Literatura:

1. Dykcik „Pedagogika specjalna”.

2. Sękowska „Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej”.

3. J. Sowa „Pedagogika specjalna w zarysie”.

4. Janina Doroszewski „Psychologia specjalna”.

5. O. Lipkowski „Psychologia specjalna”.

6. A. Hulek „Pedagogika rewalidacyjna”.

Treści programowe pedagogiki specjalnej:

1. podstawy teoretyczne pedagogiki specjalnej:

1. terminologia i miejsce pedagogiki specjalnej w klasyfikacji nauk

2. cele, zadania i założenia pedagogiki specjalnej, interdyscyplinarny charakter pedagogiki specjalnej (współzależy i współdziała z innymi naukami)

3. jednostka odchylona od normy jako przedmiot pedagogiki specjalnej

4. działy pedagogiki specjalnej, klasyfikacja jednostek odchylonych od norm według różnych kryteriów

5. rozpoznawanie upośledzenia, diagnozowanie, rozpoznawanie i orzecznictwo selekcyjne, znaczenie wczesnego rozpoznawania i interwencji specjalistycznej

6. teoretyczne podstawy procesu rewalidacji

7. ortodydaktyka (dydaktyka specjalna)

8. aspekt historyczny pedagogiki specjalnej

2. pedagogika specjalna szczegółowa:

1. oligofrenopedagogika (osoby upośledzone umysłowo), etiologia - przyczyny, objawy, postępowanie, sposoby edukacji, rodzaje szkół

2. surdopedagogika (osoby nie słyszące, niedosłyszące, z resztkami słuchu)

3. tyflopedagogika (osoby niewidzące, niedowidzące, z resztkami wzroku)

4. pedagogika terapeutyczna, lecznicza (osoby przewlekle chore i z dysfunkcją narządów ruchu)

5. pedagogika resocjalizacyjna (osoby niedostosowane społecznie)

6. pedagogika zdolnych i uzdolnionych

3. szkolnictwo specjalne

4. alternatywna forma kształcenia specjalnego - kształcenie integracyjne.

Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowywanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń. Należy podkreślić, że odchylenia mogą mieć charakter powyżej normy tzn. właściwości człowieka określane jako ponad przeciętne ukształtowane powyżej przyjętych norm mogą mieć charakter jednokierunkowy lub są to ogólne wybitne zdolności. Również te jednostki wchodzą w zakres zainteresowań pedagogiki specjalnej.

Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel, którym jest rewalidacja społeczna jednostek z upośledzeniem umysłowym, niewidzących, nie słyszących, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób poszkodowanych na zdrowiu.

Zdaniem prekursorki pedagogiki specjalnej Marii Grzegorzewskiej celem tejże pedagogiki jest rewalidacja społeczna jednostek upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.

Podstawowe cele pedagogiki specjalnej sprowadzają się do wychowania i nauczania jednostek odchylonych od normy, które bez specjalnej pomocy nie osiągałyby możliwego dla ich stopnia rozwoju realizacji zadań życiowych.

Specyfika przedmiotu wyraża się głównie w zasadach i metodach postępowania usprawniającego, naprawczego i kompensacyjnego z wykorzystaniem specjalnych urządzeń i pomocy naukowo-dydaktycznych stosowanych tj. wychowawców, nauczycieli, terapeutów.

Osoba niepełnosprawna (wg A. Hulka) - to osoba, której stan fizyczny i/lub psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.

Niepełnosprawność człowieka może być wywołana uszkodzeniami ciała lub przewlekłą chorobą, co może powodować wówczas dysfunkcjonalność organizmu, niepełnosprawno…ść psychologiczną i społeczną.

