Leczenie ruchem jako element kultury fizycznej.

W rehabilitacji ruchowej praktyczne działanie polega na leczeniu ruchem, a w kulturze fizycznej praktyczne działanie polega na odpowiednim doborze takich ruchów, które nie dopuszczą do powstania patologii wymagającej leczenia.

Ruch, aktywność ruchowa w kulturze fizycznej może mieć różne znaczenie. Z jednej strony może mieć znaczenie profilaktyczne (żeby nie powstawały choroby, patologie), z drugiej podtrzymuje potencjał dla dobrej kondycji ciała i umysłu. Kolejnym ważnym aspektem kultury fizycznej jest przeciwdziałanie ujemnym skutkom cywilizacji. Aktywność ruchowa pełni także funcję leczniczą.

Kultura fizyczna - jest częścią składową kultury społeczeństwa, obejmującą dziedzinę kształtowania fizycznego, uzdolnień człowieka, naukę o wychowaniu fizycznym, sport, społeczną i osobistą higienę oraz racjonalną organizację czynnego wypoczynku.

Def. Prof. Zbigniewa Krawczyka:

Kultura fizyczna - względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową i zdrowie człowieka; przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań.

Kultura fizyczna: współuczestniczy w kształtowaniu zdrowia człowieka, nie tylko w sensie fizyczno-psychologicznym ale także w sensie psychiczno-społecznym i wpływa także na nasz stosunek, postawę, poglądy wobec aktywności ruchowej.

Formy uczestnictwa w kulturze fizycznej:

1. edukacja fizyczna (wf) - intencjonalny przekaz wzorów wartości i wzorów zachowań z pokolenia na pokolenie odnoszących się do fizycznej strony funkcjonowania człowieka (i ciała)

EDUKACJA

Kształcenie - intencjonalny przekaz wiedzy i umiejętności z pokolenia na pokolenie

Fizyczne kształcenie - intencjonalny przekaz wzorów zachowań dotyczących ciała

Wychowanie - intencjonalny przekaz ideałów i wzorów postępowania z pokolenia na pokolenie

Fizyczne wychowanie - intencjonalny przekaz wartości dotyczących ciała

2. rekreacja fizyczna - (łac. Recreo - odżywiać, odnawiać) dotyczy wszelkich form spożytkowania czasu wolnego od pracy, na odnowę sił i samodoskonalenie w powiązaniu z aktywnością ruchową. Aktywność ruchowa w rekreacji fizycznej jest podstawowym środkiem odnowy i doskonalenia

rekreacja fizyczna - forma uczestnictwa w kulturze fizycznej ludzi, głównie w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym (ale nie tylko!), w której celem jest renowacja, podtrzymanie i pomnażanie zdrowia sprawności fizycznej i urody ciała, a podstawowym środkiem aktywność fizyczna (ruchowa)

3. rehabilitacja ruchowa:

- termin wywodzi się od łac. Rehabilitare - przywracać do stanu właściwego

- rehabilitacja ruchowa jest tą postacią rehabilitacji zdrowotnej, a zarazem formą uczestnictwa w kulturze fizycznej, której celem jest przywracanie lub kompensacja utraconych w następstwie choroby lub kalectwa funkcji psychomotorycznych i ubytków somatycznych za pomocą fizycznych środków, a zwłaszcza ruchu.

- obecnie termin rehabilitacja ruchowa nie wyczerpuje całego zakresu pojęciowego i bywa zastępowana terminem fizjoterapia w skład której wchodzą: kinezyterapia, fizykoterapia i masaż

4. sport:

- nazwa wywodzi się od łac. Desportere używanego w średniowieczu do określania zabawy służącej przyjemnemu spędzaniu czasu przez członków wyższych warstw społecznych

- def. - forma uczestnictwa w kulturze fizycznej ludzi o odpowiednich predyspozycjach somatycznych, motorycznych i aspiracjach agonistyczno-perfekcjonistycznych, której celem jest zaspokojenie potrzeby samorealizacji na drodze współzawodnictwa w dążeniu do osiągnięcia maksymalnych rezultatów w zakresie sprawności fizycznej i ruchowej.

Rozwój rehabilitacji:

• geneza funkcji zdrowotnej wychowania fizycznego tkwi w dawnych czasach

• twórca szkoły lekarskiej Hipokrates za podstawę medycyny uważał gimnastykę i dietetykę

• za twórcę gimnastyki leczniczej uważa się H. Linga, który stworzył szkołę gimnastyki leczniczej w Sztokholmie

• G. Zander (1835 - 1920) wprowadził do leczenia tzw. Mechanoterapię

Rozwój rehabilitacji w Polsce:

1. Zasadniczy rozwój rehabilitacji w Polsce związany jest z rozwojem ortopedii

2. Za prekursora rehabilitacji uważa się Wojciecha Oczko, jednego z najwybitniejszych lekarzy polskiego odrodzenia

3. Sebastian Patrycy z Pilzna - lekarz i humanista - był prekursorem polskiej szkoły rehabilitacji humanistycznej

4. Myśli tych wybitnych lekarzy nie znalazły zwolenników

5. W 1805r. w Wilnie Jędrzej Śniadecki opublikował traktat „o fizycznym wychowaniu dzieci” - pierwsza próba zarysowania teorii wychowania fizycznego z pozycji lekarza

W XIXw. Wykształciły się 3 ośrodki gimnastyki leczniczej:

• W Warszawie - przy zakładzie gimnastyki Teodora Matiesa zał. w 1831r.

• W Krakowie - przy szkole gimnastycznej Ludwika Bierkowskiego powst. W 1838r.

