708

1. Rozmieszczenie i wydobycie węgla kamiennego na kuli ziemskiej.

1. Rozmieszczenie zasobów węgla na kuli ziemskiej nie jest równomierne. Szacuje się, że 95% tych zasobów znajduje się na półkuli północnej. W wydobyciu tego paliwa liczy się tylko kilka państw.

2. Najwięcej węgla wydobywają Chiny - prawie 32% światowego wydobycia. Do największych, spośród kilkudziesięciu zagłębi w tym kraju należą: Szensi (na południowy-zachód od Pekinu) i Szansi położone na zachód od Szensi. Ważne zagłębia znajdują się w części północno-zachodniej Chin, w rejonie Baotou i Dangtong oraz w Chinach Północno-Wschodnich - Fuxin i Fushun.

3. Duże zasoby węgla mają Stany Zjednoczone. Największe złoża znajdują się w trzech zagłębiach: Północnych, Środkowych i Południowych Apallachów. Duże są również zasoby w Zagłębiu Wewnętrznym Wschodnim (w widłach Missisipi i Ohio) i Wewnętrznym Zachodnim. Ponadto kilka zagłębi znajduje się w Koldylierach. Stany Zjednoczone dostarczają 23% światowego wydobycia węgla kamiennego.

4. Na trzecie miejsce w świecie pod względem wydobycia węgla kamiennego wysunęły się Indie. Kraj ten posiada tylko jedno duże zagłębie węglowe (Damodar), ale dostarcza prawie 7% światowego wydobycia.

5. Rosja, Australia i Republika Południowej Afryki dostarczają po około 5% światowej produkcji węgla. Do dużych producentów należą także: Polska (3,6%), Wielka Brytania (2,4%) i Niemcy (2%).

2. Ruch wirowy (obrotowy) Ziemi i jego skutki.

1. Obrót Ziemi wokół własnej osi odbywa się z zachodu na wschód i trwa 23 godz. 56 min. Czyli dobę

2. Dowody na ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa:

- Widoczne jest odchylenie ciał swobodnie spadających w kierunku wschodnim

- Spłaszczony kształt Ziemi (Wywołany działaniem siły odśrodkowej, ma wpływ na siłę przyciągania ziemskiego, które zwiększa się ze wzrostem szerokości geograficznej)

- Odchylenie ciał od kierunku ruchu (na półkuli PN w prawo, na półkuli PD w lewo)

3. Siła Coriolisa powoduje:

- Zmianę kierunków wiatrów (Pasat na półkuli PN wieje z kierunku PN-WSCH, zamiast PN, a pasat na półkuli PD wieje z kierunku PD-WSCH, zamiast PD)

- Silniejszą energię boczną prawych brzegów rzeki na półkuli PN i lewych na półkuli PD

- Pośrednio ma wpływ na krążenie wody w oceanach

4. Następstwa ruchu obrotowego Ziemi:

- Zjawisko dnia i nocy

- Zmiana wysokości słońca nad horyzontem w ciągu doby (powoduje to zmianę temp. Powietrza i ciśnienie w ciągu doby)

- Pozorny ruch sklepienia niebieskiego

5. Ruch obrotowy jest podstawą rachuby czasu na Ziemi

3. Okręgi przemysłu włókienniczego w Polsce.

1. Przemysł włókienniczy charakteryzuje mały stopień energochłonności, ale zarazem wysoki poziom pracochłonności. Centrum polskiego włókiennictwa znajduje się w Łodzi. Łódzki Okręg Przemysłowy należy do nielicznych w świecie okręgów przemysłowych, w których dominuje przemysł lekki. Na okręg Łódzki przypada 1/3 zatrudnionych w polskim włókiennictwie. Produkuje się tu 50% tkanin bawełnianych oraz ok. 35% wełnianych i jedwabnych. Jest to okręg włókienniczy w skali światowej. Na drugim miejscu pod względem wielkości produkcji znajduje się Okręg Dolnośląski, z takimi ośrodkami, jak: Bielawa, Dzierżoniów, Kamienna Góra. Okręg ten dostarcza tkanin bawełnianych oraz ok. 50% krajowej produkcji wyrobów lnianych. Trzeci okręg stanowią Bielsko-Biała, Andrychów i Kęty. Produkuje się tu głównie tkaniny wełniane. Inne ośrodki włókiennicze to Częstochowa, Białystok, Kalisz, Żyrardów, Zielona Góra.

