonują supinację, są zatem synergistycznymi w ruchu unoszenia brzegu przyśrodkowego stopy; mięsień prosty brzucha i mięsień czworoboczny lędźwi strony prawej, należące do zespołu zginaczowego kręgosłupa, zapoczątkowują wraz z prostownikami grzbietu strony prawej przegięcie boczne tułowia w tę samą stronę.

Mięśnie wskazujące działanie sobie przeciwstawne noszą nazwę ANTAGONISTÓW np. prostowniki względem zginaczy, odwodzące względem przywodzących, mięśnie pronujące względem supinatorów.

Wśród mięśni zaangażowanych w określony ruch jedne wykonują czynność podstawową, inne pełnią rolę czynnika korygującego czynność mięśni podstawowych celem ukierunkowania ruchu w ściśle określonej płaszczyźnie. Przykładem może być udział mięśni w ruchu odwodzenia w stawie biodrowym: ruch ten wykonuje zespół w skład, którego wchodzą mięśnie: pośladkowy średni, pośladkowy najmniejszy i naprężacz powięzi szerokiej. Mięśnie te jednak tworzą równocześnie zespół pronatorów uda, a zatem wykonywany przez nie ruch zabarwiony jest komponentą nawrotną. CZYNNIKIEM KORYGUJĄCYM jest tu mięsień pośladkowy wielki, który wplata swoje włókna w pasmo biodrowo – piszczelowe, będące ścięgnem zakończeniowym mięśnia naprężacza powięzi szerokiej, i na tej zasadzie działa jako odwodziciel. Równocześnie jest on jednak supinatorem uda. W takim układzie oba dodatkowe komponenty – pronujący i supinujący – znoszą się wzajemnie.

Do mięśni współdziałających zalicza się także mięśnie torebek stawowych, które rzadko występują w postaci odrębnych jednostek morfotycznych, jest to np. mięsień łokciowy. Jego czynność jest co prawda ściśle powiązana w czasie i czynnością mięśnia trójgłowego ramienia, nie znaczy to jednak, że ten malutki mięsień jest w stanie przeciwstawić się momentowi siły ciężkości przedramienia wraz z ręką. Rola jego jest bardzo istotna i niezbędna., polega na napinaniu ściany torebki stawowej w ruchu prostowania stawu łokciowego. Podobną rolę spełnia w ruchach stawu kolanowego mięsień podkolanowy. W stawie ramiennym funkcje tę dodatkowo spełniają mięśnie: nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i obły mniejszy, która część swoich włókien wplatają w ścianę torebki stawu.

Oprócz mięśni jedno- i dwustawowych w łańcuchach kinematycznych człowieka występują mięśnie wielostawowe. Niezależnie od ilości aktonów już sam ich przebieg ponad szeregiem ogniw stawowych wpływa na lepszą koordynację i płynność wykonywanych ruchów. Do grupy tej należą m.in. mięsień najszerszy grzbietu, mięsień biodrowo – żebrowy, mięsień prosty brzucha, mięśnie prostowniki i zginacze palców. Wielostawowa budowa sprawia, że biorą one udział w ruchach złożonych. Określa się je mianem TAŚM MIĘŚNIOWYCH STRUKTURALNYCH w odróżnieniu od TAŚM MIĘŚNIOWYCH CZYNNOŚCIOWYCH działających również w ruchu złożonym, lecz składającym się z szeregu zachodzących na siebie odrębnych jednostek morfotycznych. Możliwości i kombinacje ruchowe taśmy strukturalnej uwarunkowane są jej ściśle określona budową i układają się podobnie, natomiast skład poszczególnych elementów taśmy czynnościowej może ulegać zmianom i w zależności od tego ruchy złożone będą się różnić między sobą efektem czynnościowym.

62. MIĘŚIEŃ WIELOSTAWOWY, WIELOAKTONOWY, WIELOGŁOWY – OMÓW DZIAŁANIE, PODAJ PRZYKŁADY.

Mięśnie wielostawowe przebiegając ponad szeregiem ogniw stawowych wpływają na lepszą koordynację i płynność wykonywany ruchów. Wielostawowa budowa sprawia, że biorą one udział w ruchach złożonych. Noszą nazwę TAŚM MIĘŚNIOWYCH STRUKTURALNYCH. Działanie mięśni wielostawowych może objawiać się w różny sposób: mogą one działać jednokierunkowo na wszystkie stawy nad którymi przebiegają, lub też odmienne np. na jeden staw jako zginacze, na drugi jako prostowniki. Kierunek działania mięśnia uzależniony jest od położenia mięśnia w stosunku do osi ruchu stawu. Mięśnie przebiegające prostopadle i do przodu osi poprzecznej działają jako zginacze, a mięśnie przebiegające do tyłu osi poprzecznej działają jako prostowniki. Mięśnie położone bocznie od osi strzałkowej odwodzą, natomiast mięśnie położone przyśrodkowo przywodzą. Mięśnie przebiegające skośnie lub poprzecznie do podłużnej osi stawu wykonują ruchy obrotowe tzn. nawracanie lub odwracanie.

Mięśnie wieloaktonowe to mięśnie, które uczestniczą we wykonywaniu co najmniej dwóch ruchów. Przykładem mięśnia wielostawowego i wieloaktonowego może być mięsień czworoboczny grzbietu, mięsień piersiowy większy.

63.FORMY DZIAŁANIA MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO (KONCENTRYCZNA, STABILIZUJĄCA, EKSCENTRYCZNA) – PRZYKŁADY.

Bodziec nerwowy stopniujący wielkość napięcia mięśniowego jest podstawowym czynnikiem regulującym precyzję ruchu. W zależności od wielkości wyzwalanej siły rozróżniamy trzy formy działania mięśni: koncentryczne, stabilizujące i ekscentryczne.

DZIAŁANIE KONCENTRYCZNE: zachodzi wówczas gdy moment siły mięśniowej jest większy od momentu siły oporu. W tej sytuacji mięsień lub zespół wykonuje swoją „nominalną” funkcję tzn. zginacz – zgina, prostownik – prostuje, itd.

DZIAŁANIE STABILIZUJĄCE: zachodzi wówczas gdy moment siły mięśniowej jest równy momentowi siły oporu (siłę oporu może stanowić siła zewnętrzna lub siła mięśni antagonistów). W działaniu tym nie zachodzą zmiany wielkości kątowych w stawach.

DZIAŁANIE EKSCENTRYCZNE: w działaniu tym moment siły mięśniowej jest mniejszy od siły oporu. Ruch powstający e tych warunkach jest zgodny z kierunkiem działania siły oporu. Przeciwstawiająca się siła mięśniowa wpływa na zmniejszenie prędkości wykonywanego ruchu.

66.ZASADA DZIAŁANIA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH,OMÓW NA PRZYKŁADZIE MIĘŚNIA JEDNOSTAWOWEGO,DWUPRZYCZEPOWEGO.

Mięśnie układu szkieletowego pracują na zasadzie dźwigni co pociąga za sobą dwojakie zużytkowanie siły mięśniowej: część jej powoduje zmianę położenia belek kostnych, druga część natomiast ochrania staw (pierwsza część siły mięśnia nazwana jest składową obrotową, druga składową stawową). W układzie ruchu człowieka spotykamy oba wyróżnione w mechanice rodzaje dźwigni, przy czym każdy z nich występuje w dwóch odmianach. Mogą to być dźwignie dwustronne lub dźwignie jednostronne.