• W Poznaniu od 1840r. działał zakład gimnastyczny Teofila Mateckiego

• Zakłady te dały początek zorganizowanym zakładom gimnastycznym w Polsce

Rozwój rehabilitacji w okresie międzywojennym:

• Z czasem nastąpiło zbliżenie koncepcji leczenia ruchem czego wynikiem było powstanie Polskiej Szkoły Rehabilitacji

Rozwój rehabilitacji w okresie powojennym: „Nie można sobie wyobrazić współczesnej rehabilitacji ruchowej bez kultury fizycznej”W. Dega

• Od 1945r. kliniką ortopedyczną uniwersytetu poznańskiego kierował prof. W. Dega, którego całe życie związane było z rozwojem polskiej rehabilitacji ruchowej

• W Warszawie od 1949r. działa szpital chirurgii kostnej, który przekształca się w 1963r. w Stołeczne Centrum Rehabilitacyjne

• W 1960r. powstaje Towarzystwo walki z kalectwem, którego pierwszym przewodniczącym zostaje W. Dega.

• W 1960r. w Poznaniu zostaje utworzona katedra medycyny rehabilitacyjnej

• W 1961r. podobną katedrę utworzono w Warszawie

• W 1967r. Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie zatrudniania inwalidów

Rozwój motoryczny człowieka w ontogenezie.

Przemiany zachodzące w motoryczności ludzkiej postępują od wręcz rozbrajającej bezradności noworodka i niemowlęcia przez coraz bardziej sprawne i celowe ruchy dziecka, potem w pełni ukształtowane, ale dość schematyczne czynności osoby dorosłej, aż do nieuchronnego wstecznego, inwolucyjnego ubóstwa ruchu starca.

Znaczenie pracy nad rozwojem ciała:

• Hurlock wskazuje powody, dla których właściwy sposób ruchowy i praca nad własnym ciałem są psychologiczno i społecznie ważne

• Ćwiczenia bezpośrednio wpływają na polepszenie zdrowia fizycznego i psychicznego. Dzieci mogą rozładować nadmiar energii, przez to lepiej znoszą napięcia i frustracje - katartyczna rola ćwiczeń (gr. Katharsis - oczyszczenie, rozładowanie emocji)

• Dobry rozwój ruchowy dziecka daje im poczucie pewności, zadowolenia i własnej niezależności

• Właściwy rozwój ruchowy ułatwia akceptację społeczeństwa, a nawet umożliwia dziecku zajmowanie roli przywódcy grupy

• Dziecko ruchowo sprawne ma większą szansę na poczucie własnego bezpieczeństwa i postawę odczuwania wartości własnego „ja”

Sterowanie ruchami:

• W procesach sterowania ruchami człowieka bardzo ważną rolę odgrywa centralny i obwodowy układ nerwowy

• Znaczącą rolę w funkcjonowaniu motorycznym posiadają struktury mózgowe i procesy zachodzące w mózgu, w szczególności czynności komórek i włókien nerwowych oraz receptorów poszczególnych ośrodków

• Ruchy dziecka sterowane są najpierw przez jądra podkorowe, a później przede wszystkim przez ciało prążkowate (striatum) z obszaru kresomózgowia. W dalszej dopiero kolejności funkcje kierowania przenoszą się do dróg piramidowych oraz innych ośrodków korowych. Równocześnie więc ze zmniejszeniem się znaczenia ośrodków podkorowych stopniowo doskonalą swoją strukturę i funkcje odpowiednie ośrodki ruchowe w korze mózgowej

• W obrębie zmian zachodzących w obwodowym ukł nerwowym na uwagę zasługuje proces mielinizacji włókien oraz inerwacji mięśni

Inerwacja mięśni:

Niezależnie od procesu mielinizacji; poziom motoryczny zależy od zjawiska stopniowej inerwacji mięśni, która warunkuje uruchomienie impulsu nerwowego po drogach domięśniowych. Inerwacja sprowadza się głównie do wrastania w głąb włókien mięśniowych odpowiednich zakończeń nerwowych. Proces ten ma więc bezpośredni wpływ na koordynację mięśniową i odgrywa decydującą rolę w opanowaniu przez dziecko poszczególnych czynności. Inerwacja kończy się ok 6-tego roku życia i w dużej mierze warunkuje możliwość opanowania podstawowych czynności manualnych.

Zasady rządzące rozwojem motorycznym:

• Rozwój ruchów przebiega od reakcji ogólnych do specyficznych (aktywność zgeneralizowana poprzedza aktywność zlokalizowaną)

• Rozwój ruchów przebiega wg następstwa cefalokaudalnego (stopniowe zstępowanie od głowy ku innym częściom ciała)

Prawo cefalokaudalnego i proksimodalnego następstwa

• Rozwój ruchów przebiega od ruchów symetrycznych do asymetrycznych

• Łatwiejsze i wcześniejsze są ruchy cykliczne niż acykliczne

• Rozwój motoryczny polega na wiązaniu sfery czuciowej (sensorycznej) z ruchową

• Rozwój ruchowy polega na stopniowym opanowywaniu ruchów i wdrażaniu się do ich kontroli

• Rozwój ruchów biegnie ku ich interioryzacji, uwewnętrznieniu i intelektualizacji (świadome i celowe ruchy)

• Rozwój ruchów odbywa się na zasadzie asocjacji, syntezy i analizy

• Rozwój motoryczny wspierany jest najpierw przez proprioreceptory i tangoreceptory, a później przez telereceptory (najpierw reakcja na dotyk potem na obraz)

• Procesy rozwoju i dojrzewania układu nerwowego określają możliwości opanowania przez dziecko możliwości ruchowych

• Dopóki układ nerwowy i mięśnie dziecka nie są dobrze rozwinięte, nie mogą dać trwalszego efektu próby wyuczenia umiejętności ruchowych. „Jeżeli dzieci nie są dojrzałe do uczenia się, wówczas ich nauczanie będzie tylko stratą czasu i sił” Hurlock [1985]

Kryteria gotowości do uczenia się: zainteresowanie uczeniem długotrwałość zainteresowania postępy w uczeniu się

Te 3 kryteria powinny być w każdym wypadku określane łącznie, ale i każde z nich musi być bardzo szczegółowo analizowane z osobna.

