Nauczanie - działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień. Nauczanie związane jest z uczeniem się, obydwa pojęcia tworzą wspólnie pojęcie kształcenia.
Nauczanie jest przedmiotem badań dydaktyki.
Pojęcie nauczanie zadomowiło się na stałe w słowniku pedagogów w XVII wieku, po ukazaniu się dzieła Wielka Dydaktyka, czyli sztuka nauczania wszystkiego wszystkich - J. A. Komeńskiego.
Uczenie się to jedno z podstawowych funkcji umysłu polegające na zdobywaniu wiedzy i w efekcie informacji, umiejętności, kompetencji i nawyków (sprawności).
Zdolność uczenia się, w rożnym zakresie posiadają zwierzęta, ludzie, grupy ludzi a także komputery.
Dlatego też uczenie się może być świadome i nieświadome.
Procesami uczenia się człowieka zajmuje się psychologia. Pojecie to używane jest także w "teorii uczenia się" - zobacz behawioryzm.
Uczenie się można rozpatrywać jako czynność (pojedynczą, krótkotrwałą) lub jako zbiór czynności podobnych lub równoległych, długotrwałych. O tym czy dana czynność lub proces zachodzi wnioskujemy na podstawie zaobserwowanych zmian - uczenie więc jest procesem nabywania doświadczeń wyrażające się modyfikacją zachowania.
Uczenie się może mieć charakter zamierzony jak i niezamierzony.
W pedagogice uczenie się odnoszone jest do czynności ucznia. Efekty uczenia się zależne są między innymi od pamięci, koncentracji uwagi, motywacji, zainteresowań, zdolności. Efektem uczenia się jest nabycie określonej wiedzy lub umiejętności.
Kształcenie - to całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata.
Kształcenie obejmuje zarówno proces nauczania jak i uczenia się. Pojęcie kształcenie często utożsamia się z formalnym kształceniem w instytucjach systemu szkolnictwa. W szerszym rozumieniu, obejmuje ono także kształcenie nieformalne, mające źródło w codziennych doświadczeniach, rodzinnych, kontaktach z rówieśnikami i informacjami pochodzącymi z mass mediów. Podkreśla się także znaczenie szeroko rozumianego kształcenia ustawicznego (uczenia się przez całe życie).
Kształcenie jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych: przede wszystkim pedagogiki, psychologii i socjologii
Wychowanie to jedna z form działalności społecznej; na działalność wychowawczą składa się wiele zabiegów i procesów, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy i moralny rozwój młodych pokoleń, przekazywanie im doświadczeń społeczeństwa zarówno z zakresu wytwórczości jak i dorobku kulturowego, przygotowywanie do twórczego rozwoju tego dorobku, a tym samym zapewnienie ciągłości życia społecznego między pokoleniami.
Postawa - uwewnętrzniona przez jednostkę, wyuczona skłonność (akt woli przejawiający się w czynach) do reagowania w społecznie określony sposób, szczególnie przez podejmowanie określonych działań w odpowiedzi na oczekiwania społeczne.
Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek.
Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Świadomość historyczna - część świadomości narodowej obejmująca wiedzę i wyobrażenia o przeszłości własnego narodu i kraju na tle historii ogólnej. Składają się na nią: znajomość procesu kształtowania się własnego narodu, jego historycznych losów, osiągnięć i niepowodzeń, wiedza o jego rozwoju cywilizacyjnym i kulturowym. Ś.h. wpływa na aktywny stosunek do przeszłości narodowej, pozwalający na wyrobienie sobie własnego zdania - krytykującego bądź aprobującego dane wydarzenie historyczne, kształtujące poczucie obowiązku i współodpowiedzialności za losy własnego państwa. Stan świadomości hist. ma wpływ na sposób myślenia historycznego, którego cechą jest umiejętności łączenia wiedzy o przeszłości z wiedzą o teraźniejszości w celu prawidłowego prognozowania przyszłości. Do pogłębienia ś.h. przyczynia się wiedza historyczna. Odpowiednimi podmiotami odpowiedzialnymi za kształtowanie świadomości hist. są dom rodzinny, Szkoła, odp. literatura oraz właśc. mass media.
Psychohistoria - dziedzina należącą do nauk humanistycznych łączących w sobie badania nad historią i jej procesami przy użyciu wiedzy psychoanalitycznej .
