I

Sposoby wychowania

1. Paradygmat – ogólnie przyjęty i wyodrębniony sposób formułowania problemów badawczych, a także ustalania zakresu badawczego zjawiska, dobór metod oraz stosowanie określonej terminologii. Jest pewnym wzorem prowadzenia badań, dosyć powszechnie powielanym przez naukowców w pewnym momencie czasu. Na ogół nieznany jest moment pojawienia się i nieznani są jego autorzy. Bywa raczej współtworzony przez wiele osób funkcjonujących w określonej epoce.

• W historii nauki występowały różne paradygmaty, związane były z możliwościami technicznymi danej epoki, z odkryciami czy panującym wzorem osobowości człowieka

2. Szkołą naukowa – zespół osób podejmujących różne zagadnienia badawcze w obszarze jednej nauki lub dyscyplin pokrewnych realizowane za pomocą takich samych metod. Szkołę naukową zwykle tworzy 1 profesor skupiający wkoło siebie grono znakomitych badaczy.

3. Orientacja badawcza – sposób interpretowania zjawisk, wyjaśniania procedur (procesy społeczne u podnóża których leży dana nauka. Termin Orientacja badawcza jest szerszy niż Szkoła naukowa, a węższy niż Paradygmat i wskazuje jedynie ogólny kierunek poszukiwań.

II

Podział Orientacji badawczych

1. Ogólnoświatowe – europejskie

• Orientacja tradycjonalistyczna – związana z tradycją pedagogiczną i jej związki z filozofią

• Fenomenologiczna – bierze nazwę z XIX nurtu filozoficznego. Próbowała wprost opisywać naukę a także praktykę bez podejmowania jakichkolwiek założeń teoretycznych. Uważano, że każdy człowiek nosi w sobie Teorię Wychowania i pogląd na wiele problemów pedagogicznych, wychowawczych.

• Scjentystyczna – wzorowana na naukach przyrodniczych , próbowanie maksymalnie obiektywizować proces badania zjawisk wychowawczych

• Antypedagogika – głosi tezę o zniesieniu wychowania jako formy praktyki społecznej. Ci co głosili tę zasadę proponowali zasadę równoprawności w relacji dorośli <-> dzieci.

2. Orientacje polskie

   W polskiej historii wyróżniamy cztery orientacje badawcze biorące za punkt wyjścia różne źródła uzasadnień z różnych orientacji naukowych jak i okres ogłoszenia przez autorów.

III

Klasyfikacja orientacji badawczych

Ze względu na różnice podejść polskich naukowców do Teorii Wychowania, wynikających z odmiennych punktów myślenia o jej istocie, zadaniach czy podstawowych pojęciach, wyróżniamy cztery rodzaje :

1. Orientacje socjologiczną

2. normatywna (normatywno-ideologiczna oraz normatywno-filozoficzną)

3. psychologiczną

4. eklektyczną

Orientacja socjologiczna skupia uwagę badaczy na teorii społeczeństwa wychowującego, w którym proces wychowawczy jest zdeterminowany przede wszystkim oddziaływaniem na jednostkę, podstawowych struktur społecznych, środowisk wychowawczych czy sił społecznych. Podłożem jest socjologia i socjologiczna koncepcja człowieka tz. Człowiek to byt społeczny i musi wychowywać się w grupie społecznej, wychowanie zdeterminowane jest środowiskowo.

IV

Przedstawiciele

• Florian Zaniecki (1882-1958)

• Zygmunt Mysłakowski (1890-1971)

• Roman Miller (1906-1983)

Florian Zaniecki – wychowanie jest zjawiskiem społecznym przenikającym przez wszystkie struktury i procesy społeczne. Uważał, że TW to cześć socjologi wychowania i zawsze przebiega w jakiejś społeczności. Jego zdaniem wychowanie dokonuje się w czynach społecznych i jest to wychowanie osobnika, który spełniać będzie pewne role społeczne. Zadaniem TW było w/g niego z jednej strony badanie społecznych warunków wychowania a z drugiej zogniskowanie badań na wychowywanym osobniku. Najważniejsze były:

• wychowanie

• środowisko wychowawcze

• stosunek wychowawczych

wychowanie – działalność społeczna, która polega na pewnych czynnościach społecznych przez pewnych ludzi zamiarem wywołania zachowania lub zmodyfikowania zaraz lub w dalszej przyszłości pewnych czynności społecznych przez pewnych ludzi, wychowanie jest działalnością dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzki.

Rodzaje wychowania:

• bezrefleksyjne – dotyczące ludzi o niskim poziomie kulturowym, powielających wzory osobowe, których nosicielami są dorośli

• tradycjonalistyczne – polegające na odwołaniu się do starego pokolenia, do tradycji w sytuacji gdy zachowanie młodego pokolenia odbiega od pożądanych zachowań.

• utylitarystyczne – sprowadzające się do przystosowania młodego pokolenia do wymagań współczesności. Przedmiotem jest osobnik będący kandydatem na członka grupy.

