wszystkich pochodzących z wyborów organów władzy państwowej i całej administracji (w tym administracji wojskowej i gospodarczej) dyspozycjom organów partyjnych w ramach tzw. centralizmu demokratycznego. Oznaczało to ograniczenie lub nawet znoszenie roli prawa jako wartości leżącej u podsta­wy działań administracyjnych w nowoczesnym państwie. Oznaczało to także poważną deformację kontroli prawnej, w tym praktyczną eliminację kontroli sądowej w stosunkach między obywatelami a państwem.

4. Totalne przejęcie wszystkiego przez państwo oznaczało złamanie idei i skasowanie własności prywatnej ziemi i pozostałych środków produkcji prze­jętych bez odszkodowania i z mocy samego prawa. W ten sposób administracja państwa stała się największym w historii jego ostatnich czasów zarządcą. Przejmując funkcję zawiadywania tym majątkiem i kasując zupełnie rynek, rozszerzyła w niebywały dotąd sposób swoje kompetencje.

5. Skutkiem takiego ułożenia państwa i przejęcia pełnej kontroli i decyzji przez organy partyjne prawie cały zasób europejskich pojęć i instytucji pub­licznoprawnych stracił dotychczasowy sens i znaczenie. Zlikwidowano warun­ki wprowadzania urządzeń i zabezpieczeń państwa prawnego, wybory mimo utrzymania formy głosowania stały się nominacją, a na przykład pojęcie wywłaszczenia przekształcono w pojęcie przejęcia, bo już przecież nie było kogo wywłaszczać.

Zaprezentowane tu trzy fragmenty obrazu wpływów rewolucyjnych na administrację publiczną posłużą za punkt wyjścia dla zadań dydaktycznych.

D. Wojny a administracja

Wojny jeszcze przed ich rozpoczęciem mocno wzmacniają ingerencję administracji. Organizowanie napadu czy organizowanie obrony wymaga wo­li, determinacji, środków materialnych, organizacji, ludzi, działania władczego podejmowanego w imieniu państwa, a w nowożytnych państwach podstawy prawnej takiego działania. Administracja państwowa natychmiast rozszerza tu swoje kompetencje, czyniąc nadto z nienależącej do niej gospodarki gospo­darkę państwową i, oczywiście, nikt się temu nie sprzeciwia. Jak ma czas -planuje wydatki i zwiększa podatki, organizuje produkcję na rzecz potrzeb wojennych. Nakłada świadczenia rzeczowe, obciąża świadczeniami osobisty­mi. Nierzadko wprowadza stan specjalny (stan zagrożenia, stan wojenny czy stan wojny - w różnych czasach i krajach różnie się on nazywa, ale zawsze jest do dyspozycji). Przechodzi częściowo w ręce organów wojskowych. Więk­szość cywilnych celów funkcjonowania przekształca na cele wojenne. Zmienia status prawny znacznej części obywateli, głównie przez realizację poboru.

104

Zajmuje się wszystkim. W czasie wojny (jak ma jeszcze możliwości) ogranicza na przykład przemieszczenie się ludności, ilość używanej wody, mocno regla­mentuje żywność (polski uczony Michał Kalecki na prośbę rządu angielskiego opracował w czasie drugiej wojny światowej metodę reglamentacji żywności). W zasadzie reglamentuje wszystkie zachowania obywateli.

Później w razie przegranej, wszystkie te funkcje przejmuje administracja najeźdźcy i okupanta, która nierzadko organizuje moralne, społeczne, naro­dowościowe, polityczne czy nawet fizyczne wyniszczenie narodu zajętego państwa. Dawniej odbywało się to na podstawie ustnej decyzji zwycięzcy, ale już w czasie ostatniej wojny światowej na podstawie licznych aktów prawnych najeźdźcy w Polsce i Europie - okupanta niemieckiego.

Po wojnach skupiono się na odbudowie. W czasach nowożytnych, zwłasz­cza ostatnich, nie było sytuacji, w której administracje publiczne w tym wzglę­dzie nie odgrywałyby istotnej roli.

Zniszczenia struktury i majątku wielu państw w Europie i w krajach pozaeuropejskich stanowiły jedną z przyczyn przejęcia przez państwa pieczy i nadzoru nad ich odbudową i rozwojem. Sprzęgły się tu również sprawy pomocy jednym państwom przez drugie (zwłaszcza pomocy amerykańskiej po drugiej wojnie światowej dla wielu krajów europejskich) czy sprawy wymiany bądź współpracy tak ideologicznej jak i gospodarczej (powstanie po II wojnie światowej Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rady Europy, trzech Wspól­not Europejskich, wreszcie Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju).

Wszystkie te i tego typu nowe przedsięwzięcia to w istocie działania administracji publicznej. W wielu miejscach była to działalność istotnie nowa, podejmowana po raz pierwszy w historii, wymagająca nowych podstaw i no­wych form.

E. Przyczyny upartyjniania państwa

Tam, gdzie państwo i samorządy nie mogą wyzwolić się spod partyj­ności, wszechogarniającej, głębokiej, często fałszywej - gaśnie rola mecha­nizmów obywatelskich. Proces ten wspiera wprawdzie, choć nie zawsze, państwo, ale niszczy ideały samorządu terytorialnego.

W warunkach, w których partia (czy partie) przejmują całość czy część rządzenia, określona część administracji dostaje się pod wpływ organów par­tyjnych. Ma to miejsce nie tylko w procesie wyborów, w procesie obsadzania urzędów organów administracji publicznej, ale także w procesie ich funkcjo-

105

---