1.DŹWIGNIA JEDNOSTRONNA: to dźwignia gdzie punkty przyłożenia działających sił mięśni i oporu leżą po jednej stronie punktu obrotu w stawie (tzw. punktu podparcia). Siła reakcji więzów w stawie jest wówczas geometryczną różnicą obu sił. Wśród tych dźwigni mogą występować formy siłowe i szybkościowe. W skład dźwigni oszczędnościowych (o większym ramieniu działania siły mięśni od ramienia siły oporu) wchodzą te mięśnie, których przyczepy znajdują się w znacznej odległości od poruszanego stawu, a kąty ich natarcia mogą być dodatkowo powiększone przez dystalnie położone hipomolchiony. Przykładem tej dźwigni może być: staw łokciowy, staw skroniowo – żuchwowy.

2.DŹWIGNIA DWUSTRONNA: to dźwignia gdzie punkty przyłożenia sił działających mięśni i sił oporu leżą po obu stronach punktu obrotu w stawie (tzw. punktu podparcia). Siła reakcji więzów jest wówczas równa sumie geometrycznej obu sił. Wśród tych dźwigni mogą występować formy siłowe wiążące się z intensywnym wydatkiem energetycznym mięśni, a także dźwignie szybkościowe, w których każde przesunięcie (ruch w stawie) powoduje, że punkt położony na końcu dłuższego ramienia dźwigni wykonuje dłuższą drogę w tym samym czasie, a zatem porusza się z większą szybkością. Gdy ramie siły mięśniowej jest dłuższe niż ramię siły oporu, wówczas wielkość siły mięśniowej użytej dla utrzymania dźwigni w równowadze może być odpowiednio mniejsza od siły oporu. Ten typ dźwigni nosi nazwę dźwigni oszczędnościowej. Przykładem tej dźwigni może być: staw biodrowy, zespół stawów i mięśni kręgosłupa, stawy szczytowo potyliczne (dźwignia oszczędnościowa), w okolicy szczytu kifozy piersiowej występują dźwignie typu siłowego.

W mięśniu jednostawowym dwuprzyczepowym (tzw. mięśniu jednoaktonowym) występuje tylko jeden kierunek działania siły. Mogą to być np.. mięśnie międzypoprzeczne i mięedzykololcowe kręgosłupa, mięsień podeszwowy długi itp.

72.MIĘSIEŃ MOSTKOWO – OBOJCZYKOWO – SUTKOWY. OMÓW JEGO DZIAŁANIE NA STAWY KRĘGOSŁUPA SZYJNEGO I OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ.

Jednostronny skurcz mięśnia przy ustalonej klatce piersiowej powoduje pochylenie głowy w tę sama stronę z jednoczesnym obrotem głowy w stronę przeciwną i uniesieniem twarzy ku górze. Jednoczesny skurcz obu mięśni zwraca twarz ku górze i powiększa lordozę szyjną. W pozycji leżącej mięsień ten unosi klatkę piersiową pociągając mostek ku górze. Działa więc jako silny pomocniczy mięsień wdechowy.

116.JAMA NOSOWA BUDOWA I FUNKCJA.

Podzielona jest na dwie połowy przegrodą nosa ustawioną w płaszczyźnie strzałkowej. Przegroda ta zbudowana jest z: KOŚCI (lemiesz i blaszka pionowa kości sitowej), CHRZĄSTKI (część chrzęstną tworzy chrząstka przegrody nosa), SKÓRA (część błoniasta wysunięta najbardziej do przodu).

Od tyłu jama nosowa łączy się z gardłem przez nozdrza tylne. Każda z połówek jamy nosowej podzielona jest dodatkowo przez trzy małżowiny nosowe na trzy przewody nosowe: górny, dolny i środkowy. Między wolnymi brzegami małżowiny a przegrodą nosa znajduje się przewód nosowy wspólny.

Z przodu znajduje się przedsionek nosa, który tworzy rozszerzoną część jamy nosowej – grobla nosa. Z tyłu przewody nosowe łączą się z przewodem nosowo – gardłowym.

Jama nosowa łączy się z zatokami przynosowymi: klinowa, szczękową i czołową oraz komórkami kości sitowej.

Wysłana jest błona śluzową, pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym, jest bardzo obficie unaczyniona. Przedsionek jamy pokrywa naskórek z tkwiącymi w nim krótkimi, grubymi włosami. Nerwy błony śluzowej należą do I i II gałęzi nerwu trójdzielnego.

CZYNNOŚCIOWO JAMĘ NOSOWĄ MOŻNA PODZIELIĆ NA:

2. Okolice węchową: zajmuje górna część jamy, między małżowiną nosową górną a przegrodą nosa. W błonie śluzowej tej okolicy znajdują się zakończenia nerwów węchowych.

4. Okolicę oddechową: pozostała część jamy, przechodzi przez nią powietrze do dalszych odcinków dróg oddechowych.

FUNKCJA: powietrze przechodzące przez jamę nosową zostaje:

1. Oczyszczone z kurzu

2. Ogrzane

3. Nasycone parą wodną

Dzięki temu powietrze wdychane do płuc nie zanieczyszcza, nie oziębia i nie wysusza dolnych dróg oddechowych i samych płuc.

117.DOLNE DROGI ODDECHOWE – WYMIEŃ ODCINKI, OMÓW BUDOWĘ PŁUC.

W skład układu oddechowego wchodzą górne i dolne drogi oddechowe oraz płuca.

DROGI ODDECHOWE GÓRNE: jama nosowa i gardło

DROGI ODDECHOWE DOLNE: krtań, tchawica i oskrzela.

BUDOWA PŁUC: płuca są właściwym narządem oddechowym, w którym dochodzi do wymiany gazów między krwią a powietrzem. Maja one kształt stożków ściętych z jednej strony. Górna część płuca to szczyt, dolna to podstawa. Płuco prawe jest krótsze i szersze od lewego. Na każdym z nich wyróżniamy trzy powierzchnie: przeponową, żebrową i przyśrodkową. Kształt ich jest dostosowany do zarysów ścian klatki piersiowej i sąsiadujących z płucami zarządów. Miejsce, w którym płuca przylegają do serca to wycisk sercowy. Powierzchnie płuc oddzielone są od siebie brzegami dolnym i przednim.

Każde płuco podzielone jest na płaty, a płaty podzielone są szczelinami.

1. płuco prawe: górny, środkowy i dolny

2. płuco lewe: górny i dolny.

Każdy z płatów rozpada się na odrębne jednostki czynnościowe tzw. Segmenty oskrzelowo – płucne, do których prowadzą oskrzela segmentowe.

Na przyśrodkowej powierzchni płuca znajduje się wnęka płuca, przez która wchodzą do płuc tętnica płucna, gałęzie oskrzelowe aorty piersiowej, oskrzela i nerwy, a opuszczają żyły płucne, żyły oskrzelowe i naczynia chłonne. Twory, które wnikają bądź wychodzą w okolicy płuc noszą nazwę korzenia płuc.

121.OMÓW BUDOWĘ I FUNKCJE ŻOŁĄDKA.

Żołądek stanowi workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego.

FUNKCJE:

1. Zmagazynowanie pokarmu

2. Przemienienie pokarmu w płynną miazgę poprzez działanie wytworzonych w żołądku kwasu solnego i enzymów(pepsyny).

W żołądku odróżniamy dwie ściany przednią i tylną, które łączą się na górze wzdłuż krzywizny mniejszej, na dole wzdłuż krzywizny większej. W górnym końcu krzywizny mniejszej żołądek łączy się z przełykiem. Otwór stanowiący ujście przełyku do żołądka to wpust. Ujście żołądka do dwunastnicy to odźwiernik zaopatrzony w gruby pierścień błony mięśniowej okrężnej.

BUDOWA ŚCIANY ŻOŁĄDKA: ściana składa się z 4 warstw:

2. Błona surowicza: to część otrzewnej, która pokrywa cały żołądek

3. Błona mięśniowa: to pęczki mięśni gładkich. Składa się z trzech warstw:

· Zewnętrznej: zawierającej pęczki ułożone podłużnie

· Środkowej: zawierającej pęczki o przebiegu okrężnym. W ścianie odźwiernika błona grubieje tworząc mięsień zwieracz odźwiernika.