2. Do 1990 roku przemysł włókienniczy był ważną gałęzią gospodarki polskiej. Jednak już w latach 1990-1991, jak wykazały analizy krajowe i zagraniczne, struktura oraz stosowane technologie i procesy technologiczne okazały się przestarzałe. Sytuacje tę pogarsza niski poziom promocji wyprodukowanych towarów i niski poziom organizacji handlu oraz masowy import towarów z Dalekiego Wschodu. Na tym tle korzystniej przedstawia się przemysł odzieżowy i wyrobów skórzanych. Przedsiębiorstwa odzieżowe są tu na niezłym poziomie technicznym, zarówno gdy chodzi o maszyny, jak i inne urządzenia. Przemysł odzieżowy pełni ważną rolę gospodarczą i społeczną. Może wpływać na zmniejszenie bezrobocia, zwłaszcza wśród kobiet (np. z Łodzi i okolic). Przemysł skórzany-odzieżowy zlokalizowany jest głównie w Chełmnie, Gnieźnie, Nowym Targu, Słupsku i Warszawie. Branżą przemysłu włókienniczego, dość intensywnie rozbudowaną w okresie powojennym, jest dziewiarstwo. Duże zakłady dziewiarskie wybudowano między innymi w Jarosławiu, Jędrzejowie, Łowiczu, Stargardzie Szczecińskim i Biłgoraju.

4. Uprawa pszenicy w Polsce i jej związki z rodzajem gleb

1. Zboża zajmują 66% powierzchni zasiewów i wielkość ta ciągle wzrasta. Do podstawowych zbóż należą: pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto i owies.

2. Pszenica - jest zbożem najbardziej plennym (wydajnym); zajmuje pierwsze miejsce wśród zbóż pod względem powierzchni zasiewów (około 20% powierzchni gruntów ornych). Pszenica ma duże wymagania glebowe i klimatyczne. Najlepiej udaje się na żyznych czarnoziemach, wymaga ładnego, ciepłego klimatu. Pas jej intensywnej uprawy ciągnie się od Żuław Wiślanych przez Kujawy, Wielkopolskę aż do Niziny Śląskiej. Pszenicę uprawia się również na żyznych glebach Wyżyny Lubelskiej i Niziny Sandomierskiej.

5. Rozmieszczenie trzęsień ziemi na kuli ziemskiej.

1. Trzęsienia ziemi to wstrząsy krótkotrwałe i gwałtowne. Wzbudzone są we wnętrzu Ziemi i rozprzestrzeniają się w postaci fal sejsmicznych. Odczuwane są w postaci drgań, kołysań, falowań powierzchni. Zależnie od przyczyny, która je wywołuje dzieli się na:

- Tektoniczne - związane z ruchami kier litosfery, ruchami górotwórczymi izostatycznymi.

- Wulkaniczne - towarzyszą wybuchom wulkanów, przy czym wstrząs Ziemi następuje poprzedzając erupcję.

- Zapadliskowe - powstają wskutek zapadnięcia się stopu jaskiń, wyrobiska górniczego. Należą do najsłabszych i najrzadszych.

2. Źródło fal sejsmicznych podczas trzęsienia Ziemi znajduje się w głębi Ziemi i stanowi ognisko trzęsienia Ziemi, czyli hipocentrum. Z ogniska rozchodzą się fale we wszystkich kierunkach docierające do powierzchni Ziemi. Punkt na powierzchni znajdujący się w najkrótszej odległości od hipocentrum, do którego fale sejsmiczne docierają najwcześniej, to epicentrum. Tu wstrząs jest najsilniej odczuwalny i powoduje najdotkliwsze zniszczenia.

