Metodologia badań społecznych 15.10.2011

Nauka- pojęcie, podział, normy naukowości

NAUKA- autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami (wzory) nauki poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotnego powtarzania badań w celu weryfikacji wyników, prowadzi do powstania wiedzy naukowej. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka.

- pojęcie „nauka” w języku polskim jest znaczenie szersze niż angielskie „science”, które obejmuje jedynie nauki przyrodnicze. Osiągnięcia nauki oraz obraz świata, który ona buduje, stały się częścią kultury masowej. Ludzie z jednej strony wiążą we wszechmoc nauki, ale z drugiej strony obawiają się negatywnych skutków, zastosowania jej w złym celu. Naukowiec budzi szacunek jako osoba starająca się obiektywnie spoglądać na rzeczywistość.

- jednocześnie istnieje negatywny stereotyp szalonego badacza w poplamionym fartuchu, który w mrocznym laboratorium przeprowadza podejrzane eksperymenty, aby wykraść naturze jej kolejną tajemnicą

- w opozycji do świata nauki posługującego się metodą naukową znajduje się pseudonauka ( i paranauka), której przedstawiciele odrzucają takie podejście do prowadzenia badań. Naukowcy wytykają im, że wykorzystują autorytet nauki, aby promować niesprawdzone hipotezy i domysły, które nie dają się zweryfikować naukowo

SYSTEMATYKA NAUK

- systematyka tradycyjna dzieli nauki na:

*nauki formalne: nauki ścisłe czyli matematykę, logikę, nauki strukturalne

*nauki realne: nauki przyrodnicze, czyli nauki zajmujące się światem postrzeganym przez człowieka: fizyka, chemia, biologia, nauki o ziemi, astronomia, medycyna teoretyczna, geografia

*nauki inżynieryjne: tu podstawowa różnica między nauką i inżynierią polega na tym, że ta druga zajmuje się tym jak budować i tym co już zbudowane

*nauki humanistyczne: zajmują się człowiekiem i jego wytworami kulturowo-duchowymi: historia, antropologia kulturowa, filozofia, lingwistyka

*nauki społeczno-ekonomiczne: zajmują się społeczeństwem, jego organizację, zmianami: antropologia, historia, geografia, politologia, stosunki międzynarodowe, ekonomia, socjologia, pedagogika, psychologia

DZIEDZINY NAUKI W POLSCE

- formalno-prawny podział na dziedziny naukowe w Polsce zawarty jest w uchwale Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z d. 24.10.2005r w sprawie określenia dziedzin nauki i dziedzin sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych (Monitor Polski z dn. 12.12.2005r )

- najwybitniejsi polscy naukowcy- członkowie rzeczywistości Polskiej Akademii Nauk należą w jej ramach do wydziałów i Komitetów PAN. Tym samym mamy także Strukturę PAN można uznać za odzwierciedlenie podziału dziedzin nauki w Polsce:

*nauki społeczne w skład wydziału wchodzą komitety nauk: demograficznych, ekonomicznych, etnologicznych, filozoficznych, historycznych, o kulturze, o kulturze antycznej, o literaturze, o pracy i polityce społecznej, organizacji i zarządzania, o sztuce, pedagogicznych, psychologicznych, teologicznych, słowianoznawstwa, socjologii, statystyki i ekonometrii oraz Badania Polonii, Historii Nauki

*nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne czyli komitety: astronomii, chemii analitycznej, fizyki, krystalografii, matematyki

*nauki techniczne, w skład wydziału wchodzą komitety naukowe: akustyki, architektury i urbanistyki; automatyki i robotyki; budowy maszyn; elektroniki, telekomunikacji; elektrotechniki; informatyki

*nauk medycznych-komitety: epidemiologii i zdrowia publicznego; fizyki medycznej; radiobiologii i diagnostyki obrazowej

*nauki o ziemi: nauk górniczych- na wydział składają się komitety: geodezji; górnictwa; badań czwartorzędu; geofizyki, gospodarki surowcami mineralnymi, gospodarki wodnej, inżynierii środowiska.

INNE PODZIAŁY:

- często ze względu na dużą użyteczność matematyki w naukach przyrodniczych używa się dla nich wspólnego określenia nauki matematyczno- przyrodnicze. Podział ten jest jednocześnie nauką przyrodniczą i społeczną, a historia społeczną i humanistyczną

- innym typem klasyfikacji jest podział na nauki eksperymentalne, które zajmują się zjawiskami stale i niezmiennie powtarzalnymi oraz nauki punktowe, w których dominują badania zjawisk unikalnych mogących wydarzyć się tylko raz. Te pierwsze charakteryzują się możliwością stosowania techniki eksperymentalnych, podczas gdy te drugie skazano na wyjaśnienie zjawisk post fcatum, bez dokładnej możliwości przewidywania przyszłych zjawisk

- do tych pierwszych zaliczają się wszystkie nauki ścisłe oraz większość przyrodniczych, oprócz geografii, astronomii i częściowo medycyny oraz biologii. Można jednak do nich zaliczyć również część nauk tradycyjnie społecznych, takich jak historia, ekonomia, politologia czy socjologia. Do tych 2 należy większość nauk humanistycznych, ale także część przyrodniczych- zwłaszcza nauk o ziemi i astronomia, częściowo także medycyna i biologia