· Wewnętrznej: niekompletnej, którą stanowią włókna skośne wychodzące z warstwy okrężnej mięśniówki przełyku i rozchodzące się wachlarzowato na ściany żołądka.

4. Tkanka podśluzowa: to tkanka łączna wiotka, zawierająca liczne naczynia krwionośne i nerwy.

5. Błona śluzowa: to wewnętrzna warstwa żołądka. Powierzchnie błony pokrywa nabłonek jednowarstwowy walcowaty, na którego powierzchni znajduje się ujście gruczołów żołądkowych: właściwych i odźwiernikowych.

123.OMÓW BUDOWĘ I FUNKCJE JELITA CIENKIEGO.

Jelito cienkie rozpoczyna się od odźwiernika żołądka i kończy ujściem do jelita grubego. Rozróżniamy w nim trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

Ściana jelita cienkiego składa się z 4 warstw:

1. Błona surowicza: stanowi warstwę zewnętrzną, która pokrywa w całości jelito czcze i kręte, dwunastnicę natomiast tylko z przodu.

2. Błona mięśniowa: są to pęczki mięśni gładkich ułożonych w dwóch warstwach: zewnętrznej – podłużnej i wewnętrznej – okrężnej.

4. Tkanka podśluzowa: łączy błonę śluzową z mięśniówką. Jest to rozwinięta warstwa tkanki łącznej wiotkiej. Dzięki niej błona śluzowa ma dużą ruchomość.

6. Błona śluzowa: gruba i mocno unaczyniona. Pokrywa ją nabłonek jednowarstwowy walcowaty, który tworzy liczne gruczoły jelitowe. Błona ta tworzy liczne fałdy okrężne. Pofałdowanie to zwiększa powierzchnię jelita, przez którą odbywa się wydzielanie soków trawiennych i wchłanianie pokarmów. Powierzchnię błony śluzowej pokrywają także komórki jelitowe, za pomocą których odbywa się wchłanianie pokarmu już strawionego. Pod powierzchnią każdego kosmka znajduje się sieć naczyń włosowatych krwionośnych, do których przenikają z jelita produkty trawienia węglowodanów i białek.

GRUCZOŁY JELITA CIENKIEGO: są prostymi, cewkowatymi zagłębieniami w błonie śluzowej. Wydzielają sok jelitowy przeznaczony do trawienia pokarmu.

DWUNASTNICA: jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego, który łączy się z odźwiernikiem żołądka. Jest przytwierdzona do tylnej ściany jamy brzusznej, leżąc pozaotrzewnowo. Uchodzą do niej przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów trawiennych – wątroby i trzustki.

Rozróżniamy w niej 4 części: górną, zstępującą, poziomą i wstępującą. W początkowym odcinku dwunastnicy tzw. Opuszce dwunastnicy, błona śluzowa nie ma fałdów. W połowie części zstępującej błona śluzowa tworzy fałd podłużny dwunastnicy kończący się brodawką większą, na której znajduje się ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego. Błona śluzowa dwunastnicy jest grubsza niż w pozostałej części jelita cienkiego. Pokrywają ją krótkie, grube kosmki. Błona podśluzowa zawiera głównie w górnej połowie dwunastnicy gruczoły dwunastnicze.

137.BUDOWA I ZNACZENIE OPON MÓZGOWIA I RDZENIA KRĘGOWEGO.

MÓZGOWIE: otaczają go trzy opony: opona zewnętrzna (twarda), środkowa (pajęczynówka), wewnętrzna (miękka).

2. OPONA TWARDA: jest błoną włóknistą. Stanowi również okostną jamy czaszki. Od pajęczynówki oddzielona jest jama podtwardówkową. Ma kształt długiego worka, zbudowanego ze zbitej tkanki łącznej. Rozpoczyna się w otworze wielkim kości potylicznej gdzie przechodzi w oponę twardą mózgowia. Kończy się na poziomie II kręgu krzyżowego. Opona twarda wysyła do każdego z otworów międzykręgowych wypustkę otaczającą oba korzenie nerwu rdzeniowego wraz ze zwojem nerwowym. Między wcięciem opony twardej a ściana kanału kręgowego istnieje jama nadtwardówkowa, która jest ważnym czynnikiem chroniącym rdzeń kręgowy przed uciskiem. Opona twarda unerwiona jest przez gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych. Składa się z dwóch blaszek zewnętrzne (okostnej) i wewnętrznej. Warstwa okostna zrasta się mocno z podstawą czaszki, a warstwa wewnętrzna wysyła w kierunku mózgowia przegrody, dzielące wnętrze czaszki na kilka połączonych ze sobą przestrzeni. Przegrody te to: sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdżku i przepona siodła. SIERP MÓZGU – odgradza od siebie półkule mózgu, rozciąga się od grzebienia koguciego do guzowatości potylicznej. SIERP MÓŻDŻKU: leży poniżej namiotu móżdżku, wnika pomiędzy półkule móżdżku. PRZEPONA SIODŁA: rozpościera się nad siodłem tureckim, oddziela dół czaszki od reszty dołu środkowego czaszki. Przez przeponę przechodzi lejek łączący przysadkę z podwzgórzem. Na tych przegrodach opierają się części mózgowia co zmniejsza wzajemny nacisk tkanki mózgowej. Pomiędzy warstwą okostną i mózgową znajdują się kanały żylne zwane zatokami opony twardej. Przyjmują one krew z mózgowia, oka i ucha. Zatoki opony twardej są to szeroki, pokryte śródbłonkiem przewody żylne pozbawione zastawek. Można je podzielić na dwie grupy: grupę przednio – dolną (zatoka jamista, klinowo – ciemieniowa, zatoka skalista górna i dolna) i grupę tylno - górną (spływ zatok: zatoka strzałkowa górna i dolna, zatoka prosta, poprzeczna, esowata, potyliczna). Na powierzchni blaszki okostnej przebiegają naczynia tętnicze, wyróżniamy tętnicę przednią, środkową i tylną.

3. PAJĘCZYNÓWKA: cienka błona łącznotkankowa. Z oponą miękką pajęczynówka zrasta się tylko na wypukłych powierzchniach zakrętów mózgowych. Nad bruzdami i szczelinami opona ta przerzuca się nie zagłębiając się co powoduje powstawanie jamy podpajeczynówkowej.

5. OPONA MIĘKKA: jest zrośnięta z powierzchnią wewnętrzną mózgu. Zawiera liczne naczynia krwionośne, tętnicze i żylne, które wnikają do tkanki mózgowej. Otacza bezpośrednio powierzchnię rdzenia, wnika do bruzd oraz do szczeliny pośrodkowej przedniej. Przechodzi ona również na korzenie nerwów rdzeniowych, na naczynia krwionośne oraz na nić końcową.

138. MÓZGOWIE – PODZIAŁ,OGÓLNA BUDOWA I FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI.

Ośrodkowy układ nerwowy powstaje z ektodermy, a szczególnie z trzech pierwotnych listków pęcherzyków mózgowych. Rozwinęły się kolejno:

1.tyłomózgowie

2.śródmózgowie

3.przodomózgowie

TYŁOMÓZGOWIE: Rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony), Tyłomózgowie wtórne (most i móżdżek).

-Rdzeń przedłużony (opuszka) – najniżej położony odcinek mózgowia, przechodzi w rdzeń kręgowy. Granicę między rdzeniem przedłużonym a kręgowym stanowi skrzyżowanie piramid.