Mikrohistoria to praktyka historiograficzna polegająca na historycznym opisie niewielkich przestrzeni terytorialnych i czasowych oraz silnie akcentująca zainteresowanie problemami życia codziennego, świadomości, przekonań, obyczajów członków społeczności lokalnych, które często pomijane są w pracach badających głównie wielkie procesy i wybitne jednostki w dziejach.
Polityka historyczna ( z niem. Geschichtspolitik) jest to:
refleksja nad historią, oraz jej interpretacja, dokonywana z uwzględnieniem aktualnej sytacji politycznej danego kraju.
tendencja w polityce polegająca na uznawaniu wpływu historii na współczesne problemy polityczne oraz uwzględnianiu w bieżącej działalności i w budowaniu programów na przyszłość uwarunkowań historycznych.
kształtowanie świadomości historycznej społeczeństwa celem zjednoczenia go wokół danych programów poitycznych
Przykładami stosowania polityki historycznej w praktyce jest wpływanie państwa na kształtowanie szkolnych programów nauczania historii, czy decyzje władz o doborze historycznych nazw dla ulic czy placów miejskich.
W skrajnych przypadkach polityka historyczna przybiera postać manipulacji historycznej, mitologizacji, czy wprost fałszowania historii dla potrzeb politycznych.
Odmianą polityki historycznej jest poprawność polityczna w historiografii, chociaż te pojęcia często bywają przeciwstawiane sobie.
Tekstem kultury nazywa się wszystko, co jest jej przejawem np. na przestrzeni czasu, kiedy długo idzie się wzdłuż ściany pokrytej graffiti lub wzdłuż regałów z warzywami w hipermarkecie. Lub na przestrzeni przestrzeni, kiedy jednoznacznym i zdecydowanym wzrokiem patrzymy na rozciągające się przed nami pola i cmokamy w podziwie dla doskonałości natury.
Mit (gr. μῦθος mythos - "myśl, zamysł, temat rozmowy, opowieść, baśń") - opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka. Próbowała ona dać wyjaśnienie odwiecznych zagadnień bytu ludzkiego, mistyki, życia i śmierci, dobra i zła, jak również istnienie zjawisk przyrody (np. pory roku, piorun). Opowieści mityczne są przejawem wczesnego stadium rozwoju doktryny religijnej, tzw. etapu mitycznego.
Zbiór mitów danej społeczności określa się mianem mitologii.
Stereotyp (z gr. stereos - "przestrzenny", typos - "wzorzec", "odcisk") - konstrukcja myślowa, zawierająca komponent poznawczy (zwykle uproszczony), emocjonalny i behawioralny (związany z zachowaniem), zawierająca pewne fałszywe przeświadczenie, dotyczące różnych zjawisk, w tym innych grup społecznych. Stereotyp przyjęty może być przez jednostkę w wyniku własnych obserwacji, przejmowania poglądów innych osób, wzorców przekazywanych przez społeczeństwo, może być także wynikiem procesów emocjonalnych (np. przeniesienia agresji). Stereotypy mogą być negatywne, neutralne lub pozytywne, chociaż najczęściej spotykamy się z wyobrażeniami negatywnymi. Stereotyp jest przekonaniem zbiorowym, tzn. jest to przekonanie żywione przez pewna grupę ludzi: mianem "stereotypu" nie określimy przekonania - spełniającego wszelkie pozostałe kryteria - żywionego wyłącznie przez jedną osobę. Stereotyp jest wyrażany w zdaniu ogólnym (np. "(Wszyscy) Polacy są nieporządni"). Nie będzie stereotypem przekonanie ogólne lecz prawdziwe, lub - ogólne, fałszywe, ale uzasadnione. Stereotyp to fałszywe i niedostatecznie uzasadnione a dotyczące pewnej grupy osób (tzw. nadgeneralizacja) przekonanie zbiorowe, zwykle niewrażliwe na argumentację.
Indoktrynacja (z angielskiego indoctrination - uświadamianie, wpajanie przekonań), proces systematycznego i świadomego wpajania członkom społeczeństwa określonej ideologii leżącej w interesie państwa. Indoktrynacja prowadzona jest za pomocą szczególnie zmasowanej i nieustępliwej propagandy, stosowanej przez środki masowego przekazu, system oświaty szkolnej i pozaszkolnej.
