Elitystyczne koncepcje polityki - jednostka, jako podmiot polityki
Kreatywna rola jednostki w polityce.
Pojęcie człowieka jaki istoty społecznej związane jest z pojęciem jednostki jako podmiotu polityki. Człowiek jest istotą polityczną z natury, gdyż samo społeczeństwo jest upolitycznione, nękane antagonistycznymi sprzecznościami potrzeb i interesów grupowych oraz konfliktami systemów wartości.
Każda jednostka jest obywatelem państwa, pewnej klasy lub wartswy społecznej, są to role naruzcone na jednostkę i wymuszają na niej współistnienie w sferze polityki. Jest też każda jednostka podmiotem społecznym, jako nosicielka cech społecznych ważnych dla swej grupy i zbiorowości, jako wyrazicielka potrzeb tych grup.
Rola jednostki w polityce zależy od ośmiu elementów.
status społeczny, przynależność klasowa,
uwikłanie (bądź nie) w konkretne konflikty społeczne czy sprzeczności,
zależy także od mechanizmów społecznych i okoliczności społ.-historycznych, uruchamiających lub powstrzymujących działalność społeczną
od zakresu społecznej „doniosłości” pełnionych ról społecznych przez jednostkę, jej efektywności,
stopnia i zakresu aktywności, konsekwencji, z jaką wykonuje powierzone jej zadania,
stopnia uczestniczenia w życiu politycznycm wykraczającego poza powszechnie uznane minimum,
jej własnych starań i umiejętności
od stanu/poziomu jej świadomości.
Rola jednostki rośnie wraz z jej możliwościami działania i wzrostem świadomości, wyznaczają ją:
a) bieżące potrzeby ogółu
b) system normatywnej reglamentacji
Problem wybitnych jednostek w historii i polityce (koncepcje K. Marksa i T. Carleya).
Wg. Marksa:
Według niego wybitne jednostki mogą realizować przyświecające im cele, gdyż mają wrodzoną zdolność do lepszego wykorzystania sprzyjających warunków w danym momencie, co tyczy się zarówno decyzji o charakterze ekonomicznym, co politycznym. Istnienie nierówności społecznych sprzyja dominacji takiej jednostki nad innymi (tu też aspekt ekonomiczny). Dzięki regulacji powszechnych środków produkcji w społeczeństwie komunistycznym nikt nie ma wyłącznego kręgu działania - dzięki temu wyzwala on jednostkę ze zniewolenia, które wiąże się z ograniczeniem jej do jednej sfery aktywności. Marks twierdził, iż jedostki wraz ze społeczeństwem kształtowane są głownie poprzez stosunki ekonomiczne z racji konieczności zaspokajania własnych potrzeb fizycznych. Ewolucja komunizmu ma na celu wyzwolenie jednostki, dając jej pełną kontrolę nad dziejami, ludzie przestaną być bezwolnymi marionetkami.
Wg. Carleya:
Twierdził, że historię tworzą wyłącznie bohaterowie (woluntaryzm) i wyłącznie oni są istotni w dziejach świata. Rola jednostki miała być według niego głownym czynnikiem kształtującym poznanie i jej przedmiot - rzeczywistość. Tak też tłumaczył nadrzędną rolę jednostki w społeczeństwie. Głosząc ideę indeterminizmu, twierdził, że jednostka nie jest w żaden sposób zniewolona, gdyż posiada wolę i świadomość w działaniu politycznym, dzięki czemu może kontrolować innych, a jej wola jest niezależna od czynników zewnętrznych.
Mechanizm kreacji jednostki w systemie politycznym.
Przekonanie o wadze celów i pozyskanie zwolenników dla swych działań to cele przywódcy, dla których urzeczywistnienia wykorzystuje on swoje osobiste cechy i przymioty. Warunki społeczne mogą znacząco wpływać na efektywność działań przywódcy, skutecznie je osłabiając, dezintegrując lub spajając. Nie każdy decydent może zyskać miano przywódcy. O stopniu w jakim mogą zostać zrealizowane działania/reformy informuje sytuacja społeczna, kryzys polityczny, a także charakter i zakres działań reformatorskich. Wymaga to umiejętności balansowania pomiędzy odpowiednimi metodmi rozwiązywania sporów i uzyskiwania kompromisów przez przywódcę, gdyż nie istnieją modelowe sytuacje, każda wymaga wykorzystania odmiennych umiejętności.
Jednostka, jako aktor na scenie politycznej.
