SFERY I DYSPOZYZJE OSOBOWOŚCI

PRZEDMIOT BADAŃ TEORII WYCHOWANIA I DYDAKTYKI

Człowiek w każdym wymiarze swojego istnienia (fizycznym, biologicznym, psychicznym, społecznym) zachowuje cechy gatunkowe i indywidualne.

Pedagoga (naukowca, wychowawcę, nauczyciela) interesuje każdy wymiar istnienia człowieka i związki między nimi (podejście całościowe-holistyczne)

Sfera fizyczna i biologiczna ma znaczenie dla rozwoju osobowości, ale osobowością nie są „W zdrowym ciele, zdrowy duch". „Duch"= osobowość.

OSOBOWOŚĆ
SFERA POZNAWCZA (UMYSŁOWA)	SFERA EMOCJONALNO-MOTYWACYJNA (EMOCJONALNO-WOLICJONALNA) (MORALNA)
Dyspozycje instrumentalne (pozwalają działać, wybierać działania):	Dyspozycje kierunkowe (ukierunkowują działania):
WIEDZA UMIEJĘTNOŚCI SPRAWNOŚCI NAWYKI INTELIGENCJA ZDOLNOŚCI POZNAWCZE - ( myślenie, pamięć, wyobraźnia, zmysły, spostrzegawczość, uwaga)	POSTAWY POGLĄDY PRZEKONANIA ZAINTERESOWANIA ZAMIŁOWANIA IDEAŁY WARTOŚCI
„Wykształcony"	„Wychowany"
Dydaktyka- Nauczanie-Uczenie się	Teoria wychowania - Wychowanie
Jak nauczać? Jak się uczyć?	Jak wychowywać? Jak jest istota samowychowania?

TEORIA WYCHOWANIA

1. Przedmiot teorii wychowania

W wąskim zakresie:

Głównym przedmiotem teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorię wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się.

W szerokim zakresie:

Teoria wychowania w szerokim zakresie zajmuje się:

- formułowaniem celów, jakie mogłyby lub jakie powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości, a zwłaszcza różnego rodzaju powinności, jak normy, ideały, dezyderaty moralne głoszone w filozofii, religii, aksjologii i etyce;

- projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania, jak również ułatwiającymi wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości;
- różnymi czynnikami, zwłaszcza psychospołecznymi warunkującymi powodzenie lub niepowodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej, do których zalicza się m.in. podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, racjonalne organizowanie ich życia i pracy, umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych, poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem;

- celami wychowania i ich operacjonalizacją, metodami wychowania, formami wychowania, zasadami wychowania, stylami kierowania i dyscyplinowania

2. Funkcje teorii wychowania

A.Tchorzowski do funkcji teorii wychowania zalicza:

- Funkcję generalizującą polegającą na porządkowaniu, systematyzowaniu, łączeniu wchodzących w jej skład twierdzeń i sądów w pewną logiczną całość;
- Funkcję deskryptywną, która wyraża się rzetelnym opisem badanej rzeczywistości społecznej, która obejmujemy pojęciem wychowania i jego pochodnymi i jej wyjaśnieniem;
- Funkcję komunikatywną, dzięki której teoria wychowania dostarcza istotnie ważnych informacji o badanym fragmencie rzeczywistości wychowawczej za pomocą języka, aparatury pojęciowej, która jest zrozumiała przynajmniej tym, którzy uprawiają teorię wychowania lub inne nauki o wychowaniu;

- Funkcję praktyczną polegającą na tym, że głoszone twierdzenia charakteryzują się społeczną użytecznością;
- Funkcję heurystyczną, która pozwala na formułowanie nowych problemów i hipotez w świecie przyjętych ustaleń i twierdzeń teoretycznych.

- Funkcję prognostyczną, która pozwala w obrębie teorii wychowania na różnego rodzaju przewidywania dotyczące faktów i zjawisk, którymi ona się zajmuje;

- Funkcję ewaluatywną, wyrażającą się tym, że na gruncie teorii wychowania dokonuje/poddaje się ocenie zjawiska i fakty badane przez nią z punktu widzenia określonego systemu wartości.