W najszerszym zakresie indoktrynacja prowadzona była w państwach totalitarnych: w hitlerowskich Niemczech i w ZSRR. Obecnie tego typu działalność prowadzona jest w państwach komunistycznych (np. na Kubie i w Korei Północnej) oraz rządzonych przez dyktatury wojskowe (np. w Libii i Iraku).
Nowoczesność (ang. Modernity, fr. Modernité) - w filozofii, postawa zakładająca prymat rozumu jako transcendentalnej normy społecznej. Okresem rozkwitu idei związanych z nowoczesnością jest okres Oświecenia. Powstanie postmodernizmu (po-nowoczesność) wiązane jest z klęską lub odrzuceniem projektu nowoczesności.
Wg Anthony'ego Giddensa[1], "nowoczesność" to nazwa skrótowa nowoczesnego społeczeństwa lub cywilizacji przemysłowej, gdzie świat postrzegany jest jako transformowalny przez ludzkie działania, gdzie funkcjonują skomplikowane instytucje gospodarcze, w tym produkcja przemysłowa i gospodarka rynkowa oraz gdzie istnieją instytucje polityczne, w tym państwo narodowościowe oraz demokracja masowa.
Tradycja - przekazywane z pokolenia na pokolenie treści kultury(takie jak: obyczaje, poglądy, wierzenia, sposoby myślenia i zachowania, normy społeczne), uznane przez zbiorowość za społecznie doniosłe dla jej współczesności i przeszłości.
Cenzura jest ogółem działalności mającym na celu odniesienie jakichś korzyści przez cenzurującego. Rozpowszechnianie informacji niepełnych (prawda selektywna) oraz błędnych (kłamstwo) powoduje pożądaną manipulację światopoglądu lub poziomu świadomości. Prowadzi to do ograniczenia prawa do wypowiedzi jednej osoby bądź instytucji przez inną, również przez państwo podstawowych praw człowieka - prawa do wolności słowa i wolności prasy.
Cenzura instytucjonalna jest zazwyczaj jedynym namacalnym elementem działalności cenzury. Powoduje ona jednak powstanie innych poziomów działalności składających się na efekt ogólny. W najprostszym przykładzie mogą to być następujące dodatkowe poziomy[1]:
Periodyzacja - w historii oraz historii literatury jest to umowny podział continuum czasowego na epoki, okresy historyczne, epoki literackie itd. Początki nowych jednostek periodyzacji wyznaczają zwykle wydarzenia uważane za ważne dzięki tradycji, rzadziej o podziale decydują sami historycy. W historii Polski za początki epok uważa się przykładowo chrzest Polski, wstąpienie na tron Władysława Jagiełły, czy ogłoszenie niepodległości w 1918 roku.
Kompetencja to taka wiedza aktora społecznego, która umożliwia mu bycie skutecznym w określonej dziedzinie zgodnie z obowiązującymi w danej społeczności/organizacji kryteriami.
Osoba X rozumie przedmiot Y, gdy zna sens przedmiotu Y. W szczególności osoba X rozumie wyrażenie Y, gdy zna sens wyrażenia Y.
Zwłaszcza w pierwszym znaczeniu pojęcie "rozumienia" stało się przedmiotem szczególnego zainteresowania nie tylko pragmatyki logicznej, ale też pewnych kierunków filozoficznych (hermeneutyka) oraz metodologii nauk humanistycznych, zwłaszcza historycznych. Dla metodologii nauk humanistycznych szczególne znaczenie ma bowiem interpretacja, to jest proces czynności prowadzących do zrozumienia danego przedmiotu.
Krytycyzm,
1) postawa umysłowa i badawcza dociekająca racji wszelkich przekonań (również własnych), gotowa do przyjęcia twierdzeń tylko uzasadnionych i sprawdzonych oraz do zmiany uznanych twierdzeń wobec wystąpienia przeczących im faktów.
2) w filozofii, postawa umysłowo-poznawcza, przeciwstawna dogmatyzmowi, upowszechniona głównie przez sceptyków w III i II w. p.n.e.
Postawa krytyczna w filozofii zyskała szczególną powszechność w okresie oświecenia, w którym filozofowie ze szczególną ostrością odrzucali wszelkie dogmaty. Najpoważniejsze zadanie filozofowie oświecenia widzieli w krytyce pojęć, szczególnie J. Locke, G. Berkeley, D. Hume.