Metody uczenia się umiejętności ruchowym:

metoda prób i błędów metoda naśladownicza metody nauczania ruchu planowane i realizowane przez nauczyciela ruchu

--- uczenie się metodą prób i błędów; „przybliżeń i poprawek”; „porażek i sukcesów” - uczeniem się dziecka nikt tu bezpośrednio nie kieruje ani nie dostarcza wzoru do naśladowania. Dziecko z własnej inicjatywy podejmuje różnorakie próby i często w dość przypadkowy sposób stara się zbliżyć do osiągnięcia sukcesu. Chociaż rezultaty są zwykle poniżej możliwości, to jednak dziecko rozwija tu własną inwencję i samo poznaje tajniki panowania nad ciałem.

--- Naśladownictwo - obserwowanie i naśladowanie modelu (np. rodziców czy starszego rodzeństwa) jest zwykle efektywniejsze niż uczenie się metodą prób i błędów. Ograniczenia skuteczności uczenia się wynikają stąd, że:

- model nie może stanowić dobrego wzorca

- uczący może nie być dobrym obserwatorem ruchu, a błędne nawyki są trudne do usunięcia

- nawet dobra zewnętrzna znajomość czynności ruchowej niewiele mówi o wewnętrznych mechanizmach współdziałania poszczególnych sił i kolejnych krokach przybliżających do pełnego opanowania tej czynności

--- Nauczenie czynności ruchowej (uczenie kierowane edukacją i reedukacją ruchową) - ten rodzaj uczenia się ma u człowieka szczególny charakter. Uczący się jest tutaj specjalnie i bezpośrednio instruowany odnośnie do sposobu wykonywania danego zadania ruchowego. Niekiedy organizuje się w tym celu specjalnie szczegółowo rozpracowane programy metodycznego postępowania (np. w szkolnym wych fizycznym)

Rozwój motoryczny w okresie noworodkowym:

Przychodzące na świat dziecko, mimo, że jest niemal całkowicie bezradne, przynosi ze sobą znaczącą liczbę odruchów zwanych bezwarunkowy

Ich mechanizm jest wrodzony, a reakcje charakterystyczne (Niezawodność, niezmienność i natychmiastowość). Występują niektóre spośród pojawiających się odruchów przez całe życie, a inne natomiast zanikają we wczesnym dzieciństwie

Rozwój motoryczny w okresie niemowlęcym:

• Charakterystyczną cechą motoryczną niemowlęcia są ruchy „błędne”, czyli mające nikły związek z otaczającą rzeczywistością. Wg określenia Zumana ruchy „błędne” są:

- niekierowane na cel

- nieskoordynowanymi, czyli nieskładnymi, nie powiązanymi między sobą

- nieopanowanymi, czyli dokonującymi się mimo woli, bez świadomości i zamiaru ich wykonania

• Dziecko dostrzegając jakiś przedmiot reaguje nań ruchami sztywnymi i rozlewnymi, jakby „całym sobą”. Jedynie wówczas gdy nastąpił moment podrażnienia wewnętrznych powierzchni dłoni może wystąpić odruch silnego zaciśnięcia się piąstki.

• Sfera sensoryczna (Zmysłowa) jest jeszcze luźno związana ze sferą motoryczną (ruchową):

- Stopniowo pod wpływem powtarzających się sytuacji, dojrzewanie ośrodków korowych oraz doskonalenia poszczególnych analizatorów, następuje wiązanie sfery ruchowej i sfery sensorycznej

- takie celowe powiązanie bodźców sensorycznych z motoryczną odpowiedzią, w efekcie wytwarzanie się wyższego piętra warunkowania, prowadzi do powstania reakcji noszącej nazwę ruchów „sensomotorycznych”

- (!) w okresie niemowlęcym występuje najszybszy w całej ontogenezie rozwój fizyczny człowieka

• Równocześnie z elementarnymi ruchami chwytnymi rozwija się i doskonali lokomocja

• Od stopniowego unoszenia głowy i ramion, przez różne formy siadania, pełzania, stawania z podtrzymywaniem, raczkowania

• U niemowlęcia stopniowo doskonalą się czynności chwytne, w czym zmysł dotyku jest wspomagany relatywnie dobrze już rozwiniętymi zmysłami wzroku oraz smaku. W rozwoju motorycznym następuje więź, tzw. „etap ruchów manipulacyjnych”

• Ruchy chwytne i manipulacyjne należą do tzw. Małej motoryczności.

Rozwój motoryczny w okresie poniemowlęcym:

• Od 1 do 3 roku zycia doskonalą się formy pokonywania przestrzeni, opanowane tylko w niewielkiej mierze w niemowlęctwie, jak i pojawiają się czynności zupełnie nieznaczne

• Chód już może odbywać się po zróżnicowanych płaszczyznach, zaczynają występować kontrolowane formy biegu

Rozwój motoryczny w okresie przedszkolnym:

• w 3 rż. obserwuje się początki tworzenia kombinacji np. biegu, skoku, chwytu, rzutu

• na przełomie 2 i 3 rż występują praksje - celowe ruchy

• ok. 4 rż rozwój motoryki jest ściśle związany z opanowywaniem mowy

• wiele umiejętności uczonych okres 5rż bywa nazywany „złotym okresem motorycznym” lub „pierwszym apogeum motorycznym”; ruchy dziecka stają się szczególnie celowe, swobodne i płynne.

• Serce dziecka w tym okresie jest fizjologicznie sprawne

• Serce i płuca reagują na wysiłek trochę inaczej niż u osoby dorosłej. Szybciej się męczą ale szybciej też regenerują.