Aktor polityczny - osoba bądź grupa osób biorących udział w rozgrywkach na arenie politycznej. Aktorem politycznym może być zarówno konkretny polityk, jako osobistość mająca wpływ lub próbująca go wywrzeć, w sferze polityki, ale także może nim być również grupa ludzi, choćby konkretna partia polityczna, jako wieloczłonowa jednostka działająca w sferze polityki państwa.
Aktor polityczny to nic innego jak podmiot działao politycznych. Tak go określa szereg teorii społecznych i politycznych. Aktor polityczny jest inicjatorem działao i jako takiego wyposaża się go w wolę i rozum zdolny do rozstrzygania o tym, co jest warte i możliwe do realizacji, a co takim w świecie polityki nie jest. Tak rozumiany aktor jest podmiotem działao instrumentalnych nastawionych na realizacje wybranych celów, w których ocenie podstawowymi kryteriami decydującymi o ich racjonalności jest efektywności i ekonomiczności.
człowiek może grać, bo w istocie swojej jest aktorem. Nie w znaczeniu aktora jako podmiotu działań, ale kogoś, kto gra siebie, bo nie istnieje poza tą grą. Człowiek jest pustym miejscem, które może wypełnić jedynie rola, jaką może zagrać
Polityka, jako teatr pozorów.
polityczny dramat jest w jakimś sensie wolną gra, w którym poszczególne role są wynikiem wzajemnych oddziaływao uczestników gry. Tak rozumiany spektakl nie jest zdeterminowany żadną siłą zewnętrzną, chod w jakimś stopniu jest uwarunkowany przez coś, co można na nasz użytek nazwać okolicznoścami dramatu
Początkiem każdej roli, a tym samym i dramatu, jest spotkanie z drugim, jakimś domniemanym alter ego. Spotkanie na scenie teatru, czymkolwiek by ona nie była w sensie miejsca: grecką agorą, polem bitwy lub salonem dyplomatycznym. Wymiar miejsca jest dla nas mniej istotny od wymiaru czasu, bo to w nim realizuje się ludzka historia, ludzki dramat. To w czasie stajemy się tymi, którymi z jakiś powodów stad się musimy i dlatego jest on właściwą sceną naszego teatru.
Początkiem jest zatem spotkanie i od razu pojawia się problem podstawowy: kim jest ten, którego spotykamy, jaki jest cel, do którego on zmierza? Problem ten rzecz jasna pojawia się przed obu stronami.
Pewne ograniczenia możliwości działania tworzą na scenie politycznej dekoracje, które ograniczając, jednocześnie stanowią pewne zabezpieczenie dla ciągłości życia bohaterów i samego przedstawienia. Tymi dekoracjami są rzecz jasna szeroko pojęte instytucje, które stworzono, o czym często zapominamy, nie z powodu zaufania do człowieka, ale wręcz przeciwnie.
Role jednostki w polityce x masy
Człowiek musi żyć w społeczności → apriory
Ludzie są jednostkami społeczności → tworzą społeczność
Masy wybierają przedstawiciele → przez wybór
Charizma (np. Fidel Castro)
Cele tworzą masy, ale drogę do celu wybierają jednostki
Aktorzy |
|
Podobieństwa
|
Różnice
|
Literatura:
Robert A. Dahl, Bruce Stinebrickner (2007) Współczesna analiza polityczna. Warszawa Wyd. SCHOLAR, ss. 159-184
J. Potulski, Socjologia polityki. Wyd. U. Gd. Gdańsk 2007 roz. 7
J. Poprzeczko, Podmiotowość człowieka i społeczeństwa, Warszawa 1988, roz. IV-VII.
B. Russell, Władza i jednostka, Warszawa 1997, ss. 53 - 70; 111 - 128
S. Tokarski, Psychologia organizacji, Gdańsk 1995, ss. 63-105, 144-148.
P. Sztompka, (2005) Socjologia zmian społecznych. Kraków. Wyd. Znak. Roz. 18
M. Ziółkowski, Jednostka wobec władzy. Postawy społeczne wobec władzy w okresie transformacji systemowej, [w:] Między przeszłością a teraźniejszością, red. J. Włodarek, Poznań 1998.
P. Pawełczyk, Polityk, czyli aktor, [w:] Etyka i polityka, red. E. M.Marciniak, T.Mołdawa, K. A. Wojtaszczyk, Warszawa 2001.
P. Łukomski (2003) Polityka, jako teatr [w] Metafory polityki pod red B. Kaczmarka. Wyd. Elipsa Warszawa
Andrew Heywood (2004) Teoria polityki. Wprowadzenie. Warszawa, PWN S.A. ss 38-48
Nauka o polityce ĆWI I.