POLITYKA MONETARNA
Wyjaśnij istotę (definicja)
Polityka monetarna- inaczej zwana polityką pieniężną, polega na systematycznych działaniach, które mają zapewnić stabilność cen. Prowadzi ją bank centralny danego państwa, lub inna instytucja rządowa, która upoważniona jest do pełnienia tej funkcji. Polityka monetarna ma wpływ na kursy walutowe a także na poziom podaży pieniądza.
Kursy walutowe- najważniejsza norma sterująca handlem zagranicznym. Przez kurs walutowy powszechnie rozumie cenę waluty w innej walucie.
Podaż pieniądza- ilość pieniądza w obiegu traktowana, jako środek wymiany. Obejmuje ona wartość gotówki (banknotów, bilonu) znajdującej się w obiegu pozabankowym oraz wkładów bankowych płatnych na każde żądanie.
Cele, funkcje
cel finalny- tj. główny; odpowiednio zdefiniowany cel ogólnogospodarczy, który wynika z realizacji polityki danego kraju. Np. w Polsce takim celem NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile nie ogranicza to realizacji tego celu”.
cel pośredni- polega na wyznaczeniu odpowiedniej kategorii ekonomicznej, która pozostaje w stabilnej relacji z celem finalnym.
cele operacyjne- zależą od celu finalnego, który powinien z kolei wpływać na cel pośredni. Obejmują:
Kontrolę stóp procentowych
Kontrolę przyrostu podaży pieniądza
Stabilizowanie poziomu kursu walutowego
Kształtowanie masy pieniądza rezerwowego
Kształtowanie poziomu stóp procentowych
Zadania Rady Polityki Pieniężnej:
ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu
5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
ustala wysokość stóp procentowych NBP,
ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek
i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
ustala zasady operacji otwartego rynku.
Cechy, właściwości
Instrumenty polityki pieniężnej:
I. Oddziaływujące na płynność bankową
stopa procentowa kredytu refinansowego- polega na tym, że banki zaciągają kredyt
w banku centralnym. Podwyższenie tej stopy powoduje z kolei wzrost stóp oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych, ograniczenie wartości udzielanych przez nie kredytów i zmniejszenie podaży pieniądza. Obniżenie stopy kredytu refinansowego powoduje skutki odwrotne.
stopa rezerw obowiązkowych- wyraża minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwości udzielania kredytów przez banki komercyjne,
a zatem ogranicza podaż pieniądza; obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza.
stopa rezerw specjalnych- operacje otwartego rynku, określa procentowo część depozytów, którą banki komercyjne obowiązkowo muszą przekazać do banku centralnego, jako rezerwę specjalną. Skutki jej zmian są identyczne jak w przypadku stopy rezerw obowiązkowych.
II. Bezpośrednia kontrola kredytów bankowych (działalność zwykle szkodliwa dla gospodarki)
ograniczanie drogą administracyjną wzrostu kredytów bankowych (racjonowanie kredytów);
kontrola stopy procentowej stosowanej przez banki (np. wprowadzenia maksymalnej ceny kredytu)
4. Podział, klasyfikacja
Polityka pieniężna może mieć charakter:
ekspansywny (łagodny)- Państwo poprzez wykorzystanie instrumentów polityki monetarnej zwiększa podaż pieniądza, aby pobudzić popyt globalny, wzrost dochodu narodowego a także zatrudnienia (istnieje jednak ryzyko inflacji).
restrykcyjny (twardy)- celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku, podwyższanie stóp procentowych, zmiany poziomu rezerw obowiązkowych- jest to tzw. polityka antyinflacyjna.
Ważniejsze grupy i rodzaje wyodrębnione poprzez wyżej wymieniony podział
Nie dotyczy.
6. Stan praktyczny (wiedza praktyczna)
Polityka pieniężna wpływa przede wszystkim na poziom inflacji i siłę nabywczą pieniądza. Jeśli pieniądz jest drogi (stopy procentowe są wysokie):
- zmniejsza się popyt na kredyty.
- kredytobiorcy ostrożniej sięgają po pożyczki bankowe, obawiając się wysokich kosztów obsługi długu.