• Rozwinięta motoryczność o charakterze zabawowo-sportowym

• Większość dzieci umie podrzucać i łapać piłkę, kombinacja biegu z kopnięciem piłki, skok z rozbiegu

• Przyrost w koordynacji ruchów

• Potrafią: jeździć na łyżwach, nartach, pływać, jeździć na 2-kołowym rowerze

• Trudności wynikające z mocniejszej pracy ruchu rąk

• Testy dojrzałości szkolnej

Leworęczność:

• Nauka zmiany lewo i praworęczności: dziecko nie może przekraczać 6 rż; posługuje się obiema rękami bez wyraźnej przewagi

• Wskaźniki lateralizacji w zakresie rąk wykazuje oburęczność

• Dziecko wykazuje ponad przeciętny poziom inteligencji

• Dziecko ma przychylny stosunek do zmiany

Okres młodszy szkolny:

Rozpoczyna się z wejściem do szkoły Stres hamuje rozwój Dziecko musi być na to gotowe psych i społ Konieczność poznania naturalnych potrzeb dziecka Wyjątkowe znaczenie ma postępująca osyfikacja szkieletu oraz ostatni etap inerwacji mięśni ręki - umiejętność pisania,

Rozwój motoryczny w okresie młodszym szkolnym:

Przewęda, charakteryzując kolejno formę, cechę, treść i idee ruchu podaje,że u uczniów w pierwszych klasach szkoły podstawowej obejmujemy:

• Dosyć bogatą formę prostych czynności ruchowych (na ogół harmonijne, rytmiczne, płynne, elastyczne - jakościowe cechy ruchu,

• Duża gibkość oraz dość mocny poziom zwinności a nieraz swoistej szybkości

• Rozumienie treści ruchów , co pozwala w ćwiczeniach przejść z zabawowych i zadaniowych form nauki na formy ścisłe

• Wzbogacenie, zwiększenie siły działania i różnorodności motywów podejmowania czynności ruchowych, których wykorzystanie pozwala pedagogom kształtować zainteresowania ruchowe ucznia.

Mimo, że szkoła stawia swoistą tamę spontanicznej, niczym nie skrępowanej aktywności ruchowej, w przebiegu całego charakteryzowanego okresu doskonalą i wzbogacają się takie formy ruchu jak: różne postacie lokomocji, skoków, rzutów, zwisów, podporów, chwytów, wspinania się itp. Tworzą się różnorodne kombinacje motoryczne.

• Stosować wzmocnienie pozytywne, dużo chwalić i zachwycać , dać każdemu dziecku szansę na osiągnięcie sukcesu

• Dziecko chętnie uczestniczy we współzawodnictwie

„Teoria zintegrowanego rozwoju osobniczego” [1972]: pożądane właściwości przejawiają tendencje do występowania razem, wydaje się, że są skorelowane ze zdrowiem psychicznym jak i zrównoważeniem emocjonalnym. Są badania, które wskazują korelacje z wynikami w nauce. Dzieci o małym zasobie umiejętności ruchowych i niskiej sprawności ogólnej gorzej adaptują się do wymagań stawianych przesz szkołę.

Okres wczesny szkolny sprzyja dynamicznemu rozwojowi wszystkich zdolności motorycznych, szczególnie wzrasta w tym okresie zwinność. Dymorfizm płciowy w motoryce, chociaż wyraźnie zaznaczony nie jest jeszcze tak silny jak w późniejszych okresach życia. Chłopcy wykazują widoczną przewagę w szybkości, biegu, rzutach i skokach, a dziewczęta są lepsze w gibkości oraz sprawności manualnej.

W końcowym etapie okresu wczesnoszkolnego (dziewczyny: 10-11lat, chłopcy: 12-13lat) następuje zjawisko tzw. „uczenia się z miejsca” - II apogeum w rozwoju motoryczności - „okres dziecka doskonałego”

Znamiennymi cechami są: harmonia proporcji ciała, refleksywność ruchowa, celowość działania i wszechstronne zainteresowanie motoryczne. Równocześnie dzieci charakteryzują się w tym okresie dość dużą umiejętnością koncentracji na jednej czynności oraz możliwością podejmowania systematycznej pracy nad sobą.

Optymalny etap nauczania ruchu w okresie młodszym szkolnym zwykle kończy się wraz z pojawieniem pierwszych wyraźnych symptomów dojrzewania. Oczywiście wszystkie te pozytywne przemiany w motoryczności odnoszą się przede wszystkim do zdolności koordynacyjnych. Natomiast siła, szybkość i wytrzymałość mogą osiągać rekordowy poziom dopiero w okresach późniejszych.

Rozwój motoryczny w okresie pokwitania i młodzieńczym:

• W okresie dojrzewania burzliwe przemiany zachodzące w całym ustroju

• Procesy te nie omijają również sfery motoryki. W niej znajdują swoje odbicie: bogate życie emocjonalne, dojrzewanie procesów hamowania i pobudzania w ośrodkach nerwowych, zmiany w równowadze fizjologicznej, intensywny rozrost morfologiczny i zmiany proporcji całego ciała. Obserwowane równoległe nagłe przeniesienie się środka ciężkości ciała ku górze powoduje istotne zmiany jakościowe w motoryce.

• Okres „pubertalnej niezręczności” i Zjawisko nadregeneracji

• Jest to okres dalszego rozwoju , prowadzi do osiągnięcia czegoś jakościowo innego, na nowym poziomie organizacji procesów

Motorycznośc podlega wyjątkowym przemianom: o ile jedne właściwości rozwijają się w tempie zbliżonym do poprzedniego okresu, o tyle dynamika zmian innych elementów motoryki jest ogromna i zupełnie wyjątkowa, wreszcie kolejne właściwości stopniowo kończą tu swój rozwój czy nawet podlegają zauważalnemu regresowi.

• Okres dojrzewania w końcowym etapie prowadzi też do ukształtowania się indywidualnego stylu motorycznego i wytworzenia się podstaw okresowego modelu zachowań życia w kulturze fizycznej

• Z dotychczasowych badań nad zmiennością ontogenetyczną poszczególnych cech funkcjonalnych wynika, iż żadna spośród nich nie powtarza drogi rozwojowej innej cechy.

• Badania zmiany siły mięśniowej zachodzące z wiekiem wykazują stały i płynny charakter w wieku 7 - 18 lat.

• U chłopców po 15 rż. następuje swoisty dodatni przyrost siły, chłopcy zaczynają być silniejsi od dziewczyn

• W 18 rż u chłopców siła wzrasta prawie o 4 razy, a u dziewczyn o 2,6razy (przy czym masa o 2,4raza)

• Dla motoryki człowieka bardzo duże znaczenie ma dojrzewanie płciowe

• Po skoku pokwitaniowym- szczególnie u dziewczyn następuje gwałtowny przyrost masy ciała, głównie przez zwiększenie się ilości nieaktywnej tkanki tłuszczowej. Równocześnie zmieniają się proporcje ciała, tj. następuje poszerzenie bioder przy nieznacznym przyroście barków, co stawia dziewczyny na ogół w trudniejszej sytuacji w tych ćwiczeniach, w których chodzi o pokonywanie oporu własnego ciała

• Na zmiany zdolności szybkościowych duży wpływ mają przemiany zachodzące w ustroju, związane ze zdolnością wykorzystywania energii z rozpadu wysokoenergetycznych związków fosforowych, coraz sprawniejszą inerwację mięśni, doskonaleniem ośrodków korowych oraz rozwojem tkanki mięśniowej.