Polemika (gr. pólemos - wojna, spór; także od przymiotnika polemikós - wojowniczy, wrogi) - dyskusja (słowna lub pisemna) na sporny dla jej stron temat, najczęściej na temat związany z polityką, religią, socjologią, sztuką itp.
Ewaluacja to systematyczne badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu, działania (eksperymentu) bądź obiektu (programu komputerowego, programu nauczania, lekarstwa, rozwiązania technicznego) z punktu widzenia przyjętych kryteriów, w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia.
Ewaluacja jest częścią procesu podejmowania decyzji. Obejmuje wydawanie opinii o wartości działania poprzez systematyczne, jawne zbieranie i analizowanie o nim informacji w odniesieniu do znanych celów, kryteriów i wartości.
Ewaluacja w oświacie - ocena przydatności i skuteczności podejmowanych działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w odniesieniu do założonych celów, służącą doskonaleniu tych działań. Rozporządzenie MENiS w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego...
Pomiar dydaktyczny - uściślone sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych dokonywane według teoretycznie uzasadnionych i wypróbowanych reguł. Prowadzi do przyporządkowania symboli (ocen) uczniom w taki sposób, by relacje między symbolami odpowiadały relacjom między uczniami ze względu na określone osiągnięcia.
Operacjonalizacja problemu badawczego jest najobszerniejszym etapem przygotowania badań.
Obejmuje ona następujące kroki:
rozstrzygnięcia dotyczące pojęć i ich zdefiniowania
dobór i zdefiniowanie wskaźników i zmiennych
wskazanie zbiorowości, w której będą realizowane badania i dokonanie w niej zwiadu terenowego
decyzja co do wykorzystywanych metod i technik badawczych i wybór bazy źródłowej
decyzja co do zasady analizy uzyskanego materiału empirycznego
Operacjonalizacja jest bardzo ważną częścią procesu badawczego. Podjęte w jej ramach decyzje bezpośrednio rzutować będą na wyniki badań.
Taksonomia celów nauczania
Ujęcie taksonometryczne zmierza do ścisłego, kompletnego i rozłącznego ujęcia celów nauczania, w którym pozycje taksonometryczne mogą stać się przedmiotem pomiarów. System ten wynalazł Bloom, który opracował dwie dziedziny (poznawcza, emocjonalna). Trzecią (psychomotoryczną) opracował Baldwin.
dziedzina poznawcza: wiedza, rozumienie, zastosowanie metod, analiza, synteza, ocenianie ze względu na złożone cele;
dziedzina emocjonalna: recepcja, działanie, wartościowanie, organizacja;
dziedzina psychomotoryczna: percepcja, nastawienie, działania kierowane, działania kompleksowe.
W Polsce taksonomię opracował Bolesław Niemierko. Wyodrębnił 4 kategorie: zapamiętywanie, zrozumienie, zastosowanie w sytuacjach typowych, zastosowanie w sytuacjach problemowych. W opracowaniach dydaktycznych są one oznaczane dużymi literami alfabetu łacińskie.
Środki Dydaktyczne
Istnieje wiele typologii środków dydaktycznych. Wśród nich znacznie wyróżnia się podział, który został dokonany przez Edwarda Fleminga i Jana Jacoby'ego. Przedstawia się on następująco:
- po pierwsze środki naturalne przedstawiające w sposób bezpośredni rzeczywistość
- następnie wyodrębnione zostały środki techniczne obrazujące rzeczywistość pośrednio (można tu zaliczyć takie środki jak: wzrokowe, słuchowe, połączone czyli wzrokowo-słuchowe, manipulacyjne, modelowe oraz automatyczne)
- ostatnie środki z tego podziału to symboliczne, przedstawiające rzeczywistość przy wykorzystaniu symboli (symbolami mogą być: słowa drukowane i mówione, znaki plastyczne, rysunki, itp.)
Istnieje także inny podział środków dydaktycznych. Są one najczęściej wykorzystywane w każdym typie szkół.
