◄ PROCES KSZTAŁCENIA ►
Od XVIII w. definicja dydaktyki uległa zmianie, 2 systemy:
· dydaktyka tradycyjna - J.F.Herbart, przywiązywał dużą wagę do osoby nauczyciela;
· dydaktyka progresywna - J.Dewey - proces kształcenia - skupił się na osobie ucznia.
Proces kształcenia zawiera elementy tych obu systemów.
Proces kształcenia to ciąg zdarzeń obejmujących zarówno czynności ucznia jak i nauczyciela.
Proces kształcenia (wg Okonia) jest „świadomy, celowy, zorganizowany i prawidłowościowy”.
Uczenie się
Zamierzone(zorganizowane, szkolne) Niezamierzone(okazjonalne, przypadkowe)
dotyczy procesu kształcenia
W procesie kształcenia wyróżnia się pewne stałe elementy tzw. ogniwa procesu kształcenia.
Ogniwa procesu kształcenia wg Zaczyńskiego:
1. tworzenie ładu zewnętrznego i wewnętrznego. Polega na stwarzaniu odpowiednich warunków, dzięki którym uczeń może podjąć skuteczne, efektywne działanie.
a. Ład zewnętrzny obejmuje elementy materialne i niematerialne. Warunki materialne, czyli to, co nas otacza: budynek szkolny, ławki, krzesła, oświetlenie itp. Warunki niematerialne to m.in. zdyscyplinowanie klasy (zewnętrzna gotowość do pracy).
b. Ład wewnętrzny składa się z 2 elementów, mianowicie chęć do nauki (motywacja) i jakaś wiedza (poziom wiedzy).
Pomiędzy tymi ładami zachodzą pewne relacje. Ważniejszy jest ład wewnętrzny, gdyż on automatycznie pociąga za sobą ład zewnętrzny.
Ład
Zewnętrzny Wewnętrzny
materialny niematerialny wiedza chęć (motywacja)
Przy takiej zależności nauka jest efektywna
2. poznawanie faktów na lekcji - to jeden ze stałych elementów procesów kształcenia. Zapoznajemy ucznia z wiedzą, której nie wiedział. Źródłem faktów powinna być sama rzeczywistość, ta, która nas otacza, jeżeli to jest niemożliwe to występuje poznanie pośrednie. Wyróżniamy, więc poznanie bezpośrednie (jest bardziej efektywne) i pośrednie, (gdy jakiś środek dydaktyczny towarzyszy poznaniu lub słowo pisane czy mówione). Zasada poglądowości. Wiedza : bezpośrednia pośrednia.
3. kształtowanie pojęć. Fazy w rozwoju myślenia, które jest kluczowe w kształtowaniu pojęć: *sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe, 1,5 do 2 lat), *konkretno-wyobrażeniowe (2,5 do 6 - 7 lat), *słowo-logiczne (abstrakcyjne, od 6-7 lat). Fazy kształtowania pojęć:
a. kojarzenie nazwy z przedmiotem, czyli poprawne nazywanie go
b. kształtowanie pojęć elementarnych na podstawie zewnętrznych, obserwowalnych cech
c. kształtowanie pojęć naukowych
4. wiązanie teorii z praktyką. Dydaktycy skupiają się na pojęciu, „po co?”. Po co wiązać praktykę z teorią. Mówią, że od praktyki można czasem odejść, praktyka też może być źródłem wiedzy. Praktyka jest o tyle istotna, bo poznaje rzeczywistość także poprzez poznanie wielozmysłowe
5. kształtowanie umiejętności i nawyków. Czasami proces kształcenia skupia się na tym punkcie. Umiejętność to zdolność posługiwania się zdobytą wiedzą w rozwiązywaniu określonych zadań. Nawyk to wyćwiczona poprzez wielokrotne powtarzanie umiejętność (umiejętność zautomatyzowana) np. matematyka, w-f, gramatyka, j. polski, j. obcy - aby skrócić czas myślenia, zastanawiania się
6. utrwalanie wiadomości i umiejętności to naturalne przeciwdziałanie procesom zapominania. wg Zaczyńskiego - „jak nie utrwalamy, to zapominamy”
7. kontrola i ocena wyników kształcenia. W dydaktyce formułuje się różnorodne uzasadnienia wprowadzenia kontroli i oceny, które udowadniają, dlaczego kontrola musi być. Psychologowie mówią, że: *człowiek ma potrzebę orientacji w czynionych postępach; *człowiek potrzebuje też społecznego uznania dla efektów swojej pracy (motywacja). Dydaktyka mówi, że to jest ważne i dla ucznia i dla nauczyciela. Dzięki temu można zlikwidować luki - ucznia, natomiast nauczyciel analizując błędy, dlaczego itd. doskonali proces. Kontrola służy doskonaleniu kształcenia wg nauczyciela. To nie są etapy lekcji, ani etapy, do których należy przechodzić kolejno. Typy lekcji wiążą się z funkcją lekcji ( a funkcja to ogniwa). To jest schemat, od którego czerpie się elementy dydaktyki: * typy *metody. Kontrola musi mieć swoje uzasadnienie.
Ogniwa procesu kształcenia wg Okonia:
1. uświadamianie uczniom celów i zasad kształcenia
2. poznawanie nowych faktów
3. nabywanie pojęć
4. poznanie prawidłowości

METODY NAUCZANIA ► - to sposób postępowania nauczyciela z uczniami, w celu osiągnięcia zamierzonego celu.
Wg Okonia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zainteresowań umysłowych i zdolności.
Wg Zaczyńskiego - celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania.
► Metody oparte na słowie:
1. Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.
2. Wykład - służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.
a. Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.
b. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego
c. Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.
3. Pogadanka - jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.
4. Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.
5. Praca z książką - jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.
►Metody oglądowe - oparte na obserwacji
Pokaz - demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.
►Metody oparte na działalności praktycznej:
1. Metoda laboratoryjna - polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:
a. tradycyjna - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela
b. problemowa - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem
2. Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)
►Metody problemowe - inaczej gry dydaktyczne.
Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski. Są to metody z grupy aktywizującej np. gry komputerowe.
Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania - należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.
Podział gier dydaktycznych:
1. Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.
2. Metoda sytuacyjna - zwana metodą przypadków - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.
3. Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.

---