6. Uprawa ryżu na kuli ziemskiej.

1. Ryż jest na drugim miejscu pod względem powierzchni upraw zbożem świata. Jest główną rośliną żywieniową strefy zwrotnikowej i podzwrotnikowej. Wymaga dużej ilości wody, dlatego pola uprawne zalewa się wodą - najczęściej doprowadzoną w sposób sztuczny, obniżając jej poziom tylko na czas zbiorów. W gorącym klimacie możliwe jest uzyskanie nawet trzech zbiorów w ciągu roku. Ponad 50% światowej produkcji ryżu pochodzi z dwóch krajów - Chin i Indii. Liczącymi się producentami są Bangladesz, Indonezja, Tajlandia, Wietnam. Główne rejony uprawy ryżu znajdują się na Nizinie Chińskiej, w dolinie Jangcy, na Nizinie Gangesu i w pasie przybrzeżnym krajów Azji PD-WSCH. Fakt, że najwięksi producenci ryżu są zarazem największymi konsumentami stał się impulsem dla rozwoju uprawy ryżu w USA, Brazylii i we Włoszech. Wśród importerów ryżu można wymienić Japonie, Chiny i liczne kraje Europejskie. Plony ryżu wykazują znaczne zróżnicowanie w skali światowej. Od 85,3 dt/ha w Egipcie czy 63 dt/ha w USA, do niespełna 18 dt/ha w Kambodży. Zdecydowanie niższe plony uzyskiwane w krajach Azji Monsunowej - mimo wysokich nakładów pracy - to niewątpliwy efekt nadmiernej eksploatacji ziemi.

7. Przedstaw typy jezior w Polsce

1. Jeziora - powierzchnia wszystkich jezior polskich stanowi nieco powyżej 1% powierzchni kraju. Rozmieszczenie jezior w Polsce jest nierównomierne. Większość jezior ma polodowcową genezę. Najwięcej jezior występuje w Polsce PN, gdzie są one nieodłącznym składnikiem krajobrazu młodoglacjalnego. W Polsce klasyfikacji podlegają jeziora o powierzchni powyżej 1 ha. Jest ich 9300, z czego większość położona na Pojezierzu Pomorskim.

2. Typy genetyczne jezior Polski określają pochodzenie jezior, a poprzez to również zasadnicze cechy mis jeziornych.

- Jeziora przybrzeżne

- Jeziora polodowcowe: wyróżniamy tu jeziora moreny dennej lub czołowej (Śniardwy, Mamry, Niegocin)

3. Obszarem występowania jezior polodowcowych są także Tatry i Karkonosze, w których działały lokalne lodowce górskie. W delcie Wisły i Odry powstały jeziora deltowe - Drużno na Żuławach Wiślanych i Dąbie przy ujściu Odry. Są to szczątkowe fragmenty zatok morskich, odizolowane narastającymi osadami rzecznymi.

- Na Polesiu Lubelskim istnieje zespół jezior krasowych.

- W dolinach rzek w wyniku odcięcia meandrów powstają jeziora - starorzecza.

8. Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności na świecie

1. Rozmieszczenie ludności na świecie jest równomierne. Ekumena jest to obszar stale zamieszkały przez człowieka, stanowi ponad 90% wszystkich lądów. W 200 kilometrowym pasie nadmorskim mieszka ponad połowa ludności świata. Subekumena jest to obszar sezonowo zamieszkały przez człowieka: półpustynie, strefa równikowa. Anekumena to obszar nie zamieszkały przez człowieka: Antarktyda, Arktyka, tereny pustynne i wysokie góry.

2. Gęstość zaludnienia (stosunek liczby mieszkańców do obszaru) jest bardzo zróżnicowany, od kilku osób na km2 (Mongolia, Rosja, Kanada, Australia) do kilku tysięcy na km2 (Singapur, Monako, Rio De Janeiro). Najliczniejszy kontynent to Azja.

3. Około 3/4 ludności świata skupia się w regionach: PD-WSCH Azja, środkowa i ZACH Europa, USA w rejonie wielkich jezior i na WSCH wybrzeżu (Kalifornia).