Budowa zewnętrzna:

-szczelina pośrodkowa przednia, piramidy utworzone przez włókna dróg korowo – rdzeniowych (piramidowych)

a.sznury rdzenia przedłużonego (prawy i lewy), kończą się oliwkami.

Powierzchnia grzbietowa:

a.część dolno – boczna: pęczek smukły i klinowaty, guzek pęczka smukłego i guzek pęczka klinowatego. Guzki te tworzą jądra klinowate i smukłe

b.część górno – przyśrodkowa: bierze udział w wytworzeniu dna komory IV

Budowa wewnętrzna:

c.część podklinowa ( w sznurach istoty białej biegną włókna nerwowe dróg wstępujących i zstępujących, znajdują się tu w rogach przednich jądra nadrdzeniowe i dwuznaczne. W rogu przednim, leżą jądra nerwu podjęzykowego i błędnego. W rogu tylnym istoty szarej jądra nerwu trójdzielnego oraz jądro smukłe i klinowate.

d.Wstęga przyśrodkowa: skrzyżowanie włókien nerwowych wychodzących z jądra smukłego i klinowatego.

MOST:

Dół równoległoboczny: stanowi dno komory IV. Jest utworzony przez część górno – przyśrodkową powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego i całą powierzchnię grzbietową mostu. Dół równoległoboczny ma kształt 2 trójkątów równoramiennych połączonych podstawami. Trójkąt górny należy do mostu a dolny do rdzenia przedłużonego.

Budowa wewnętrzna mostu:

-Część brzuszna – zawiera pęczki włókien podłużnych, włókna poprzeczne i komórki nerwowe tworzące jądra mostu. Głównym składnikiem pęczków podłużnych są drogi korowo – rdzeniowe, do których dołączają włókna korowo – jądrowe i korowo – mostowe. Pęczki przedłużone dzielą włókna poprzeczne na warstwę powierzchniową i głęboką.

-Część grzbietowa – biegną tu 3 wstęgi: przyśrodkowa, rdzeniowa i trójdzielna. wstęgę przyśrodkowkrzyżują pasma włókien poprzecznych, które tworzą ciało czworoboczne. Ciało czworoboczne zawiera włókna drogi słuchowej. Powierzchnię ta pokrywa istota szara środkowa. Głównym składnikiem części grzbietowej jest twór siatkowaty (zaangażowany niemal we wszystkie czynności układu nerwowego).

PODWZGÓRZE: leży na podstawie mózgu, składa się z ciał suteczkowatych, guza popielatego i pasma przysadki, lejka oraz skrzyżowania wzrokowego i pasma wzrokowego.

Funkcje:

-Reguluje gospodarka wodną i mineralną

-Reguluje ciepłotę ciała

-Głód i sytość

-Funkcje rozrodcze

-Czynność przysadki

-Reakcje somatyczne agresji i ucieczki

-Układu autonomicznego

KRESOMÓZGOWIE:

Półkule mózgu: wewnątrz nich znajduje się szereg jąder podkorowych – największe (ciało prążkowane). Powierzchnia półkul pokryta jest warstwą istoty szarej. Prawą półkulę oddziela od lewej szczelina podłużna mózgu, tu też leży ciało modzelowate – największe spoidło mózgu. Jest ono zbudowane z włókien nerwowych łączących obie półkule. Mózgowie pokryte jest 3 oponami.

Kora mózgu; jest ona pofałdowana co tworzy bruzdy i zakręty (łączymy je w płaty). W korze znajdują się:

-Ośrodek ruchów dowolnych (drogi biegnące do rdzenia)

-Ośrodki układu autonomicznego

-Pole somatyczne (ośrodek czynności czuciowych)

-Mózg trzewny

-Korowy ośrodek wzroku

-Korowy ośrodek słuchu

-Ośrodek węchowy

-Ośrodki mowy

139.KRESOMÓZGOWIE – BUDOWA I FUNKCJE.

Kresomózgowie stanowią dwie półkule mózgu i część wzrokowa podwzgórza. Prawą półkulę od lewej oddziela szczelina podłużna mózgu, na jej dnie znajduje się ciało modzelowate, które jest największym spoidłem mózgu. Inna szczelina – poprzeczna oddziela półkule od górnej powierzchni móżdżku.

Półkula mózgu posiada trzy powierzchnie:

1. Grzbietowo – boczną (wypukłą)

2. Przyśrodkową

3. Podstawną

Trzy bieguny:

1. Czołowy

2. Potyliczny

3. Skroniowy

Trzy brzegi:

1. Górny

2. Boczny

3. Przyśrodkowy

W skład półkul wchodzi: płaszcz mózgu, węchomózgowie i jądra podkorowe tworzące ciało prążkowane.

PŁASZCZ składa się z kory i istoty białej. Istota biała utworzona jest z 4 rodzajów włókien nerwowych:

1. Odkorowe lub odśrodkowe (odchodzące od komórek kory mózgowej)

2. Dośrodkowe (dochodzące do komórek kory.

3. Asocjacyjne (łączące różne okolice kory)

4. Spiodłowe (łączące półkule)

W każdej półkuli rozróżniamy 4 płaty:

1. Płat czołowy

2. Płat ciemieniowy

3. Płat skroniowy

4. Płat potyliczny

We wnętrzu każdej półkuli mózgowej znajduje się komora boczna – pozostałość światła pierwotnego pęcherzyka mózgowego. Komora boczna składa się z czterech części, z których każda leży w innym płacie i są to: róg przedni (płat czołowy), część środkowa (płat ciemieniowy), róg tylny (płat potyliczny), róg dolny (płat skroniowy). Obie komory boczne łącza się z trzecią za pośrednictwem otworu międzykomorowego.

WĘCHOMÓZGOWIE: składa się z części obwodowej i część odśrodkowej (korowej). Do części obwodowej należą: opuszka węchowa, pasmo węchowe i trójkąt węchowy. Składa się ona głównie z włókien nerwowych przewodzących bodźce węchowe do części korowej. Do części ośrodkowej węchomózgowia należą: zakręt obręczy, cieśń zakrętu obręczy oraz hipokamp.

OŚRODKI KOROWE: są to okolice kory mózgowej związane z określonymi czynnościami.

1. Ośrodek ruchowy: wywołuje reakcje ruchowa z grup mięśniowych. Położone są w paśmie kory tworzącej zakręt pośrodkowy.

2. Ośrodki czuciowe: znajdują się w zakręcie zaśrodkowym. Odbiera wrażenia dotyku, ciepła, chłodu oraz informacje o ruchach mięśniowych.

3. Ośrodki słuchowe: znajdują się w zakręcie skroniowym górnym płatów skroniowych. Płaty skroniowe są także siedzibą pamięci.

4. Pole wzrokowe: w płacie potylicznym

5. Okolice przedczołowe – z przodu od pola ruchowego są siedliskiem wyższych czynności mózgu – intelekt, inteligencja.

JĄDRA PODKOROWE: są to skupienia komórek nerwowych w obrębie istoty białej. Należą one rozwojowo do starszych i prymitywniejszych części ośrodkowego układu nerwowego, w odróżnieniu od kory mózgowej, która zajmuje szczególne miejsce jako najwyższy ośrodek regulujący i kierujący czynnościami całego ustroju.

140.MIĘDZYMÓZGOWIE – BUDOWA I FUNKCJA.

Międzymózgowie zaliczamy do przodomózgowia. W jego skład wchodzą: wzgórze, podwzgórze, nadwzgórze oraz powstałe z kresomózgowia półkule mózgu.

PODWZGÓRZE: leży na powierzchni brzusznej mózgowia. Rozróżniamy w nim:

1. Ciała suteczkowate

2. Guz popielaty, który łączy się z przysadką

3. Skrzyżowanie wzrokowe

4. Nerwy wzrokowe

5. Pasma wzrokowe

Podwzgórze jest złożonym ośrodkiem układu autonomicznego regulującego czynności narządów wewnętrznych i przemiany chemiczne ustroju.