W rezultacie spada ilość pieniędzy na rynku. Mniejsza ilość pieniędzy oznacza,
że producentom trudniej jest znaleźć nabywców na ich wyroby, co nie pozwala na podwyżki cen. Innymi słowy, wysokie stopy procentowe banku centralnego przeciwdziałają inflacji. Oddziaływanie banku centralnego na inflację nie jest natychmiastowe. Na to, by w reakcji
na zmianę stóp procentowych mogły zajść wszystkie dostosowania gospodarcze, prowadzące ostatecznie do zmiany inflacji, potrzebny jest czas. Badania wskazują, że zwykle maksymalna reakcja inflacji ujawnia się z opóźnieniem od 1 roku do 2 lat. Decyzje banku centralnego
są tylko jednym z czynników wpływających na poziom inflacji. Przykładami innych takich zjawisk są np. wahania ceny ropy na rynkach światowych, wielkość zbiorów w rolnictwie, bądź podejmowane przez władze państwowe decyzje dotyczące poziomu cen regulowanych administracyjnie.
Działania polityki pieniężnej, mające na celu utrzymanie stabilności cen, wywierają krótko- i średniookresowy wpływ na sferę realną gospodarki, w tym m.in. na tempo wzrostu gospodarczego. W szczególności podwyżki stóp procentowych mogą prowadzić do obniżenia dynamiki PKB i wzrostu bezrobocia. Jeśli stopy procentowe są wysokie, przedsiębiorcy i gospodarstwa domowe mniej chętnie sięgają po kredyty. Oznacza to jednak również rezygnację z całego szeregu wydatków, przede wszystkim inwestycyjnych, które finansowane są zazwyczaj kredytem. Mniejsze inwestycje i zakupy dóbr trwałego użytkowania oraz ogólne zmniejszenie ilości pieniędzy na rynku, mogą oznaczać gorszą koniunkturę gospodarczą.
Odwrotnie, w przypadku, jeśli bank centralny obniża swoje stopy procentowe, pieniędzy na rynku przybywa. Ułatwia to sprzedaż i wzrost produkcji. Jeśli jednak pieniędzy na rynku jest za dużo, pojawia się ryzyko inflacji.
7. Metoda badania, analiza poznawania, oceny
Banki centralne w celu kontroli podaży pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowej posługują się instrumentami (patrz pkt.3), które dzielimy na:
instrumenty pośrednie- oddziałują na płynność bankową, czyli podaż i koszt kredytów. polityka dyskontowa- zmiana oficjalnej stopy redyskontowej.
instrumenty typu administracyjnego- związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad systemem bankowym- np. racjonowanie kredytów.
Ponadto banki centralne oddziaływać mogą przez perswazję- przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych działań. Często takie oddziaływanie działa na skalę międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe organizacje finansowe.
8. Główne sposoby tworzenia (kształtowania) w praktyce gospodarczej
W zależności od tego, czy polityka monetarna wykorzystywana jest do przyhamowania, czy do pobudzenia aktywności gospodarczej mówi się o skuteczności jej działań. Przy czym jest ona większa w przypadku podejmowania działań restrykcyjnych.
Mnożnik wkładów jest wyższy przy zmniejszaniu niż przy zwiększaniu tzw. zasobu pieniądza wielkiej mocy (baza monetarna)
Identyczny efekt wywołuje „dolna granica” nominalnych stóp procentowych, gdyż nie jest ona zazwyczaj ujemna. Nie ma natomiast górnej granicy dla wzrostu stopy procentowej w wyniku zaostrzenia polityki monetarnej.
Restrykcyjna polityka pieniężna poprzez racjonowanie kredytu prowadzi do spadku podaży kredytu dla pewnych klientów. Stąd można mieć pewność, co do spadku wolumenu faktycznie udzielonych kredytów nawet, jeśli popyt na nie nie spada. W przeciwieństwie do tego ekspansywna polityka pieniężna wywołuje wzrost podaży kredytu, być może do poziomu przekraczającego popyt i dlatego wolumen faktycznie udzielonych kredytów niekoniecznie musi ulec zwiększeniu.
9. Przyszłość (rozwój)
W zależności od tego, jaki cel pośredni zostanie w przyszłości obrany wyróżnią się:
strategię monetarną- podaż pieniądza jest bezpośrednim celem
operowanie zmianami stopy procentowej- polega na wpływaniu na ceny kredytów
oddziaływanie na kurs walutowy- uwzględnianie jego wpływu na ceny eksportu i importu oraz pośredniego wpływu na poziom cen krajowych
oddziaływanie na dochód nominalny- uzależnianie polityki pieniężnej od dochodu nominalnego
strategię bezpośredniego celu inflacyjnego- dążenie do uzyskania określonego poziomu inflacji. W strategii tej korzysta się również z prognozowania poziomu inflacji.
(częściowo wspomniano o tym również w punkcie 6)