4. Gęstość zaludnienia poszczególnych kontynentów w 1994r:

- Świat - 41 osób/km²

- Azja - 77 osób/km²

- Europa - 68 osób/km²

- Afryka - 23 osoby/km²

- Ameryka Północna - 18 osób/km²

- Ameryka Południowa - 18 osób/km²

- Australia i Oceania - 3 osoby/km²

9. Hodowla owiec na świecie

1. Owca to zwierzę którego hodowla jest rozpowszeczniona niemal na całym świecie, hoduje się je dla uzyskania wełny, skór, futer i mięsa, mniejsze znaczenie ma mleczny kierunek hodowli. Owce mają mniejsze wymagania paszowe niż krowy, a mnogość ras umożliwia hodowle w bardzo zróżnicowanych warunkach klimatycznych. O ile w hodowli bydła mówi się o kierunku mięsnym i mlecznym, to w przypadku chowu owiec wyróżniamy kierunek nastawiony na produkcję wełny lub mięsa. Liczebność pogłowia owiec na świecie zmienia się skokowo, po okresie nieznacznego wzrostu w latach 1980-1990 ponownie zaczęto maleć. Jest to efekt rosnącej konkurencji pomiędzy hodowcami bydła i owiec. Hodowla bydła jest bardziej efektywna i przynosi wyższe zyski, dlatego owce są wypierane z najlepszych pastwisk przez krowy.

2. Liczba owiec na świecie wynosi ok. 1,1 miliarda sztuk. Najwięcej jest ich w Australii, Chinach, Nowej Zelandii. Hodowla owiec ma podstawowe znaczenie dla produkcji rolnej wielu krajów np. Mongolii, Afganistanu, Iranu czy Nowej Zelandii.

10. Przedstaw surowce energetyczne występujące na terenie Polski.

1. Główne surowce przemysłu energetycznego:

- Węgiel kamienny i brunatny

- Ropa naftowa i gaz ziemny

2. Węgiel kamienny (wysoko kaloryczny)

- Powstał w erze paleozoicznej, okres karbon

- jego zasoby wynoszą 66 milionów ton

- główne złoża to zagłębia: Dolnośląskie, Górnośląskie, Lubelskie

3. Węgiel brunatny (małokaloryczny)

- Powstał w erze kenozoicznej, okres trzeciorzędu

- jego zasoby wynoszą ponad 12 milionów ton

- występuje w okolicach Konina i Bełchatowa

4. Ropa naftowa i gaz ziemny

- Powstały w erze paleozoicznej i kenozoicznej, okres perm i trzeciorzęd

- ropa naftowa występuje w Karpatach, na Podkarpaciu, w okolicach przylądka Rozewie

- Złożom ropy naftowej towarzyszą zwykle złoża gazu ziemnego.

5. Energetyka Polska opiera się głównie na bazie węgla. Mała prędkość wiatru powoduje nieopłacalność wykorzystywania urządzeń prądotwórczych, energia słoneczne może być wykorzystywana tylko latem np. do podgrzewania wody w gospodarstwie domowym.

6. Czyste źródła energii: Wiatr, słońce, woda, drewno

7. Gaz ziemny: Ostrów Wielkopolski koło Przygodzic, Wysocka.

11. Przedstaw na mapie podział administracyjny polski.

Po zakończeniu II wojny światowej Polska została podzielona na 11 województw i trzy tzw. okręgi: wrocławski, szczeciński i olsztyński. W roku 1946 dokonano korekty granic województwa szczecińskiego powiększając je kosztem województw gdańskiego i pomorskiego. W latach 1946-1950 województwa śląskie i pomorskie przemianowano na katowickie i zielonogórskie. Ustanowiony wówczas podział na 17 województw, obowiązywał przez 25 lat. Kolejne zmiany miały miejsce w roku 1973, kiedy to ponownie przywrócono jednostki podrzędne - gminy - w miejsce ustanowionych w 1954 roku gromad. W roku 1975 zlikwidowano powiaty a gminy zostały podporządkowane bezpośrednio województwom, których liczba wzrosła do 49. Taki podział administracyjny obowiązywał przez ponad 20 lat i oczywiście nie był doskonały. Przede wszystkim nie uwzględniał naturalnego ciążenia ludności ku określonym jednostkom osadniczym. Tak jak to było w przypadku mieszkańców WSCH części województwa skierniewickiego, która leżała w strefie oddziaływania aglomeracji warszawskiej. Dlatego w latach 90 coraz częściej mówiło się o konieczności organizacji podziału administracyjnego kraju. Postulowano przywrócenie powiatów, pojawił się nawet interesujący projekt oparcia nowego podziału na granicach jednostek terytorialnych administracji kościelnej. Wprowadzenie nowego podziału długo odwlekano, władze obawiały się, że taka operacja może na długie lata zdestabilizować system lokalnych administracji. Stanowiłaby ponadto duże obciążenie dla budżetu państwa. Nowy podział terytorialny państwa wprowadzono w roku 1999. Jest to podział trójstopniowy obejmuje 16 województw i jednostki podrzędne: powiaty i gminy. Nowy podział zanim jeszcze wszedł w życie budził liczne kontrowersje. Wspierano się co do liczby przyszłych województw, przebiegu ich granic i wyboru miast, które staną się siedzibą władz. W nowym podziale administracyjnym - z mniejszą liczbą województw - można się doszukiwać nawiązania do makroregionów. Na początku lat 80 utworzono 9 jednostek ponadwojewódzkich (makroregionów). Miało to ułatwić koordynację działań władz wojewódzkich i prowadzenie racjonalnej polityki gospodarczej - połączenie potencjału sąsiadujących województw dla rozwiązywania wspólnych problemów. W 20 lat później ta sama idea została wcielona w życie wraz z nowym podziałem kraju. O tym czy sprawdzi się w praktyce przekonamy się jednak dopiero za kilka lat.