WZGÓRZE I NADWZÓRZE: leżą na stronie grzbietowej i przykryte są przez półkule mózgu. Wzgórze składa się z szeregu jąder, które pośredniczą w przekazywaniu impulsów czuciowych (czucie skórne, mięśniowe, wzrok, słuch) do kory mózgowej. Nadwzgórze składa się z szyszynki i uzdeczki.

141.PIEŃ MÓZGU – BUDOWA I FUNKCJA.

Do pnia mózgu zaliczamy rdzeń przedłużony, most i śródmózgowie. Ma kształt stożka rozszerzającego się u góry gdzie łączy się z mostem i zwężającego się na dole gdzie przechodzi w rdzeń kręgowy.

1. Powierzchnia brzuszna rdzenia kręgowego: dzieli go szczelina pośrodkowa przednia. Na jego powierzchni po obu stronach szczeliny znajdują się piramidy, które wychodzą z mostu a na dole łączą się ze sznurami przednimi rdzenia kręgowego. Z boku od piramidy znajduje się oliwka

2. Powierzchnia brzuszna mostu: jest wypukła. Poniżej brzegu dolnego na granicy z piramidą wychodzą korzenie nerwu odwodzącego.

3. Powierzchnia brzuszna sródmózgowia: uwypuklają się tu parzyste odnogi mózgu

4. powierzchnia grzbietowa pnia mózgu: pokryta jest przez móżdżek oraz półkule. Móżdżek łączy się z pniem mózgu konarami górnymi, środkowymi i dolnymi.

142.MÓŻDŻEK – BUDOWA I FUNKCJA

Móżdżek (cerebellum) to z wyglądu coś jakby drugie i pomniejszone półkule mózgowe. Stąd też nazwa - zdrobnienie od słowa "mózg". Ewolucyjnie jest on o wiele starszy niż półkule mózgu i funkcjonalnie spełnia inne zadania. Można sobie wyobrazić tę strukturę jako "nadzorcę mięśni", instytucję czuwającą nad najbardziej podstawową integracją pracy mięśni. Generalnie można kojarzyć tę strukturę ogólnie z układem ruchowym i kontrolą napięcia mięśniowego.

Móżdżek znajduje się z tyłu pod półkulami mózgu, a mówiąc ściślej: znajduje się w dole tylnym czaszki pod namiotem móżdżku, między pniem mózgu a płatami skroniowymi i potylicznymi mózgu.

Opisując układ nerwowy można najogólniej stwierdzić, że składa się on z istoty szarej i istoty białej. Dokonując opisu móżdżku, można, kontynuując to ogólne stwierdzenie, scharakteryzować te dwa budulce układu nerwowego tak, jak wyglądają one w tej właśnie strukturze. Mianowicie:

1. Istota szara - stanowiąca skupisko ciał komórkowych neuronów - pokrywa powierzchnię móżdżku tworząc w ten sposób korę móżdżku. Tworzy także pewne skupiska wewnątrz tej struktury, co nazywa się jądrami.

3. Istota biała - czyli włókna nerwowe, aksony neuronów - tworzy połączenia między różnymi obszarami kory móżdżku i jądrami znajdującymi się wewnątrz. Ale nie tylko, gdyż część istoty białej tworzy połączenia pomiędzy istotą szarą móżdżku i innymi strukturami układu nerwowego, co określamy mianem konarów móżdżku.

Całą powierzchnię móżdżku możemy podzielić na części boczne - dwie półkule móżdżku, oraz część pośrodkową, którą nazywa się robakiem móżdżku.

Jak można zobaczyć na fotografiach, powierzchnia móżdżku, utworzona przez istotę szarą, jest niesamowicie pofałdowana. Każdy taki fałd kory móżdżku nazywa się zakrętem, albo rzadziej zawojem. Wgłębienia między takimi wybrzuszeniami określa się natomiast mianem szczelin, lub bruzd. Korę móżdżku można podzielić na strefy lub nieco inaczej, na płaty, jednak pozwolę sobie zrezygnować z takich szczegółów.

Neurony tworzące korę móżdżku ułożone są w trzy warstwy, jedna na drugiej. Różnią się one pod względem rodzaju komórek nerwowych które je tworzą, a także pod względem tego, skąd otrzymują połączenia i dokąd posyłają swoje aksony. Trójwarstwowa struktura istoty szarej sugeruje iż dana struktura jest bardzo stara z punktu widzenia ewolucji. Warstwy te są następujące:

1. drobinowa;

2. zwojowa;

3. ziarnista.

Warstwa drobinowa leży pod oponą miękką, czyli na samej górze i zawiera komórki gwiaździste oraz dendryty komórek Purkyniego. Warstwa zwojowa leży pod warstwą drobinową i utworzona jest przez komórki Purkyniego. Warstwa ziarnista leży pod warstwą zwojową i zbudowana jest z komórek ziarnistych.

Natomiast istota szara znajdująca się wewnątrz móżdżku tworzy jądra:

1. jądro zębate;

2. jądro czopowate;

3. jądro kulkowate;

4. jądro wierzchu.

Oczywiście należy mieć cały czas na uwadze symetryczność układu nerwowego. Oznacza to, że wymienione powyżej struktury istoty szarej znajdują się w obu półkulach móżdżku.

Ale rozpisałem się głównie o istocie szarej, zapominając o istocie białej. Warto wiedzieć, iż włókna nerwowe łączące móżdżek z innymi strukturami nazywa się konarami. Wyróżnia się:

1. Konar dolny łączący móżdżek z rdzeniem przedłużonym (inaczej: opuszką);

2. Konar środkowy łączący móżdżek z mostem;

3. Konar górny łączący móżdżek z mostem i śródmózgowiem.

143.OMÓW LOKALIZACJĘ OŚRODKÓW RUCHOWYCH I CZUCIOWYCH KORY MÓZGOWEJ

W korze mają miejsce wyższe procesy somatyczne i psychiczne, powstają tu bodźce dla świadomych czynności, wszystkich świadomych uczuć. To ośrodek poznania, pamięci, powstają obrazy pamięciowe; to nadrzędny ośrodek kierujący i regulujący różne czynności.

Ośrodek ruchowy: zakręt przedśrodkowy, część zakrętu czołowego, płacika okołośrodkowego płata czołowego. Mamy tu ośrodek ruchowy mowy, psychoruchowy, uwagi i koordynacji, węchowy dla mięśni kończyny dolnej, spojrzenia w bok.

Ośrodek czuciowy: zakręt zaśrodkowy, część płacika okołośrodkowego w płacie ciemieniowym – odbiór dotyku, ciepła, chłodu, percepcji, ośrodek, ruchów gałek ocznych.

Ośrodek wzrokowy: bruzda ostrogowa płata potylicznego – osrodek czytania, pamięci znaków pisarskich.

Ośrodek słuchowy: płat skroniowy – ośrodek słuchowy mowy, rozumienia, orientacji i koordynacji ruchów, rozpoznawania tonów, głośności.

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY: miejsce przechodzenia wszystkich impulsów z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie skupienie ośrodków nerwowych dla wielu czynności odruchowych tj. odruch ssania, żucia, połykania, kichania, kaszlu, wydzielania potu. Najważniejsze jego ośrodki to: oddechowy – reguluje czynności oddychania, naczynioworuchowych. Reguluje stan napięcia naczyń krwionośnych, czynności serca, wymiotny.