Biorąc pod uwagę kryterium podziału rodzaj niepełnosprawności wyróżniamy:

1. osoby z niepełnosprawnością sensoryczną, to jest z uszkodzeniem narządów umysłów, do których należą osoby:

• niewidzące i słabo widzące

• nie słyszące i słabo słyszące

2. osoby z niepełnosprawnością fizyczną, do których należą osoby:

• z niepełnosprawnością motoryczną (uszkodzone narządy ruchu)

• przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych

3. osoby z niepełnosprawnością psychiczną, do których należą osoby:

• umysłowo upośledzone z niepełnosprawnością intelektualną

• psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania

• z epilepsją tzn. zaburzeniami świadomości

4. osoby z niepełnosprawnością złożoną, sprzeczną, a więc dotknięte więcej niż jedną

niepełnosprawnością.

Biorąc za kryterium okres życia, w którym niepełnosprawność wystąpiła wyróżniamy:

1. osoby niepełnosprawne od urodzenia lub bardzo wczesnego dzieciństwa

2. osoby z niepełnosprawnością nabytą w różnych okresach życia, wśród których są:

1. osoby niepełnosprawne z powodu różnych chorób

2. osoby niepełnosprawne z powodu chorób zawodowych i wypadków przy pracy

3. osoby niepełnosprawne z powodu zmian spowodowanych starzeniem się organizmu i schorzeniami wieku starczego.

Podział pedagogiki specjalnej ze względu na rodzaj odchylenia od normy:

1. pedagogika zdolnych i uzdolnionych

1. wybitne zdolności ogólne

2. uzdolnienia kierunkowe

2. pedagogika rewalidacyjna, rehabilitacyjna

1. upośledzenie umysłowe

2. wady wzroku

3. wady słuchu

4. upośledzenie sprzężone

3. pedagogika lecznicza i terapeutyczna

1. choroby przewlekłe

2. niepełnosprawność ruchowa

3. odmienność somatyczna

4. autyzm, zespoły psychopochodne

5. starość

4. pedagogika resocjalizacyjna

1. niedostosowanie społeczne (aspołeczność, antyspołeczność)

2. demoralizacja

3. przestępczość

5. pedagogika korekcyjna

1. trudności w uczeniu się

2. parcjalne deficyty, zburzenia w rozwoju

3. zaburzenia mowy

4. zaburzenia emocjonalne

Upośledzenie (z ang. andicap) - określa utratę lub ograniczenie możliwości pełnego uczestniczenia danej osoby w życiu społecznym. Pojęcie to wskazuje na określony rodzaj relacji jaki powstaje pomiędzy osobą niepełnosprawną, a jej środowiskiem. Upośledzenie także umysłowe w preferowanej obecnie orientacji psychospołecznej jest przede wszystkim faktem społeczno - kulturowym, w którym najbardziej istotne jest aby rozpoznać zachowania odbiegające od normy, które określa się jako niekompetentne.

Według A. Hulka inwalidą jest osoba, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym (w porównaniu z osobami zdrowymi) pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności dnia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu codziennym oraz w zajęciach w czasie wolnym od pracy.

Dysfunkcjonalność - nie jest jednoznaczna z niepełnosprawnością, gdyż dotyczy zarówno zdrowia fizycznego, jak też uszkodzenia narządu ruchu. W jej ocenie należy posługiwać się kryteriami biologicznymi lub medycznymi i dotyczącego organizmu ludzkiego, należałoby uwzględnić czas trwania oraz zakres istniejącego uszkodzenia.

Dysfunkcjonalność organizmu narządów zmysłów poznania świata można traktować jako predyspozycję wywołującą powstanie sytuacji trudnej, w której została zachwiana równowaga pomiędzy zewnętrznymi warunkami człowieka a jego wewnętrznymi możliwościami.

Wyrównanie szans - jest długotrwałym procesem niesienia pomocy osobom niepełnosprawnym, aby mogły one chociaż w dalszej przyszłości wziąć na siebie pełną lub częściową odpowiedzialność kreowania swojego życia, jako pełnoprawni członkowie społeczeństwa. Jest to zespół działań i świadczeń dzięki, którym wszelkiego typu systemy instytucji środowiskowych, tj. edukacyjnych, opieki zdrowotnej, zatrudnienia i usług społecznych, mogą stać się dostępne dla wszystkich, także dla osób niepełnosprawnych.