DYDAKTYKA

Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos znaczy „pouczający”, a didasko - „uczę”. Według „Słownika pedagogicznego” Wincentego Okonia, „dydaktyka to jedna z podstawowych nauk pedagogicznych, której przedmiotem jest kształcenie ludzi, a więc wszelkie nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza szkołą czy w codziennych sytuacjach życiowych. Dydaktyka zajmuje się badaniem działalności osób nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym się ta działalność odbywa. Dydaktyka dzieli się na dydaktykę ogólną i szczegółową. Dydaktyka ogólna bada problemy podstawowe, a przy tym wspólne dla wszelkiego nauczania i uczenia się, dydaktyka szczegółowa, zwana też metodyką nauczania, bada zagadnienia specyficzne dla jakiegoś szczególnego rodzaju nauczania, dla wybranego przedmiotu nauczania czy też jakiegoś typu lub szczebla szkoły.”

Nazwa dydaktyka pojawiła się po raz pierwszy w XII w. w Niemczech. W 1613 r. Krzysztof Helwig i Joachim Jung opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”. Autorzy ci uważali dydaktykę za sztukę nauczania, a więc swego rodzaju umiejętność praktyczną. Jan Amos Komeński (1582-1670) sądził, że dydaktyka stanowi sztukę nie tylko samego nauczania, lecz także wychowania. Taki sposób rozumienia dydaktyki przetrwał do początków XIX stulecia, kiedy to Jan Fryderyk Herbart (1776-1841) opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, czyniąc z niej spoistą wewnętrznie i niesprzeczną teorię nauczania wychowującego, podporządkowaną pedagogice. Zasadnicze zadanie dydaktyki miała stanowić, wg niego i jego zwolenników (herbartyści), analiza czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegających głównie na zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem nauczania. Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka - zaczęto definiować dydaktykę jako teorię uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku. Czołowi przedstawiciele tego prądu pedagogicznego, m.in. Amerykanin John Dewey [diui] (1859-1952), przyznawali uczniom bardziej aktywną rolę w procesie nauczania, wysuwali postulat kształcenia i rozwijania różnorakich operacji intelektualnych oraz umiejętności praktycznego działania (learning by doing).

Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów przekształcania tych zjawisk przez człowieka.
Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną lub ogólną teorią nauczania i uczenia się. Oprócz dydaktyki ogólnej istnieją również dydaktyki szczegółowe, czyli tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Są one teoriami nauczania i uczenia się takich lub innych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania. (Rodzaje dydaktyki szczegółowej to: metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, odnoszących się do przedmiotu; szczeble kształcenia, czyli typy szkolnictwa np. dydaktyka nauczania początkowego, dydaktyka szkoły średniej, dydaktyka szkoły podstawowej; dydaktyki środowiskowe np. dydaktyka dorosłych, dydaktyka wojskowa; dydaktyki specjalistyczne np. nauczanie dzieci głuchych, niewidomych.). Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami nauczania.

Przedmiot i zadania dydaktyki

Dydaktyka ogólna bada przede wszystkim nauczanie-uczenie się systematyczne i zamierzone, organizowane planowo tak w szkole, jak i poza jej murami. Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy, inaczej - analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania-uczenia się. Przez proces rozumie się tutaj zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, którym jest wywołanie u dzieci, młodzieży lub osób dorosłych pewnych zamierzonych i względnie trwałych zmian.

Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest nie tylko sam proces nauczania-uczenia się, lecz również warunki niezbędne do jego wystąpienia (treść, organizacja, środki itp.), a także różnorakie, względnie trwałe wyniki i skutki tych czynności. Więc przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest proces nauczania-uczenia się łącznie z czynnikami, które go wywołują, warunkami, w jakich przebiega, a także rezultatami, do których prowadzi. Analizą tak rozumianego procesu nauczania-uczenia się zajmują się również dydaktyki szczegółowe, przy czym każda z nich - z wyjątkiem metodyki nauczania początkowego i dydaktyki szkoły wyższej - obejmuje jeden tylko przedmiot nauki szkolnej i pozaszkolnej, w tym także samokształcenie.
Przedmiot badań dydaktyki ogólnej stanowią: systemy, cele, treść, proces, zasady, metody, formy organizacyjne oraz środki nauczania-uczenia się.

---