Białka, wielkocząsteczkowe biopolimery zbudowane z reszt aminokwasów połączonych wiązaniem peptydowym, występujące we wszystkich organizmach roślinnych i zwierzęcych. Są zasadniczymi elementami metabolicznymi i strukturalnymi komórek, tkanek i narządów organizmów żywych.

Białka proste (proteiny) zbudowane są wyłącznie z aminokwasów. Dzielimy je na następujące grupy:

• protaminy - są silnie zasadowe, charakteryzują się dużą zawartością argininy oraz brakiem aminokwasów zawierających siarkę. Są dobrze rozpuszczalne w wodzie. Najbardziej znanymi protaminami są: klupeina, salmina, cyprynina, ezocyna, gallina.

• histony -są silnie zasadowe i dobrze rozpuszczają się w wodzie; składniki jąder komórkowych (w połączeniu z DNA). W ich skład wchodzi duża ilość takich aminokwasów jak lizyna i arginina.

• albuminy - białka obojętne, spełniające szereg ważnych funkcji biologicznych: są enzymami, hormonami i innymi biologicznie czynnymi związkami. Dobrze rozpuszczają się w wodzie i rozcieńczonych roztworach soli. Znajdują się w tkance mięśniowej, osoczu krwi i mleku.

• globuliny -w ich skład wchodzą wszystkie aminokwasy białkowe, z tym że kwas asparaginowy i kwas glutaminowy w większych ilościach, są źle rozpuszczalne w wodzie, natomiast dobrze w rozcieńczonych roztworach soli; występują w dużych ilościach w płynach ustrojowych i tkance mięśniowej.

• prolaminy - są to typowe białka roślinne, występują w nasionach. Charakterystyczną właściwością jest zdolność rozpuszczania się w 70% etanolu.

• gluteliny -typowe białka roślinne; posiadają zdolność rozpuszczania się w rozcieńczonych kwasach i zasadach.

• skleroproteiny - białka charakteryzujące się dużą zawartością cysteiny i aminokwasów zasadowych oraz kolagenu i elastyny, a także proliny i hydroksyproliny, nierozpuszczalne w wodzie i rozcieńczonych roztworach soli. Są to typowe białka o budowie włóknistej, dzięki temu pełnią funkcje podporowe. Do tej grupy białek należy keratyna.

Białka złożone (proteidy):

• chromoproteiny - złożone z białek prostych i grupy prostetycznej - barwnika. (hemoglobina, mioglobina, cytochromy, katalaza, peroksydaza).

• fosfoproteiny - zawierają około 1% fosforu w postaci reszt kwasu fosforowego. Do tych białek należą: kazeina mleka, witelina żółtka jaj, ichtulina ikry ryb.

• nukleoproteiny - składają się z białek zasadowych i kwasów nukleinowych. Rybonukleoproteidy są zlokalizowane przede wszystkim w cytoplazmie: w rybosomach, mikrosomach i mitochondriach, w niewielkich ilościach także w jądrach komórkowych, a poza jądrem tylko w mitochondriach. Wirusy są zbudowane prawie wyłącznie z nukleoproteidów.

• lipidoproteidy - połączenia białek z tłuszczami prostymi lub złożonymi, np. sterydami, kwasami tłuszczowymi. Lipoproteidy są nośnikami cholesterolu Wchodzą np. w skład błony komórkowej.

• glikoproteidy - ich grupę prostetyczną stanowią cukry, należą tu m.in. mukopolisacharydy (ślina). występują też w substancji ocznej i płynie torebek stawowych.

• metaloproteiny - zawierają jako grupę prostetyczną atomy metalu (miedź, cynk, żelazo, wapń, magnez, molibden, kobalt). Atomy metalu stanowią grupę czynną wielu enzymów.

Białka mają następujące funkcje:

• kataliza enzymatyczna - od uwadniania dwutlenku węgla do replikacji chromosomów

• transport - hemoglobina, transferyna

• magazynowanie - ferrytyna

• kontrola przenikalności błon - regulacja stężenia metabolitów w komórce

• ruch uporządkowany - skurcz mięśnia, ruch - np. aktyna, miozyna

• wytwarzanie i przekazywanie impulsów nerwowych

• kontrola wzrostu i różnicowania

• immunologiczna - np. immunoglobuliny

• budulcowa, strukturalna - np. keratyna, elastyna, kolagen

• przyleganie komórek (np. kadheryny)

• regulatorowa - reguluje przebieg procesów biochemicznych - np. hormon wzrostu, insulina.

Węglowodany (cukrowce, sacharydy) - organiczne związki chemiczne składające się z atomów węgla, wodoru i tlenu. Są to związki zawierające jednocześnie liczne grupy hydroksylowe, karbonylowe

• cukry proste, inaczej monosacharydy (jednocukry) glukoza, fruktoza, mannoza i galaktoza.