RDZEŃ KRĘGOWY: leży w kanale kręgowym, zbudowany z istoty szarej wewnetrznej zbudowanej z ciał komórkowych nerwowych i białej na zewnątrz stanowiącej skupienie włókien nerwowych w postaci dróg; odchodzą od niego nerwy rdzeniowe opuszczające kanał przez otwory miedzykręgowe.

144.PŁYN MÓZGOWO – RDZENIOWY, JEGO ZNACZENIE,MIEJSCE WYTWARZANIA I DROGI PRZEPŁYWU.

Płyn mózgowo rdzeniowy chroni mózg i rdzeń otaczając je w postaci płynnego płaszcza. Stwarza on środowisko dla mózgowia i rdzenia, umożliwia wymianę produktów przemiany materii i jest ważnym zabezpieczeniem przed urazami mechanicznymi.

Płyn mózgowo – rdzeniowy powstaje w splotach naczyniówkowych komór mózgowia. Sploty naczyniówkowe utworzone są z kapilarów i wyściółki komór posiadają bardzo cienka ścianę uwypuklającą się w postaci pączkowalnych woreczków. Najmniejszy splot leży w komorach bocznych (kresomózgowie) i tam właśnie powstaje najwięcej płynu na drodze przenikania części osocza przez ściany splotu. Z komór bocznych płyn przechodzi do komory trzeciej (międzymózgowie) następnie wodociągiem do mózgu (śródmózgowie) potem do komory czwartej (tyłomózgowie), z komory czwartej przez otwór pośrodkowy i dwa otwory boczne płyn przechodzi do jamy podpajeczynówkowej mózgowia i rdzenia kręgowego.

Zamknięcie drogi dla przepływającego płynu przez proces chorobowy prowadzi do wodogłowia.

Płyn mózgowo rdzeniowy jest pozbawiony elementów morfotycznych, odnawia się w ciągu doby czterokrotnie. W odróżnieniu od osocza krwi płyn zawiera bardzo mało białka i cukru, jedynie chlorków jest w płynie więcej niż w osoczu..

Płyn, który jest ciągle wytwarzany w splotach naczyniówkowych

komór uchodzi do zatoki strzałkowej górnej (kanał rylny w oponie

twardej) przez specjalne urządzenie w postaci mikroskopijnych

kosmków pajęczynówki zanurzonych w krwi zatoki.

145.WYMIEŃ NERWY CZASZKOWE – PODAJ ICH CHARAKTER CZYNNOŚCIOWY.

Nerwy czaszkowe, parzyste, odchodzą od mózgowia i wychodzą przez otwory podstawy czaszki, zaopatrują one główne narządy głowy.

1. NERWY WĘCHOWE: rozpoczynają się w nabłonku pola węchowego jamy nosowej, przez otwory kości sitowej wnikaj do jamy czaszki i opuszki węchowej (kora węchowa).

2. NERW WZROKOWY: powstaje z włókien wielobiegunowych komórki siatkówki gałki ocznej. Po wejściu do jamy czaszki tworzą skrzyżowanie wzrokowe, które kończy się w ciele kolankowym.

3. NERW OKORUCHOWY: bierze początek w nakrywce śródmózgowia zaopatruje on ruchowo mięśnie gałki ocznej (m. Prosty górny, m prosty dolny, m. Skośny dolnej gałki ocznej, m. Dźwigacz panewki górnej). Nerw ten prowadzi również włókna przywspółczulne, unerwiające mięsień zwieracz źrenicy i mięsień rzęskowy. Przy podrażnieniu nerwu okoruchowego opada powiek górna, powstaje zez rozbieżny, uszkodzenie włókna przywspółczulnego powodujący rozszerzenie źrenicy i zaburzenia akomodacji oka.

4. NERW BLOCZKOWY: kieruje się ze śródmózgowia do gałki ocznej (do oczodołu), unerwia mięsień skośny górny. Podrażnienie tego nerwu powoduje odchylenie gałki ocznej do góry i do środka, towarzyszy temu widzenie podwójne.

6. NERW TRÓJDZIELNY: posiada włókna czuciowe i ruchowe. Część czuciowa wysyła na obwód 3 wielkie gałęzie nerwu trójdzielnego.

-nerw oceny: prowadzi wyłącznie włókna czuciowe) zaopatruje namiot móżdżku, warstwy ściany gałki ocznej, błonę śluzową komórek sitowych, błędniczka, skórę powieki górnej, grzbiet nosa i gruczoł łzowy

-nerw szczękowy: (zawiera tylko włókna czuciowe) unerwia oponę twardo mózgowia, błonę śluzową wargi górnej dziąseł szczęki, podniebienia, jamy nosowej, zatoki szczękowej, zęby szczęki.

-Nerw ruchowy: (zawiera włókna czuciowe i ruchowe):

*Włókna ruchowe: zaopatrują wszystkie mięśnie żwacze, mięsień żuchwowo – gnykowy.

*Włókna czuciowe: zaopatrują oponę twarda mózgowia, błonę śluzową części przedniej języka, dna jamy ustnej, wargi dolnej i policzka, zęby żuchwy, skórę małżowiny usznej, przewód słuchowy zewnętrzny.

7. NERW ODWODZACY: prowadzi włókna ruchowe. Biegnie do oczodołu gdzie zaopatruje mięsień prosty boczny gałki ocznej. Uszkodzenie: zez zbieżny.

8. NERW TWARZOWY: posiada włókna ruchowe, smakowe, przywspółczulne.

awłókna ruchowe: zaopatrują wszystkie mięśnie wyrazowe twarzy i mięsień rylcowo – gnykowy szyi.

b..Włókna smakowe (czuciowe) dochodzą do brodawek grzybowatych języka

c.Włókna przywspółczulne: wudzielnicze unerwiają gruczoł łzowy, gruczoły jamy ustnej, języka, podniebienia, gardła i slinianki (podżuchwową i podjęzykową).

9. NERW PRZEDSIONKOWO ŚLIMAKOWY: jest nerwem zmysłowym, rozpoczyna się w narządach zmysłowych (błędnik i ślimak). Nerw składa się z części przedsionkowej (nerw narządu równowagi) i części ślimakowej (nerw narządu spiralnego czyli narządu słuchu.

10. NERW JEZYKOWO GARDŁOWY: jest nerwem zawierającym włókna czuciowe, ruchowe oraz przywspółczulne.

-włókna czuciowe: (smakowe, czucia bólu, temperatury oraz dotyku), zaopatrują jamę bębenkową, trąbkę słuchową, migdałek podniebienny, brodawki smakowe języka, część nosową i ustno – gardłową.

-włókna ruchowe: unerwiają wszystkie mięsnie gardła. Nerw ten jest odpowiedzialny za ruch połykania

-włókna przywspółczulne: zaopatrują śliniankę przyuszną oraz gruczoły policzkowe i nasady języka.

12. NERW BŁĘDNY: unerwia większość narządów wewnętrznych, krtań, płuca, serce, narządu przewodu pokarmowego. Ma 3 rodzaje włókien: przywspółczulne, ruchowe i czuciowe.

-włókna ruchowe: zaopatruje mięsień gardła i krtani

-włókna czuciowe: unerwiają oponę twardą, krtań, narządy jamy klatki piersiowej i jamy brzusznej

-włókna przywspółczulne: ruchowe dla mięśni gładkich i wydzielnicze dla gruczołów.

13. NERW DODATKOWY: prowadzi włókna ruchowe zaopatrujące mięsień mostkowo – obojczykowy – sutkowy i mięsień czworoboczny.

14. NERW PODJĘZYKOWY: jest nerwem ruchowym zaopatrującym wszystkie mięsnie języka.

147.DROGI RUCHOWE MÓZGU.