- w zbliżony sposób dzieli się nauki na idiograficzne, czyli takie, które opisują jakieś zjawiska i procesy, nie dążące do ich wyjaśniania i somatyczne, które próbują wyjaśniać zjawiska poprzez tworzenie praw i teorii. Podział ten jednak wydaje się nieaktualny, gdyż obecnie praktycznie wszystkie nauki dążą do tworzenia praw ogólnych. Niemniej jednak do nauk idiograficznych zalicza się etnografia czy działy biologii zajmujące się systematyką

PROBLEMY Z PARANAUKAMI I NAUKAMI HUMANISTYCZNYMI:

- według Thomasa Kuhna istnieją dyscypliny wiedzy, które znajdują się na etapie przedparadygmatycznym. Nie są one uznane za naukowe ze względu na brak badań i eksperymentów mogących je sfalsyfikować, gdyż nie wypracowano jeszcze odpowiednich metod, w oparciu o które można by przeprowadzić odpowiednie badania. Tego rodzaju wiedza nazywa się jednak raczej paranauką niż nauką właściwą. Nauka właściwa jest tylko taka wiedza, która jest oparta na rzetelnej metodzie naukowej. Przyczyny, dla których wiele paranauk nie osiąga stadium prawdziwej nauki, są różne. Czasami powodem jest brak środków na badania, a czasami sama natura badanych zjawisk, dla których nikomu dotąd nie udało się zaproponować skutecznego eksperymentu falsyfikującego.

- koncepcja falsyfikowalności jako rozróżnienia nauki od nienauki napotyka na problemy w zakresie nauk humanistycznych, które nie bazują na metodologii, która może być uznana za łatwo wymierną matematycznie czy statystycznie, choć tradycyjna metoda naukowa przewiduje tutaj możliwość falsyfikacji w oparciu o zebrany materiał historyczny. Niemniej natura niektórych badań, np. w zakresie teorii poezji, powoduje że nie mogą one być poddane jakiejkolwiek falsyfikacji. Podane problemy występują też przy wielu teoriach psychologicznych i socjologicznych. Wg jednych (np. pozytywistów logicznych) tego rodzaju wiedzy nie można zatem traktować jako nauki, tylko jako rodzaju próby, w miarę systematycznego opisu zjawisk, które z natury nigdy nie poddadzą się pełnemu naukowemu opracowaniu. Inni jednak próbują uznawać tego rodzaju wiedzę za nauką, ze względu na naturę jej tworzenia, która polega ba badaniu, dyskutowaniu i publikowaniu otrzymanych wyników, jednak bez możliwości ich falsyfikacji, a co modniejsze ostatnio, także bez jakiejkolwiek weryfikacji merytorycznej

- powody dla których szerszą dziedzin usiłuje określić się jako permanentne pozostające ze swojej natury poza metodologię naukową, są dwojakiej natury: psychologiczne i finansowe

- chcąc dostąpić szacunku, jaki wzbudza ogólnie pojęcie naukowości, ich przedstawiciele postulują, aby np. analizę „co autor miał na myśli” uznać za przejaw analizy naukowej wiersza, a nie za opinię badacza. Warto pamiętać że olbrzymia ilość znakomicie skonstruowanych teorii, sądów, wypowiedzi i twórczości jak muzyka, poezja, malarstwo, religia i inne wybory kultury, nigdy nie aspirowała do bycia dziedzinami naukowymi, a pomimo to zyskała powszechne znaczenie i uznanie. Jakość sądów „o tym co poeta miał na myśli” nie umniejsza w żaden sposób fakt ich nienaukowości. Podobnie jeśli ktoś prezentuje pewne poglądy na temat psychologii ludzkiej, jednak ich treść nie pozwala na stwierdzenie w jakich warunkach można je uznać za nieprawdziwe (np. istnieje niematerialna dusza ludzka, jednak nie da się jej w żaden sposób zaobserwować) to jedyna szansa na utrzymanie szacunku naukowego jest zbudowanie lobby, która przyzna, że wiedza taka jest wiedzą naukową innego niż „falsyfikowana nauka” rodzaju.

POJĘCIE NAUKOWOŚCI I METANAUKA

- praktyce bardzo często trudno jest ustalić, co jest nauką, a co nie jest. Kontrowersje wokół tego tematu trwały niemal od początku XX wieku i w odniesieniu do niektórych dziedzin trwają do dziś. W wielu konkretnych przypadkach problemem jest także odpowiedź na pytanie kiedy i czy dana teoria jest teorią naukową i na filozoficzne już pytanie czy dana teoria jest prawdziwa.

- w ostatnich latach zaczyna się odchodzić od „humanistycznego” pojęcia naukowości na rzecz naukowości wynikającej z tzw. ograniczonej racjonalności i bazującej na konsekwencjach wyników kogniwistyki współczesnego generalizującego podejścia.

---