• dwucukry, inaczej disacharydy ,maltoza (cukier słodowy),sacharoza,laktoza,

• wielocukry czyli polisacharydy.

• skrobia - materiał zapasowy roślin, gromadzony w owocach, nasionach, korzeniach, liściach, bulwach, rdzeniu łodygi i kłączach; skrobia i jej pochodne są wykorzystywane w przemyśle włókienniczym, farmaceutycznym, kosmetycznym, oraz do produkcji klejów

• glikogen - materiał zapasowy u ludzi i zwierząt, wyst. w mięśniach szkieletowych i wątrobie

• celuloza - główny składnik budulcowy roślin, podstawowy składnik papieru, klejów, lakierów, celofanu, błon fotograficznych i sztucznego jedwabiu

Tłuszcze - zwyczajowa nazwa grupy lipidów, estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych.

Większość tłuszczów nie ma zapachu, jest nierozpuszczalna w wodzie i rozpuszczalnikach polarnych oraz dobrze rozpuszczalna w rozpuszczalnikach niepolarnych. Wszystkie tłuszcze są lżejsze od wody, pH tłuszczów jest obojętne. Ich stan skupienia zależy od tego, jakie reszty kwasowe tworzą cząsteczkę. Tłuszcze stałe zawierają nasycone reszty kwasowe o długich łańcuchach węglowych, natomiast tłuszcze ciekłe zawierają nienasycone reszty kwasowe (reszty, w których występują wiązania podwójne) lub reszty kwasowe o krótkich łańcuchach węglowych.energia; skł.budulcowy<błony komórkowe>,

Roślinne: olej słonecznikowy, rzepakowy

Zwierzęce: masło, smalec, słonina, tran, łój

Kwasy nukleinowe to związki wielkocząsteczkowe które występują we wszystkich żywych komórkach głównie w postaci nukleoprotein (białka złożonego). Odgrywają one zasadniczą rolę w przekazywaniu cech dziedzicznych i kierowaniu syntezą białek, czyli reakcji podczas której następuje łączenie się prostych substratów z których powstaje jeden bardziej złożony produkt główny.

· kwas dezoksyrybonukleinowy (DNA) - którego składnikami są;
o cukier - dezoksyryboza
o zasady azotowe: adenina, cytozyna, guanina i tymina
o reszta kwasu fosforowego
· kwasy rybonukleinowe - (RNA) których składnikami są:
o cukier - ryboza
o zasady azotowe: adenina, cytozyna, guanina i uracyl
o reszta kwasu fosforowego

Kwas DNA

jest substancją, w której jest zapisana substancja genetyczna.

Na terenie komórki występuje głównie w jądrze, ale również w chromosomach, chloroplastach i mitochondriach,

kwas RNA znajduje się w cytoplazmie, rybosomach i w jąderku - bierze udział w „tłumaczeniu” informacji genetycznych na język białek.

Cykl komórkowy, cykl życiowy komórki, cyklicznie zachodzące procesy podziału i wzrostu komórki. Wyróżniamy pięć faz cyklu komórkowego, cztery z nich to:faza M - podział mitotyczny i początek cytokinezy;
faza G1 - zakończenie cytokinezy, wzrost i biosynteza; faza S replikacja DNA;faza G2 - wzmożona synteza białek i przygotowanie się do podziału.

Interfaza
Interfaza jest okresem międzypodziałowym (od poprzedniego do następnego podziału). Stanowi ona fazę przygotowawczą do podziału komórki. W tym czasie przede wszystkim musi ulec podwojeniu ilość DNA, aby powstał przedmiot podziału. Przed replikacja DNA każdy indywidualny chromosom zbudowany
jest z pojedynczej chromatydy. W tym stanie zwany jest również chromosomem anafazowym. Haploidalny komplet chromosomów komórki (In) złożony z chromosomów anafazowych (jednochromatydowych) zawiera haploidalną ilość DNA (1C). Komórka diploidalna (2n) ma dwa haploidalne komplety chromosomów, co oznacza, że występują pary chromosomów homologicznych. Ponieważ chromosomy homologiczne są takie same pod względem wielkości, więc zawierają jednakową ilość DNA, zatem diploidalna komórka (2n) przed replikacja ma diploidalna ilość DNA (2C). W fazie S (syntezy) interfazy cząsteczki DNA ulegają replikacji. Replikacja jest semikonserwatywna (półzachowawcza), to znaczy, że do każdej starej nici dobudowywana jest komplementarnie nić nowa. W wyniku tak przebiegającej replikacji powstają dwie identyczne cząsteczki DNA, z których każda upakowana jest w pojedynczą chromatydę jednego chromosomu. Chromosomy stają się metafazowe (dwuchromatydowe), czyli po replikacji komórka 2n ma tetraploidalną ilość DNA (4C)

---