W mózgowiu i rdzeniu kręgowym wyróżniamy dwa układy ruchowe: piramidowy i pozapiramidowy. Wkład piramidowy zasadniczo kieruje ruchami dowolnymi i obejmuje korę ruchową oraz drogę piramidową wraz z włóknami korowo jądrowymi. Do układu pozapiramidowego zaliczamy liczne ośrodki i drogi motoryczne kierujące ruchami niezależnymi od naszej woli (koordynacja ruchów zautomatyzowanych). Oba układy muszą współpracować ze sobą.

1.UKŁAD PIRAMIDOWY: drogi tego układu rozpoczynają się w korze ruchowej (zakręt przedśrodkowy – płat czołowy). Rozróżniamy wśród nich drogę biegnącą do rdzenia (korowo – rdzeniową) i korowo – jądrową.

-DROGA KOROWO – RDZENIOWA (piramidowa): jest głównym połączeniem rdzenia i mózgowia. Jej włókna rozpoczynają się w okolicy ruchowej kory mózgu i przez torebkę wewnętrzną wnikają do odnogi mózgu, dalej przechodzą do części brzusznej mostu gdzie dzieli się na szereg pęczków, które łączą się w rdzeniu przedłużonym tworząc piramidę. Poniżej w skrzyżowaniu piramid większość włókien korowo – rdzeniowych przechodzi na stronę przeciwległą tworząc w rdzeniu kręgowym drogę korowo – rdzeniową boczną. Drogi korowo – rdzeniowe schodząc w rdzeniu kręgowym przekazują impulsy nerwowe do komórek ruchowych rogów przednich. Drogi korowo – rdzeniowe są I (górnym) neuronem układu dróg ruchowych. II neuronem są komórki ruchowe rdzenia wraz z aksonami przechodzącymi przez korzenie przednie i nerwy obwodowe.

-DROGA KOROWO – JĄDROWA: od drogi piramidowej oddzielają się po drodze włókn zdążające do jąder ruchowych. Neuron II (obwodowy) to jądra ruchowe tych nerwów i ich aksony biegnące do odpowiednich mięśni. Droga korowo – jądrowa zawiera włókna skrzyżowane jak i nieskrzyżowane. Stąd impulsy docierają zarówno do prawej jak i lewej połowy głowy. Wyjątek: jądra nerwu podjęzykowego i trwarzowego.

-UKŁAD POZAPIRAMIDOWY: określenie to odnosi się do ośrodków i dróg związanych z motoryką ( z wyjątkiem ruchów dowolnych) w jego skład wchodzą rozproszone ośrodki korowe w płacie czołowym, potylicznym, skroniowym oraz następujące struktury podkorowe, jądro ogoniaste, soczewkowate, brzuszne przednie i boczne wzgórza, jądro niskowzgórzowe, istota czarna, jądro czerwienne oraz jądra tworu siatkowatego. Poszczególne struktury tego układu łączą się ze sobą za pośrednictwem różnorodnych pęczków włókien nerwowych.

Rola tego układu:

1. Współdziała przy powstaniu ruchów dowolnych

2. Reguluje napięcie mięśniowe

4. Wpływa na szybkość i precyzję ruchów

5. Tworzy automatyzmy ruchwe

148.DROGI CZUCIOWE MÓZGU.

Drogi czucia powierzchniowego i głębokiego przewodzą do kory mózgu impulsy z receptorów rozmieszczonych głównie w skórze oraz narządach ruchu. Powyższe drogi składają się z co najmniej 3 neuronów (jednego leżącego poza ośrodkowym układem i dwóch leżących w jego obrębie).

1.UKŁAD CZUCIOWY: prowadzący impulsy przez sznury tylne rdzenia kręgowego (czucie głębokie oraz czucie dotyku i ucisku) tzw. Drogi rdzeniowo – opuszkowe. Przewodzą one impulsy powstające w wyniku podrażnienia zakończeń czuciowych w ścięgnach i stawach. Informują one o ruchach czynnych i biernych umożliwiając rozpoznanie ułożenia poszczególnych części ciała bez pomocy wzroku. Pęczki sznura tylnego stanowią I neuron i biegną do jąder rdzenia przedłużonego ( smukłego i klinowatego). Tu rozpoczyna się II neuron. Tutaj włókna krzyżują się i przechodzą na drugą stronę (skrzyżowanie wstęg). Neuron III z jądra brzusznego tylno bocznego włókna biegną do kory czuciowej (zakręt zaśrodkowy).

2.UKŁAD CZUCIOWY prowadzący przez sznury przednie i boczne rdzenia kręgowego (czucie bólu, temperatury, dotyku i ucisku). W rdzeniu kręgowym drogi te to: drogi rdzeniowo – wzgórzowe boczne i przednie.. Drogi rdzeniowo – wzgórzowe przewodzą impulsy powstające w zakończeniach czuciowych skóry. Droga rdzeniowo – wzgórzowa przednia związana jest z czuciem bólu ciepła i zimna.

3.UKŁAD CZUCIOWY prowadzący impulsy z zakresu twarzy. Neuron I – zwój trójdzielny; neuron II – komórki krańcowe jąder nerwu trójdzielnego, przechodzi przez pień mózgu (wstęga trójdzielna do wzgórza), neuron II – komórka jądra brzusznego wzgórza (kora czuciowa).

150.OMÓW TOPOGRAFIĘ PRZEKROJU POPRZECZNEGO RDZENIA KRĘGOWEGO.

Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego jest widoczna istota szara, położona centralnie oraz otaczająca ja jak gdyby płaszczem istota biała. Istota szara rdzenia na przekroju poprzecznym ma kształt litery H. Krótkie ramię poziome istoty szarej łączy obydwie połowy rdzenia, natomiast ramiona pionowe tworzą rogi. W części przedniej rdzenia występuje poprzeczny róg przedni, w części tylnej róg tylny. Pomiędzy tymi rogami występuje istota szara pośrednia, w której wyróżniamy część przyśrodkową czyli istotę pośrednią środkową oraz boczną czyli istotę pośrednią boczną. W segmentach piersiowych część boczna jest silnie rozwinięta i tworzy róg boczny. Na całej długości rogi tworzą słupy: przedni i tylny. W okolicy rogu tylnego (szczyt, głowa, szyjka) znajduje się istota galaretowata otaczająca szczyt i głowę. Natomiast na powierzchni bocznej rogu tylnego istota szara ulega przemieszaniu z istotą białą, powodując powstanie tworu siatkowatego. Istota pośrednia środkowa wytwarza dwa spoidła szare: przednie i tylne. Istota pośrednia boczna zawiera komórki układu autonomicznego. Na dnie szczeliny pośrodkowej przedniej leży pasmo istoty białej, zwane spoidłem białym, łączące obydwie połowy rdzenia. Istota biała tworzy trzy parzyste sznury: przedni, boczny i tylny.

Wymienia się trzy główne typy komórek nerwowych rdzenia kręgowego: korzeniowe, sznurowe i wewnętrzne.

151.ODRUCH RDZENIOWY – MECHANIZM POWSTAWANIA.

ODRUCH – odpowiedź ustroju na bodziec – odpowiedź efektora na bodziec odebrany przez receptor. Odruchy mogą być proste lub złożone, w każdym wyróżniamy:

1. receptor – na który działa bodziec

2. drogę dośrodkową (aferentną) do kory

3. ośrodek odruchu (ośrodek nerwu)

4. drogę odśrodkową (eferentną)

5. efektor, który wykonuje czynności

drogą dośrodkową w odruchach rdzeniowych są korzenie grzbietowe, drogą odśrodkową są korzenie brzuszne. Pojedynczy, słaby (podprogowy) bodziec nie wywołuje odruchu. Jeżeli te słabe bodźce działają jednocześnie na sąsiadujące ze sobą receptory, następuje sumowanie bodźców, w efekcie następuje depolaryzacja błony komórkowej neuronu ruchowego i zostanie wywołany bodziec.