Pedagogika specjalna zajmuje się etiologią (przyczynami), fenomenologią (objawami, zjawiskami), terapią pedagogiczną oraz profilaktyką.

Podmiotem pedagogiki specjalnej są ludzie, którym rozwój jest lub może być utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznych regulacji oraz rutynowe metody postępowania pedagogicznego nie są w stanie tych utrudnień wyeliminować. Owe szczególne utrudnienia ograniczające możliwości rozwojowe jednostki mogą dotyczyć wyłącznie lub równocześnie z:

• sfery funkcjonowania fizycznego (niepełnosprawność motoryczno - somatyczna);

• sfery funkcjonowania psychicznego (niepełnosprawność sensoryczna i umysłowa);

• sfery funkcjonowania społecznego (niepełnosprawność w zakresie realizacji zachowań zgodnych z normami współżycia społecznego).

Rehabilitacja jest to łączne i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno - zawodowe zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia u osoby trwale poszkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Rehabilitacja jest procesem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie, aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie szerokie i trwałe.

Rewalidacja jest to termin najczęściej używany zamiennie z terminem rehabilitacja. Określa również długotrwałą działalność terapeutyczno - wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości, czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszanych.

Zadania procesu rewalidacyjnego mają charakter wszechstronny i nie sprowadzają się tylko do przywracania w możliwie maksymalnym stopniu jednostki poszkodowanej zdrowiu do normalnego życia, lecz prawie w każdej sytuacji zadania te są szersze i polegają na:

1. zapobieganiu pogłębiania się już istniejącego niedorozwoju lub powstawaniu innych dodatkowych upośledzeń

2. leczeniu i usprawnianiu narządów chorych lub zaburzonych oraz umacnianiu osłabionych

3. stymulowaniu i dynamizowaniu ogólnego rozwoju przy wykorzystaniu czynników środowiskowych

4. wychowaniu i nauczaniu specjalnie dostosowanym do wieku sprawności umysłowej i fizycznej oraz zapotrzebowania społecznego.

Resocjalizacja to proces wychowania jednostek wykazujących wzmożone trudności w dostosowaniu się do norm społecznych, moralnych i prawnych wynikających ze stanu osobowości wychowania z jego antagonistyczno - destrukcyjnego ustosunkowania się do oczekiwań społecznych. Polega ona na stosowaniu różnych regulaminowych środków poprawczych i metod wychowawczych obejmujących psychotechnikę, socjotechnikę i kulturotechnikę, naukę szkolną oraz pracę w warunkach izolacji (zakłady karne, poprawcze, schroniska dla nieletnich) lub w środowiskach otwartych lub półotwartych pod nadzorem kuratora.

Profilaktyka jest działaniem zmierzającym do stworzenia odpowiednich warunków rozwojowych i edukacyjnych, szczególnie dla dzieci i młodzieży oraz zapobieganiu różnym zjawiskom, chorobom i urazom, które mogą prowadzić w konsekwencji do niepełnej sprawności organizmu lub dysfunkcji jego narządów.

Zasady postępowania rehabilitacyjnego w pedagogice specjalnej (os. niepełnosprawnymi):

1. zasada personalizacji - uznaje, że osoba niepełnosprawna bez względu na rozległość i głębokość dysfunkcji pozostaje zawsze osobą, podmiotem i powinniśmy traktować je z godnością oraz kierować się kulturą humanistyczną.

2. zasada wczesnej diagnozy i normalizacji życia, czyli tworzenia optymalnych warunków rozwojowych osobie niepełnosprawnej.

3. zasada odpowiedzialności, która odnosi się zarówno do sfery prywatnej, jak i publicznej losu człowieka niepełnosprawnego, przesuwa się zatem zakres odpowiedzialności za osoby niepełnosprawne na wszystkich ludzi, na całe środowisko.

4. zasada poszanowania autonomii osób niepełnosprawnych (wychowywanych, rehabilitowanych), by mogły same o sobie decydować.