Środowisko wychowawcze – stanowią osoby i grupy społeczne regulujące środowisko wychowawcze. Środowiskiem wychowawczym jest odrębny rodzaj środowiska społecznego, które grupa wytwarza dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

Stosunek wychowawczy – stosunek społeczny zachodzący między indywidualnymi wychowankami a którakolwiek z osób lub grup wywołujących i regulujących działalność wychowawczą, świadomie zdążających do urobienia go w/g pewnego wzoru.

Cel wychowawczy – altruizm – czyli bezinteresowna pomoc

Z. Mysłakowski – uważał, że TW to część pedagogiki społecznej.

Ogólna TW używa zamiennie z pedagogiką ogólną. Podstawowe pojęcia zdaniem Mysłakowskiego

to wyodrębnienie i analizowanie form wychowania i funkcji jakie pełni wychowanie w całokształcie życia społecznego. Do najważniejszych pojęć należy:

• wychowanie

• samowychowanie

• środowisko wychowawcze

Wychowanie – w ujęciu szerokim – procesy i czynności, którym podlega osobnik przychodzą na świat ze strony otoczenia tj. Osobników dorosłych biologicznie należących do tego samego gatunku, procesy i czynności dzięki którym osobnik początkowo niezabezpieczony i niedojrzały staje się stopniowo zdolnym do samodzielnego istnienia we właściwej mu sferze życiowej

Wychowanie – w ujęciu wąskim – nie opiera się tylko na nabytych sprawnościach czy impulsach instynktowych, ale rozszerza swój zasięg na doświadczenia społeczne i kształtuje się pod wpływem pojęć, norm i wartości ponadjednostkowych, ponadjednostkowych – są to: czynniki dziedziczne, czy też wrodzone, środowisko materialne, wychowanie epizodyczne, planowe.

Na to wychowanie wpływają elementy:

• inni ludzie

• role które się pełni

• sytuację w których uczestniczymy

• czas i miejsce

• zdarzenia które się obserwuje

Samowychowanie – to proces przekształcania własnej osobowości w kierunku idealnego "Ja" zachodzące w środowisku wychowawczym, na które składa się wszystko to, co w pewien określony sposób wyznacza istocie ludzkiej formę jej egzystencji w stosunkach ze światem.

Należy dodać, że podejście Mysłakowskiego do istoty wychowania ma charakter nie tyle socjologiczny co wieloczynnikowy.

Środowisko wychowawcze – środowisko materialne, organizacje polityczne, państwo, kościół, rodzina.

R. Miller – traktował TW jako refleksje pedagogiczną na temat więzi społecznych. Najważniejsze były:

• socjalizacja

• psychoterapia

• wychowanie

Wychowanie stanowi ingerencję w dialektyczny stosunek człowieka i świata za pomocą twórczego współdziałania. Uważał, że na wychowanie najważniejszy jest wpływ rodziny nawet jeśli jest to rodzina niepełna. To proces wrastania w społeczeństwo poprzez udział w rodzinie – za pomocą przekazu tradycji, języka kultury, norm społecznych. Oprócz rodziny na wychowanie wpływ mają grupy społeczne, często grupy nieformalne, ale niezbędne są też instytucje formalne typu: szkoły. W szkole dokonuje się inkulturyzacja czyli wychowanie w świecie kultury. Szkoła uczy dyscypliny, a poprzez przymus nauki szkolnej wprowadza wychowanka w wiedzę. Szkoła uczy kontaktów i więzy społecznych.

Inne instytucje: domy kultury, świetlice osiedlowe

Orientacje normatywne – na podstawie filozofii człowieka (antropologi filozoficznej), aksjologi lub teorii kultury określone są wartości i cele jakimi powinno kierować się

wychowanie człowieka. W zależności od preferowanych źródeł są nimi określone ideologie lub wybrany kierunek antropologi filozoficznej. Tak rozumiana TW są zbliżone do nauk praktycznych, w których pojęcie i normy jako prawa teoretyczne są przekształcone w normy działań pedagogicznych.

PODZIAŁ:

- ze względu na źródła uzasadnień wyróżniamy orientacje normatywno-ideologiczną i normatywno-filozoficzną.

Orientacje normatywno-ideologiczne

• przedstawiciele: Miron Krawczyk

  Kazimierz Sośnicki (1883-1976)

  H. Muszyński (1931- )

  Orientacje normatywno-ideologiczne ściśle powiązane z narzuconą społeczeństwu polskiemu po II wojnie próbowano uczynić jednym słusznym podejściem do wychowania w tym szczególnie intencjonalnego i instytucjonalnego. Powstała w ten sposób prakseologiczna teoria wychowania, określająca za pomocą jakich działań można w określonych warunkach ustrojowych osiągnąć postulowane cele wychowania. Zgodnie z humanizmem marksistowskim człowiek występuje jako wartość pochodna, instrumentalna – wychowanie polegało na manipulowaniu wychowankiem

Cele wychowania:

• ideał socjalistyczny, czyli nie uczył indywidualizmu ale kolektywizmu, interes ogółu. Wszystko miało odbywać się w surowej dyscyplinie, także ważne były instytucje.