Kategorie środków dydaktycznych wytypowane przez Wincentego Okonia:
Pierwszą z nich są środki proste, do których należą:
środki słowne (podręczniki, teksty drukowane)
proste środki wzrokowe (modele, autentyczne wzory przedmiotów, reprodukcje obrazów, mapy)
Drugą z kategorii są środki złożone wykorzystujące rozwój techniki, nowinek, urządzeń i sprzętu przekazującego informacje. Można tu zaliczyć:
mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, mikroskopy, oscyloskopy, teleskopy czyli urządzenia przekazujące obrazy)
środki słuchowe (gramofony, radia np. CB - kontakt ze światem, nauczanie na odległość, magnetofon)
oraz środki wynikające z połączenia wzroku ze słuchem (są to urządzenia takie jak telewizor, video lub dobrze wyposażony komputer)
Analiza (gr. ἀνάλυσις - rozkład, rozbiór) - rozkład na składniki/czynniki (w sensie materialnym i niematerialnym) - przeciwieństwo syntezy.
Synteza - łączenie - to ogólnie akt budowy czegoś bardziej skomplikowanego z prostszych elementów - synteza może mieć charakter materialny (np. reakcje chemiczne) jak i abstrakcyjny (synteza stylów literackich). Przeciwieństwem syntezy jest analiza (lub rozkład, rozpad).
Porównanie, comparatio (w niektorych kontekstach także similitudo) - dwuczłonowa konstrukcja semantyczna, w której cechy przedmiotu lub zjawiska X (tego, co porównujemy, comparandum) scharakteryzowanego w członie X zostają uwydatnione przez wskazanie na jego podobieństwo do przedmiotów lub zjawisk scharakteryzowanych w członie Y (tego, do czego porównujemy, comparans). Oba człony połączone są charakterystycznymi dla danego języka wyrażeniami - w języku polskim są to wyrażenia jak, jako, jak gdyby, na kształt, niby, podobny, na podobieństwo itp., występujące przed comparansem, przy czym często są one uzupełniane występującymi przed comparandum wyrażeniami tak, tako itp. Kolejność członów comparndum i comparansa w języku polskim i wielu innych jest dowolna. Comparandum i comparans muszą więc posiadać wspólną cechę semantyczną, zwaną tertium comparationis, która stanowi podstawę i motywację porównania.
Wnioskowanie jest to jedna z najbardziej podstawowych odmian rozumowania obok sprawdzania, dowodzenia i wyjaśniania.
Wnioskować - za Kazimierzem Ajdukiewiczem - znaczy tyle co na podstawie uprzednio uznanych zdań (sądów) dochodzić do uznania nowego (dotąd nie uznawanego) zdania (sądu), lub wzmacniać pewność z jaką nowe zdanie uznajemy. Zdania uznawane, na podstawie których dochodzimy do uznania lub wzmocnienia pewności nowego zdania nazywane są przesłankami, zaś zdanie na ich podstawie uznane nazywany jest wnioskiem (konkluzją). Pomiędzy przesłankami a konkluzją nie musi zachodzić jakiś szczególny stosunek, a zwłaszcza jedno z nich nie musi być racją dla drugiego - wnioskowanie może być: (a) pewne albo prawdopodobne; (b) poprawne albo niepoprawne.
interpretacja wykładnia, wyjaśnienie, wytłumaczenie, komentowanie czegoś; sposób odtworzenia, wykonania utworu muz., zagrania roli przez aktora.
Etym. - łac. interpretatio 'wyjaśnienie' od interpretari 'wyjaśniać; tłumaczyć' z interpres 'pośrednik; agent; tłumacz'; zob.
Korelacja (słowo pochodzenia łacińskiego oznaczające wzajemny związek)
najszersze znaczenie - zależność zmiennych losowych
czasem potocznie używane w znaczeniu współczynnika korelacji a szczególnie współczynnika korelacji Pearsona
rekapitulacja streszczenie, zwięzłe powtórzenie treści; zestawienie zdarzeń, faktów, wyłożonych, wypowiedzianych myśli; biol. regularne powtarzanie się cech przodków w pokoleniach potomnych.
Etym. - późn.łac. recapitulatio 'podsumowanie' z recapitulare 'podsumowywać'; zob. re-; capitulum 'rozdział książki', łac. zdrobn. od caput, zob
Środki dydaktyczne (środki kształcenia)[1] - to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Skracają i urozmaicają proces nauczania, wywołując wrażenia i spostrzeżenia, będące tworzywem pozwalającym w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości[2]. Najstarszym i najczęściej używanym środkiem dydaktycznym jest tablica szkolna.
Metody nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
Dobór metod nauczania zależy od :
wieku uczniów;
treści nauczania;
celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej;
organizacji i środków, których zamierza użyć nauczyciel.