5. zasada indywidualizacji - dostosowanie pozytywnych postaw i działań terapeutyczno - wychowawczych do kategorii upośledzenia i charakteru osób wychowywanych.

Zasady stosowane w rehabilitacji i rewalidacji:

1. zasada sukcesu - ma prowadzić do pozytywnego myślenia pacjenta i terapeuty.

2. zasada aktywnego wielostronnego mobilizowania jednostki - wykonywanie zadań przez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń (aktywność podopiecznego i terapeuty).

3. zasada doboru odpowiednich technik, metod i środków specjalistycznej terapii zajęciowej z szerokim wykorzystaniem różnych antropotechnik i kulturotechnik.

4. zasada pełnej akceptacji i tolerancji (również działa w obie strony).

5. zasada pełnego edukacyjnego i regularnego osiągania zamierzonych celów pracy rehabilitacyjnej oraz jej kontynuacja w całożyciowej perspektywie edukacyjnej.

6. zasada całościowego wszechstronnego, zintegrowanego podejścia do człowieka niepełnosprawnego, jako całości psychicznej, fizycznej, społecznej i duchowej (filozofia holistyczna - całościowe podejście do człowieka, jako istoty fizycznej, psychicznej i duchowej).

Oligofrenopedagogika - to szczegółowy dział pedagogiki specjalnej zajmujący się opieką,

wychowaniem, edukacją jednostek upośledzonych umysłowo.

Deficyty (dysfunkcje) intelektualne:

1. globalne

1. upośledzenie umysłowe

- niedorozwój umysłowy (oligofrenia)

- otępienie ogólne (demencje)

2. zahamowanie rozwoju intelektualnego

3. obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego

4. opóźnienie rozwoju intelektualnego

2. parcjalne

1. upośledzenie rozwoju określonych funkcji

2. zahamowanie rozwoju określonych funkcji

3. obniżenie rozwoju określonych funkcji

4. opóźnienie rozwoju określonych funkcji

Globalne odchylenie od normy w poziomie funkcjonowania intelektualnego rozpoznajemy wówczas, gdy poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych tworzących inteligencję jest istotnie niższy od przeciętnego tz. niższy o dwa odchylenia standardowe lub więcej. Gdy od normy odbiega jedna, dwie lub kilka przy prawidłowym funkcjonowaniu intelektualnym rozpoznaje się wówczas parcjalne odchylenie od normy, bądź też fragmentaryczne deficyty. Do parcjalnych deficytów można zaliczyć zaburzenia ekspresji mowy, wybiórcze zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, słownej oraz sekwencyjnej pamięci słuchowej lub wzrokowej itd.

Niedorozwój umysłowy charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętnym funkcjonowaniem intelektualnym z jednocześnie współwystępującymi ograniczeniami w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowania społecznego:

1. porozumiewanie się

2. samoobsługi

3. trybu życia domowego

4. kontaktów społecznych

5. korzystanie z dóbr społeczno - kulturowych

6. kierowania sobą

7. troski o zdrowie i bezpieczeństwo

8. zdolności szkolnych

9. organizowania wolnego czasu

10. pracy

Niedorozwój umysłowy musi ujawnić się do 18 roku życia.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według 9 rewizji międzynarodowej klasyfikacji chorób, przyczyn zgonów obowiązujących od 01.01.1980 r.

II= WI/WŻ * 100

WI= wiek intelektualny

WŻ= wiek życia

Odchylenie standardowe	Stopień rozwoju umysłowego	Skala Weschlera
Mniejsze lub równe 1	Rozwój przeciętny	85-110
Od -1 do -2	Rozwój niższy niż przeciętny	70-84
Od -2 do -3	Niedorozwój umysłowy w stopniu lekkim	55-69
Od -3 do -4	Niedorozwój umysłowy w stopniu umiarkowanym	40-54
Od -4 do -5	Niedorozwój umysłowy w stopniu znacznym	25-39
Większe od -5	Niedorozwój umysłowy w stopniu głębokim	0-24

7

---