• W badaniach u dzieci i młodzieży u dziewcząt stwierdzono stosunkowo wczesną stabilizację poziomu szybkości mierzonej w biegu na bardzo krótkim dystansie

• Inaczej jednak kształtowały się zmiany poziomu szybkości biegowej u chłopców

• Ogólnie przyjmuje się, że szybkość w okresie pokwitania nie ulega jakimś wydatnym zakłóceniom

• Ocenia zmian, jakie zachodzą w zakresie zdolności wytrzymałościowych nie jest łatwa.

• Fizjologicznym podłożem wytrzymałości jest wydolność fizyczna u płci żeńskiej, niezależnie od wieku, wartości wyników są zawsze niższe niż u chłopców

• Wśród chłopców wynik wieku w ogóle nie wpływa na wytrzymałość. Równocześnie dokonana analiza wskazała, że w stosunku do dziewczyn 8-letnich, u których wskaźnik wydolności fizycznej był najwyższy, statystycznie znaczący regres obserwowano systematycznie już od 12 rż.

• Szczególnie wyraźny spadek poziomu wskaźnika wydolności fizycznej u dziewczyn zbiega się bezpośrednio z okresem pokwitaniowym i początkiem pokwitania

• Wraz z gwałtownym wzrostem naszego ciała zmienia się drastycznie gibkość

• Ważnym miernikiem rozwoju motorycznego jest poziom zdolności zwinnościowych

Zwinność - zdolność do wykonywania ruchów całego ciała szybko i równocześnie w sposób skoordynowany

• W chłopców wyniki poprawiają się w szybkim tempie od 7-10 rż, później nadal wzrastają ale postęp ten jest wyraźnie słabszy

• Dziewczyny po szybkim wzroście zdolności i osiągnięciu szytowego jej poziomu w wieku 12 - 15 lat, następnie następuje obniżenie możliwości do 18rż.

• Proces dojrzewania wpływa wyraźnie na rozchodzenie się linii rozwojowych motoryczności, charakterystycznych dla kobiety i mężczyzny - dymorfizm płciowy

ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE:

• Kondycyjne / energetyczne (siła wytrzymałość): poziom zależny od przemian energetycznych i funkcjonowania aparatu ruchu i układu krążeniowo-oddechowego

• Hybrydowe: wysycane zdolnościami kondycyjnymi i koordynacyjnymi (zwinnośc, szybkość) (czasem kondycyjne)

• Koordynacyjne: orientacja przestrzenna, rytmizacja ruchów, równowaga, czas reakcji, dostosowanie motoryczne; zależą od sprawności funkcjonowania ciała oraz funkcji układu nerwowego

• Anatomiczne: gibkość; zdolność do wykonywania ruchu w dużym zakresie

Okres młodzieńczy:

• Intensywny rozwój ciała, mięśni, powrót do równowagi między procesami pobudzania i hamowania, rozwój wegetatywny stwarza wszelkie podstawy osiągania najlepszych wyników w działaniach motorycznych

• Pod koniec okresu młodzieńczego (20-24rż) zachowania ruchowe wykazują niemal wszystkie właściwości dojrzałej motoryczności kobiety i mężczyzny. Szczególnie znamienną cechą motoryczności jest wysoka ekonomia ruchów oraz działania dostosowane do potrzeb i celów wynikających z codziennego życia, pracy, sportu, rekreacji, itp.

Motoryczność wieku dorosłego i dojrzałego:

• Wiek dorosłości i dojrzałości charakteryzuje się tym, że codzienna aktywność ruchowa i obowiązki prowokują do stereotypii zachowań motorycznych -> konieczna jest kompensacja i wyrównywanie skutków, efektów codziennych zachowań motorycznych poprzez inne celowo dobrane formy aktywności.

• Wolański i Parizkowa analizując wiek szczytowych możliwości motorycznych u osób nie trenujących wysnuli tezę - najszybciej maximum osiąga siła dynamiczna i równowaga, kolejno szybkość, koordynacja i dokładność ruchów, a najpóźniej siła statyczna. Najpóźniej maksimum osiągnęli mężczyźni i kobiety w wypadku siły statycznej lewej ręki.

• Motorykę kobiet cechuje płynność, elastyczność, gibkość i rytm ruchu. U mężczyzn wyższy poziom siły i wytrzymałości.

• Czas reakcji lepszy u mężczyzn

• Motoryka jest uzależniona od procesów motorycznych: u kobiet (ciąża i klimakterium)

• Dzięki aktywności ruchowej można poprawić zdolności siłowe, ale i „zdatny” psychicznie i społecznie. Z wiekiem ograniczają się możliwości adaptacyjne. Osoby starsze ćwiczą z wysoką intensywnością i następuje wyraźny przyrost wydolności tlenowej i siły mięśniowej (6 tygodni treningu - odmłodzenie o 10 lat). Wyjątkowe znaczenie ma trening w przeciwdziałaniu procesom osteoporozy.

Umiejętności ruchowe. Ich miejsce i rola w aktywności fizycznej człowieka.

• Wszelkich umiejętności ruchowych trzeba się w życiu nauczyć.

• W wyniku urazu lub choroby człowiek traci nabyte umiejętności - potrzeba reedukacji lub wytworzenie zastępczych możliwości ruchowych, by można było sobie samemu w życiu poradzić. Takie postępowanie jest m.in. domeną usprawniania.

• O możliwościach ruchowych człowieka decydują różne czynniki, np. natura anatomiczna, biochemiczna, psychologiczna.