• odbicie i konsekwencja przyjętej ideologi społecznej - socjalistycznej i są budowane na jej podłożu.

M. Krawczyk

TW – jako dziedzina wiedzy, która miała dziedziczyć najbardziej wartościowe osiągnięcia dotychczasowej pedagogiki z lat 60-tych

• zadaniem TW miało być podejmowanie problemów wyodrębnionych przez naturalizm pedagogiczny, socjologizm pedagogiczny i pedagogikę kultury, a także budowanie optymizmu, wiarę w człowieka i skuteczność oddziaływań wychowawczych.

H. Muszyński

• teoria wychowania jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogiki – jako nauki zajmującej się wychowaniem w wąskim znaczeniu. Proces wychowania moralnego rozumiemy jako zamierzone, świadome i planowe organizowanie oddziaływań wychowawczych mających na celu spowodowanie określonych przemian w życiu psychicznym wychowanka i ukształtowanie dzięki temu porządnej – z pkt. Widzenia społeczeństwa – postawy moralnej. Teoretyczna wiedza o wychowaniu miała być nauką praktyczną i ideologiczną, z racji zajmowania się ustalaniem i formułowaniem celów wychowania oraz wykrywaniem sposobów umożliwiających ich efektywne osiąganie.

METODY WYCHOWANIA

• wychowanie i samowychowanie

  - w sensie szerokim - świadoma działalność jednych osób zmierzająca do wywołania przez interakcję społeczne trwałych zmian w osobowościach innych osób. Samowychowanie ma charakter wtórny wobec wychowania, jest jak gdyby jego następstwem jako swoisty rodzaj czynności wychowawczych podjętych przez jednostkę względem samej siebie. Proces wychowania obejmuje także opiekę rozumianą jako zaspokajanie podstawowych dla życia potrzeb i pewnego rozwoju wychowanka, a także przekazanie dotychczasowego dorobku kultury.

• wpływu osobistego

• wpływu sytuacyjnego

• wpływu społecznego

• kierowanie samowychowaniem

Orientacje normatywno-filozoficzne

• źródło – wybrany kierunek filozofii – personalizm

  Stefan Kunowski (1909-1977)

Władysław Cichoń (1924-1987)

Karol Kotłowski (1910-1988)

S. Kunowski

• TW jest nauką łączącą w sobie charakter empiryczno-normatywny z teoretyczno-empirycznym. Wychowanie będące siłą napędową człowieka jest dziełem nie tylko jego natury ale i kultury społeczeństwa, wartości w środowisku życia.

K. Kumowski

• zadaniem TW jest zdiagnozowanie istniejącego stanu rzeczy w wychowaniu i skonstruowaniu modeli wychowania sprzyjających udoskonalaniu praktyki pedagogicznej.

• Schemat osobowości człowieka – elementy:

1. Bios – życie, różne procesy psychiczne, dziedziczenie czyli cała strona życia psychicznego wynikająca z popędów, instynktów.

2. Etos – obyczaj, zwyczaj, społeczne unormowane zwyczaje życia danego społeczeństwa oraz poziom jego moralności, a także działania wychowanków w formie pomocy i opieki wychowawczej.

3. Argos - prowadzić – świadoma działalność na wychowanie. Jej zadaniem jest personalizacja i inkulturyzacja osoby wyrażającej się w działaniach moralnych i umysłowych wychowawców jako autorytetów, osób dobrze wychowanych, które wyprowadzają wychowanków ze świata natury, przeciętności do wyższej kultury, do ideałów, które doskonalą ich wszechstronny rozwój aby na tej drodze przekształcić całe społeczeństwo.

4. Los – nieprzewidywalny czynnik wychowania. Główne zadanie losowe: zetknięcie z wychowawcą, który wskaże cel życia, ukaże sens pracy nad sobą. Dyscyplinujące w wychowaniu jest zagadnienie celu i wartości wychowania.

W. Cichoń

• najważniejsze są wartości moralne, powinny pojawiać się w treściach, celach, metodach wychowania. Gwarantem skuteczności wychowania jest wiedza aksjologiczna, uzdolnienia i sprawności wychowawcze oraz własna nienaganna postawa moralna wychowawcy.

K. Kotłowski

(dyskusja z innymi pedagogami)

• formułował teorie wychowania moralnego, uważał, że TW i pedagogika (?) wywodzą się z filozofii, tak więc filozofia powinna stanowić punkt odniesienia w ustalaniu sensu wychowania

KATEGORIE PEDAGOGICZNE:

• akt pedagogiczny – każda świadoma czynność człowieka, która jest zorientowana na jakiś cel wychowawczy.

• oddziaływanie pedagogiczne – jest to ciąg powiązanych ze sobą i ukierunkowanych na jakiś cel wychowawczych aktów pedagogicznych.

• proces wychowawczy – współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu dla osiągnięcia wyznaczonego celu pedagogicznego w efekcie tych aktów lub procesów pedagogicznych są fakty pedagogiczne na które składają się pożądane stany świadomości wychowanka, oparte na nich działania wychowanków oraz nowe sytuacje wychowawcze.

• fakt pedagogiczny