12. Przedstaw Ziemię jako planetę Układu Słonecznego.

1. Wszechświat powstał na skutek tzw. „Wielkiego Wybuchu” gwiazdy lub innego ciała niebieskiego. Układ planetarny Słońca jest elementem Wszechświata. W skład wszechświata wchodzą miliardy gwiazd różnej wielkości. Są one zgrupowane w tzw. galaktykach, które obejmują setki miliardów gwiazd. Galaktyki mają kształt spirali lub dysków.

2. Układ Słoneczny - Słońce i wszystkie ciała niebieskie, które poruszają się w jego polu grawitacyjnym. Układ Słoneczny powstał ok. 5-6 miliardów lat temu z obłoku materii pyłowo-gazowej. Wyróżnia się w nim

3. Elementy Układu Słonecznego

- Słońce - Gwiazda centralna układu. W jego wnętrzu, jak w każdej gwieździe, zachodzą reakcje jądrowe, dzięki którym słońce świeci światłem własnym. Zbudowane jest głównie z wodoru i helu, które stanowią 99,9% liczby atomów. Resztę stanowią atomy 65 pierwiastków. Słońce skupia 99,8% masy całego układu. Ma kształt kuli o średnicy ok. 109 razy większej od średnicy Ziemi.

- Gwiazdy świecą światłem własnym, wytwarzanym przez wewnętrzne reakcje atomowe. Są to potężne kule gazowe

- Planety - Ciało niebieskie obiegające gwiazdę, wewnątrz którego nie zachodzą reakcje jądrowe stanowiące źródło energii dla gwiazd. Planety dzielą się na: wewnętrzne (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars - odznaczają się niewielkimi rozmiarami, dużą gęstością i podobną warstwową budową wewnętrzną. Każda ma żelazne jądro otoczone płaszczem) i zewnętrzne (Jowisz, Saturn, Neptun, Pluton - z wyjątkiem Plutona, wielkie, o małej gęstości, zbudowane głównie z substancji ciekłych i gazowych. Każda z nich ma prawdopodobnie skaliste jądro)

- Planetki - Ciała niebieskie o umownej średnicy 100 km, o nieregularnych kształtach, powstałe głównie z rozbicia planet. Najwięcej ich krąży między orbitami Marsa i Jowisza.

- Księżyc - Planeta, która obiega planetę większą od siebie. Księżyc obiega planetę, nie słońce. W Układzie Słonecznym jest 61 księżyców.

4. Układ planetarny Słońca tworzą planety; Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun i Pluton. Planety różnią się: wielkością, budową fizyczną, składem chemicznym, prędkością wykonywanych ruchów i temperaturą na ich powierzchni oraz liczbą księżyców.

Większość planet układu słonecznego posiada księżyce; nie mają ich tylko Merkury i Wenus. Ziemia mimo budowy podobnej do sąsiadujących z nią planet jest jedyną planetą, na której rozwinęło się życie.

Zestaw 2