• Racjonalne podejście do kształcenia umiejętności ruchowych w warunkach fizjologicznych i patologicznych - musi uwzględniać




• wspomniane czynniki i doświadczenia metodyki ruchu

• O efektywności procesu edukacji i reedukacji ruchowej decydują znajomość podłoża teoretycznego

• Aby nauczać czynności ruchowej trzeba rozumieć też ruch i zdawać sobie sprawę z jego trudności, dbanie o jakość nauczania, bo przebudowa niewłaściwie wyuczonej czynności jest trudna, zwłaszcza u niepełnosprawnych.

• Na jakość edukacji i reedukacji ruchowej wpływa dobór najwłaściwszych ćwiczeń

• Fizjoterapeuta musi dysponować dużym zasobem ćwiczeń i wybrać właściwe ćw. Dla każdego przypadku.

Kształcenie ruchowe osób zdrowych i niepełnosprawnych:

OSOBY ZDROWE: Cel: wszechstronny rozwój - cele aktualistyczne i prospektywne

NIEPEŁNOSPRAWNE: Cel: wytwarzanie przydatnych w życiu ruchowych wzorów funkcjonalnych i innych przydatnych umiejętności

Edukacja ruchowa - to uczenie od początku, u niepełnosprawnych przebiega w patologicznych warunkach. Działania:

Stymulacja rozwoju i Wytworzenie przydatnych w życiu wzorców funkcjonalnych

Reedukacja ruchowa - utracenie zdolności i ponowne nauczanie. Działania:

• Złożona symptomatologia (zał. Etiopatogeneza rozmaitych dysfunkcji ruchowych)

• Diagnoza ogólna (cele ogólne i etapowe), rozpoznanie lekarskie

Diagnoza szczegółowa (po każdym etapie jest analiza i ocena)

Wpływ aktywności fizycznej praz hipokinezji i akinezji na organizm:

Hipokinezja - niedobór ruchu Akinezja - brak ruchu

• Aktywność ruchowa służy kształtowaniu, pomnażaniu i podtrzymywaniu lub przywracaniu zdrowia. Aktywność ruchowa jest czynnikiem wpływającym na stan zdrowia.

• Zdrowie to brak choroby

• Aktywność ruchowa stanowi podstawowy element stylu życia

• Osoby, które systematycznie ćwiczą, dobrze się odżywiają, nie palą - lepiej śpią, radzą sobie ze stresem

• Niedostatek ruchu prowadzi do obniżenia wydolności fizycznej, przewlekłego zmęczenia, złego samopoczucia, stanów nerwicowych i powst chorób cywilizacyjnych

• Kształtowanie ciała jest możliwe dzięki reaktywności organizmu na bodźce. Generatorem bodźców jest środowisko zewnętrzne.

• Rozwijają się i doskonalą narządy i czynności ćwiczone

• Wspólną cechą bodźców jest krótkotrwałość reakcji

• Czynnik trwalszych zmian przystosowawczych (system nerwowy nie zatarł śladu)

• Prawo nadregeneracji Ucbtomskiego wyjaśnia mechanizm narastania zmian przystosowawczych w wyniku systematycznego oddziaływania bodźcami ruchowymi na organizm.

• Procesy odnowy biologicznej po wysiłku fizycznym odbudowują się z nadwyżką, która umożliwia gromadzenie rezerw energetycznych i zaspokaja potrzeby budulcowe organizmu. Pod wpływem systematycznego treningu dochodzi do zwiększenia wydolności wysiłkowej narządów oraz ich morfologicznego rozrostu (do wyznaczonych genetycznie granic)

• Prawo nadregeneracji (nadwyżki resystucyjnej) stanowi podstawową przesłankę teoretyczną dla usprawnienia ciała w procesie fizycznego kształcenia, wyjaśniającego jego istotę i sens.

Pozytywny wpływ ćwiczeń fizycznych na organizm:

• Wzrost grubości włókien mięśniowych - masa, napięcie i pobudliwość

• Lepsze zaopatrzenie w tlen

• W połączeniu ze zmianami chemicznymi (wzrost zawartości glikogenu, mioglobiny, fosfokreatyny, K, Na, Ca, Fe) prowadzi do usprawnienia procesów wyzwalania energii w czasie pracy i usuwania produktów jej przemiany

• Silne i wytrzymałe mięśnie poprawiają stabilność stawów, chronią szkielet przed nadmiernymi przeciążeniami, a aparat torebkowo-więzadłowy przed uszkodzeniem.

Układ kostno-stawowy:

Przyśpieszenie procesów wzrostu Poprawa struktury beleczek kostnych Zwiększona ilość substancji zbitej Skład chemiczny kości Głównym czynnikiem wpływającym na stan tkanki kostnej jest właściwe obciążenie mechaniczne - powoduje powstawanie prądów piezoelektrycznych Wysiłek fizyczny działa na tkankę przez naprężenia mechaniczne Warunkiem korzystnych zmian w biernym układzie ruchu jest przestrzeganie zasady optymalnych a nie maksymalnych jego obciążeń Wszelkie nadużycia w tym względzie w postaci zbyt wczesnych lub nadmiernych obciążeń prowadzą do zaburzeń struktury układu kostno-stawowo-więzadłowego i upośledzenie funkcji: - zwolnienie procesów wzrostu - zanik tkanki kostnej - ograniczenie nadmiernej ruchomości Ćwiczenia wpływają na zakres ruchomości stawowej i zwiększają ją Zasadniczą rolę odgrywa kształtowanie odpowiedniej długości i elastyczności miękkich elementów okołostawowych (torebek, więzadeł, mięśni) W tym celu konieczne jest wykonywanie odpowiednich zakresów ruchów Przebywanie w pozycji stojącej minimum 2 godziny dziennie wpływa korzystniej na tkankę kostną niż wykonywanie ćw przez 4 godziny leżąc Trening nie może być jednostronny Konieczna jest zmiana obciążeń (wydłużanie czasu ćwiczonych powtórzeń)

Układ krążenia:

• Hipertrofia (przerost mięśnia sercowego) - daje większą siłę skurczu, a tym samym większą objętość wyrzutową serca. Dzięki temu rośnie pojemność minutowa (albo utrzymuje się na tym samym poziomie , kosztem mniejszej częstotliwości pracy serca)

• Powiększa się tzw. przepływ wieńcowy i rezerwa wieńcowa, co zwiększa zdolność do podejmowania wysiłków

• Krążenie obwodowe poprawia się głównie w wyniku działania tzw. „pompy mięśniowej” co również podnosi gotowość organizmu do wysiłków

Układ oddechowy:

• Korzystny wpływ dotyczy głównie tzw. mechaniki oddychania

• Ćwiczenia przede wszystkim kształtują klatkę piersiową oraz poprawiają czynność mięśni oddechowych

• Ćwiczenia fizyczne powodują też zmiany w samej tkance płucnej (np. otwarcie nieczynnych pęcherzyków płucnych)

• Poprawiają się podstawowe parametry wentylacyjne

• Powyższe zmiany w układzie oddechowym łącznie z poprawą krążenia, usprawniają zaopatrzenie tkanki w tlen;

Układ nerwowy:

• Ćwiczenia fizyczne stanowią zespół bodźców niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, przyśpieszają dojrzewanie układu ośrodkowego i usprawniają funkcjonowanie jego części obwodowej

• Systematyczne ćwiczenia powodują m.in.:

-rozwój ośrodków ruchowych w mózgu

- wzrost szybkości przewodzenia bodźców

- polepszenie koordynacji nerwowo-mięśniowej

-wzmocnienie mechanizmów czucia głębokiego

- zwiększenie wrażliwości analizatorów wzrokowych, słuchowych i kinetycznych

- usprawnianie procesów regulacyjnych w narządach wegetatywnych przed, w trakcie i po wysiłku

• Istnieją pewne podstawy do przypuszczeń, że powysiłkowe zmiany składu chemicznego mózgu (wzrost serotoniny) mogą zapobiegać niektórym postaciom zaburzeń równowagi nerwowo-psychicznej

• Stymulacyjny wpływ aktywności fizycznej na rozwój układu nerwowego jest tylko wtedy możliwy, gdy odpowiednie bodźce ruchowe skorelowane są w czasie

• Gdy inne układy (mięśniowy, krążeniowo-oddechowy) są w zasadzie zawsze, choć w stopniu malejącym wraz z wiekiem, podatne na stymulację rozwoju, układ nerwowy - poza wczesnym okresem życia - w zasadzie takiej nie wykazuje

• Dlatego wszelkie ograniczenia aktywności ruchowej dziecka mogą trwale zaważyć na jego rozwoju

Przemiana materii:

• Aktywność fizyczna wpływa pozytywnie na przemianę materii i jest wykorzystywana w walce z nadwagą i otyłością. Pomaga zredukować nadmiar tkanki tłuszczowej przez rozbudowę mięśni oraz usprawnia zdolność organizmu do spalania kalorii.

• Codzienna aktywność fizyczna podnosi poziom tzw. „dobrego cholesterolu” (HDL), a obniża poziom „złego” (LDL)

• Przyjmuje się, że systematyczne ćwiczenia (zwłaszcza aerobowe o charakterze wytrzymałościowym tj. jogging, aerobik i jego odmiany) chronią przed chorobami układu krążenia - głównie zawałem mięśnia sercowego, udarem czy nadciśnieniem.

Konsekwencje bezruchu:

• Niedobór ruchu sprzyja rozwojowi chorób zwanych cywilizacyjnymi, do których zalicza się przede wszystkim stresy, schorzenia kardiologiczne, otyłość, przewlekłe dolegliwości bólowe kręgosłupa, czy osteoporozę

• Stały wzrost liczby wypadków (zwłaszcza komunikacyjnych i przemysłowych), a tym samym uszkodzeń ciała i jego następstw, sprzyja dalszemu ograniczaniu aktywności fizycznej

• Hipokinezja - zmniejszenie aktywności ruchowej

• Akinezja - całkowity bezruch, może mieć charakter ogólny (dot. Całego ciała) lub miejscowy

• Konsekwencjami niedoboru ruchu są zmiany miejscowe albo lokalne lub globalne

• O ile kształtowanie jakiejś umiejętności ruchowej lub zdolności motorycznej wymaga przeważnie długiego czasu, o tyle skutki akinezji ujawniają się niezwykle szybko, niektóre nawet po kilku dniach bezruchu

• Konieczne jest więc zapobieganie skutkom bezruchu

• Ogólnoustrojowe skutki akinezji mają związek z ogólnym stanem zdrowia. Najbardziej niekorzystne dla organizmu zmiany zachodzą w układzie krążenia, zarówno w obrębie serca jak i krążenia obwodowego

• Unieruchomienie prowadzi do przyśpieszenia czynności serca. U zdrowych osób o jedno uderzenie na minutę, na każde 2 dni spoczynku w łóżku po 20 dniach zmniejszenie objętości krwi o 7% i max zużycie tlenu o 27%

• Zmniejsza się objętość wyrzutowa serca, zachwianiu ulegają także mechanizmy regulacji ciśnienia krwi. W wyniku tych zmian dochodzi do zmniejszenia wydolności ze złą tolerancją postawy stojącej (nadmierne reakcje ortostatyczne)

• Unieruchomienie prowadzi też do zaburzeń układu obwodowego, gł. Do zastoju chłonki i krwi żylnej w kończynach dolnych spowodowanych utratą funkcji pompy mięśniowej.