Włókna nerwowe wnikające przez korzenie grzbietowe mogą:

3. tworzyć synapsy w rogach tylnych i przez odpowiednie drogi przekazywać impuls do mózgowia

6. przechodzić bezpośrednio do rogów przednich i tworzyć synapsy z komórkami ruchomymi. Powstaje najprostszy odruch. Na poziomie rdzenia powstają odruchy nieświadome np. przy oparzeniu

152.DROGI NERWOWE RDZENIOWE.

Włókna nerwowe istoty białej tworzą szereg pęczków, zwanych drogami nerwowymi. Drogi nerwowe rdzenia można podzielić na:

1. drogi własne rdzenia (związane z jego czynnością odruchową)

2. drogi rdzeniowo – mózgowe (wstępujące)

3. drogi mózgowo – rdzeniowe (zstępujące)

Pęczki własne utworzone przez aksony w istocie białej pośredniczą w przekazywaniu impulsów z obwodowych neuronów czuciowych na obwodowe neurony ruchowe lub układu autonomicznego leżące w różnych odcinkach. Na jej drodze odbywają się różne odruchy rdzeniowe. Niektóre z nich mogą odbywać się bez neuronów pośredniczących.

Drogi rdzeniowo – mózgowe (wstępujące - czuciowe)

1. rdzeniowo – opuszkowe (drogi czuciowe sznura tylnego), impulsy uświadomione (czucie głębokie i dotyk), pęczek smukły i klinowaty

2. rdzeniowo – wzgórzowe (drogi czuciowe sznura przedniego i bocznego – czucie bólu, ciepła i zimna)

3. rdzeniowo – móżdźkowe (drogi czuciowe sznura bocznego), przewodzą impulsy głównie z narządów ruchu (czucie z mięśni i stawów)

Drogi rdzeniowo – mózgowe to drogi wstępujące. Doprowadzają one impulsy czuciowe do kory czuciowej mózgu.

Drogi mózgowo rdzeniowe (zstępujące – ruchowe):

Jedne z nich tworzą włókna rozpoczynające się w korze mózgu, są to drogi korowo – rdzeniowe (piramidowe). Druga grupa to drogi biorące początek w pniu mózgu (pozapiramidowe)

1. drogi piramidowe (korowo – rdzeniowe) przekazują impulsy związane z wykonywaniem ruchów dowolnych

2. drogi pozapiramidowe (początek w jądrach)

-czerwienno rdzeniowa

-pokrywowo rdzeniowa

-przedsionkowa – rdzeniowa

-siatkowo rdzeniowa

Drogi te mają ważny wpływ na motorykę kończyn i tułowia. Drogi piramidowe odpowiadają za ruchy dowolne a pozapiramidowe za ruchy zautomatyzowane.

Część włókien biegnących z pnia mózgu do rdzenia kręgowego kieruje czynnościami wegetatywnymi ośrodków autonomicznych rdzenia.

153.KORZENIE RDZENIOWE – BUDOWA NERWU RDZENIOWEGO.

W rogach przednich rdzenia kręgowego znajdują się ciała komórek neuronu ruchowego nerwu rdzeniowego. Są to wielkie piramidalne komórki, których wypustki wychodzą na zewnątrz i tworzą korzeń brzuszny nerwu rdzeniowego. Korzeń ten łączy się z wypustkami obwodowymi neuronu czuciowego nerwu rdzeniowego. Ciała komórki neuronu czuciowego nie leżą w rdzeniu ale są skupione na obwodzie skupione na obwodzie w tzw. Zwoju rdzeniowym są to komórki zwojowe, neuryty tych komórek tworzą korzeń grzbietowy nerwu rdzeniowego. Wnika on do rdzenia przez bruzdę boczną tylną. Dendryty tych komórek łączą się z włóknami korzenia brzusznego nerwu rdzeniowego i powstaje nerw mieszany czuciowo – ruchowy. Nerw rdzeniowy wychodzi z kanału kręgowego przez otwór międzykręgowy i po krótkim przebiegu dzieli się na:

1. gałąź brzuszną

2. gałąź grzbietową

3. gałąź oponową

4. gałęzie łączące

GAŁĄŹ BRZUSZNA (włókna czuciowe, ruchowe, współczulne), unerwia ścianę boczną i przednią powierzchnię szyi i tułowia oraz kończyny górne i dolne. Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych tworzą: splot szyjny; splot ramienny; nerwy miedzyżebrowe; splot lędźwiowo – krzyżowy.

GAŁĘZIE GRZBIETOWE zaopatrują skórę oraz mięśnie grzbietu, a także skórę pośladków (gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych i lędźwiowych)

GAŁĘZIE OPONOWE wnikają do kanału kręgowego i zaopatrują oponę twardą rdzenia kręgowego, okostną kręgów i naczynia krwionośne.

154.SPLOT SZYJNY I RAMIENNY – BUDOWA I ZAKRES UNERWIENIA.

SPLOT SZYJNY powstaje z gałęzi brzusznych nerwów. Leży w okolicy wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Odchodzą od niego liczne gałęzie do mięśni szyi i do przepony (nerw przeponowy), a także do skóry szyi (nerw poprzeczny szyi), małżowiny usznej (nerw uszny wielki) oraz do skóry obręczy kończyny górnej (nerwy nadobojczykowe). Nerw przeponowy unerwia opłucną, osierdzie i przeponę.

SPLOT RAMIENNY utworzony przez gałęzie brzuszne..

Nerwy krótkie splotu ramiennego: unerwiają przede wszystkim mięśnie przyczepiające się do obręczy barkowej.

1. nerw grzbietowy łopatki

2. nerw piersiowy długi

3. nerw podobojczykowy

4. nerw nadłopatkowy

5. nerwy piersiowe przednie

6. nerwy podłopadkowe

7. nerw piersiowo – grzbietowy

8. nerw pachwowy

Nerwy długie splotu ramiennego:

1. nerw mięśniowo – skórny

2. nerw pośrodkowy

3. nerw łokciowy

4. nerw skórny przyśrodkowy przedramienia

5. nerw promieniowy

126.WYMIEŃ,ZLOKALIZUJ I OMÓW FUNKCJE

GRUCZOŁOW UKŁADU POKARMOWEGO.

WĄTROBA: zajmuje prawie całe podżebrze prawe, znaczną

część nadbrzusza i sięga do podżebrza lewego.

Bierze udział w procesach trawienia, gospodarce węglowodanowej, przemianie białkowej i tłuszczowej. Odbywa się w niej przemiana glukozy w glikogen. Reguluje także stężenie poszczególnych aminokwasów we krwi. Aminokwasy zostają w niej przerobione na glukozę i mocznik. Powstają w niej albuminy krwi oraz protrombina. Gromadzi żelazo i miedź. Rola ochronna wątroby polega na wychwytywaniu z krwi substancji trujących.

ZASTAWIENIE CZYNNOŚCI WĄTROBY:

Wytwarza żółć

- Magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witaminy

- Bierze udział w tworzeniu i niszczeniu krwinek czerwonych

- Pełni rolę odtruwającą

- Wytwarza białka osocza, fibrynogen i protrombinę

- Jest centralnym narządem przemiany węglowodanów, białek i

tłuszczów. TRZUSTKA: ułożona poprzecznie na tylnej ścianie

jamy brzusznej za żołądkiem na poziomie I i II kręgu lędźwiowego.

Wytwarza dwa rodzaje wydzieliny: sok trzustkowy – wydzieliny

do dwunastnicy, który bierze czynny udział w trawieniu pokarmów;

Hormony – insulinę (regulującą przemianę węglowodanową),

glukagon (podnoszący stężenie glukozy we krwi przez rozpad

glikogenu).