• Najgroźniejszym powikłaniem unieruchomienia jest choroba zatokowo-zakrzepowa, która może być nawet przyczyną zgonu pacjenta

• Unieruchomienie powoduje też zaburzenia funkcjonowania oddychania. Zwykle obserwuje się wtedy upośledzenie wentylacji (zaburzenia typu restrukcyjnego z obniżeniem objętości oddechowej) jest to wynikiem zmniejszenia ogólnej siły mięśni oraz ruchów mięśni międzyżebrowych, przepony i brzucha

• W układzie kostnym hipokinezja może spowodować osteoporozę (tzw. osteoporoza immobilizacyjna)

• Badania wykazały, że 12 i 30 tygodni całkowitego unieruchomienia w łóżku powodują zmniejszenie gęstości kości o 40-45 i 50%

• Nawet unieruchomienie lokalne może spowodować spadek masy tkanki kostnej, także w miejscach odległych

• Immobilizacja pociąga za sobą zmiany metaboliczne, wyrażające się najczęściej w postaci narastającej hiperkalcemii

• Unieruchomienie i brak bodźców mechanicznych ograniczają przepływ krwi. Powoduje to zakwaszenie środowiska i sprzyja przechodzeniu soli wapnia w postać zjonizowaną, która jest wypłukiwana przez krew. W wyniku tego dochodzi nie tylko do osłabienia wytrzymałości mechanicznej kości, lecz także zaburzeń funkcji mięśni.

• Akinezja powoduje również upośledzenie działania mechanizmów odpornościowych. Występuje gorsza tolerancja na obciążenia termiczne, zaburzenia wewnątrzwydzielnicze oraz zmniejszenie poziomu hemoglobiny.

• Lokalne upośledzenie krążenia sprzyja rozwojowi zmian troficznych (odżywczych). Dotyczą one głównie mięśni (zanik mięśni) oraz skóry. Specyficznymi ich odmianami są tzw. przykurcze ischemiczne (z niedokrwienia) i zespoły oldodystroficzne (bólowo-zanikowe)

• Zmiany dotyczą też układu nerwowego, a ich wyrazem są zaburzenia czucia powierzchownego i głębokiego oraz odruchowe napięcie mięśni (jako reakcja na ból)

Otyłość ginoidalna - pośladkowo-udowa, charakterystyczna dla kobiet, powoduje:

Kłopoty z oddychaniem Bezdech senny Zaburzenia rytmu serca Zwyrodnienie kości i stawów Żylaki

Otyłość aneroidalna - nadmiar tkanki tłuszczowej gromadzi się zwykle wewnątrz jamy brzusznej, charakterystyczna dla mężczyzn, wywołuje:

Udar mózgu Nadciśnienie tętnicze Miażdżycę Zawał mięśnia sercowego Cukrzycę Dyslipidemię - nieprawidłowe stężenie lipidów we krwi.

Forma - łac. Kształt, postać Forma w wf-ie - oznacza organizacyjną stronę nauczania w odróżnieniu od metody nauczania, która dotyczy sposobu pracy nauczycieli i uczniów Forma obejmuje zewn nauki nauczania, dobór uczniów

Formy podziału uczniów:

Zastępy stałe Zastępy sprawnościowe Zastępy sprawnościowe zmienne Drużyny Grupy Pary (dobór celowy lub losowy)

Formy organizacji lekcji:

Przemyślana organizacja zajęć zapewnia bezpieczeństwo i optymalne wykorzystanie czasu. Jej efektywność ma wpływ na atmosferę

Frontalna Indywidualna Ćwiczenia w zastępach W zastępach z zadaniami dodatkowymi Obwód stacyjny Małe obwody ćwiczebne

Tor przeszkód Strumieniowa Pary

Frontalna - wszyscy wykonują te same ćwiczenia; kolumna szachowa, rozsypka; ćwiczenia proste, prowadzący przed grupą

Zalety: prosta, efektywne wykorzystanie czasu Wady: brak możliwości asekuracji

Zastosowanie: ćwiczenia kształtujące, zajęcia muzyczno-ruchowe Ważne jest zwrócenie uwagi na odległość między ćwiczącymi.

Indywidualna - każdy ćwiczący ma własny program ćwiczeń, prowadzący przygotowuje sprzęt, zapis ćwiczeń, czuwa nad bezpieczeństwem, koryguje błędy, służy radą, motywuje do ćwiczeń, opracowuje dla każdego program ćwiczeń.

Zastosowanie: rozgrzewka indywidualna, zajęcia z metodami kreatywnymi

Zalety: sprzyja kreatywności, przygotowuje ćwiczącego do pracy samemu Wady: wcześniej nauka ćwiczeń - przygotow, zastosowanie z grupą

Ćwiczenia w zastępach - podział na zastępy (6-8) ćwiczących, wszyscy ćwiczą równocześnie, ale każdy zastęp ma inne zadania ruchowe, na wyznaczony czas zmiana

Zastosowanie: prowadzący przy zastępie gdzie asekuruje lub uczy czegoś nowego; część główna zajęć

Zalety: doskonalenie techniki, atrakcyjne zadania, możliwość nauczania trudnych ćwiczeń przy ubogiej bazie sprzętowej, samodzielna praca, uczy współpracy i współdziałania, sprzyja kreatywności

Wady: utrata kontroli nad częścią grupy, poświęcenie czasu na ustawianie stanowisk, czekanie w kolejności na ćwiczenia

Ćwiczenia równoważne nigdy po skoku!

Uwagi: nauczanie ćwiczących sposobu transportowania przyrządów, pobierania i oddawania przyborów, pokaz ćwiczeń (po kolei), rotacja zastępów na sygnał, wskazanie sposobów przechodzenia (na czworakach, podpór)

Ćwiczenia w zastępach z zadaniami dodatkowymi - bardziej złożony wariant poprzedniego. Obok zadania głównego dla danego zastępu jest też zadanie dodatkowe.

Zalety: wyższy poziom intensywności zajęć Wady: sprawność organizacyjna prowadzącego i świadomość ćwiczących

Zadanie może być relaksacyjne, kompensacyjne, wspomagające.

Obwód stacyjny - 12-18 elementów, ćwiczenie 15-40s, zmiana 5~10s; może być otwarty (linia startu oddalona od mety) lub zamknięty (po kole, linia startu w miejscu linii mety). Zachowanie zasady zmienności pracy i wszechstronności, wszystkie ćwiczenia muszą być znane. Obwód służy kształtowaniu zdolności motorycznej, doskonaleniu poznanych umiejętności. Metoda kształtowania siły i wytrzymałości.

Zalety: wysoka intensywność i efektywność prowadzonych zajęć

Wady: w krótkim czasie rozkładania i składanie wielu sprzętów -> przygotowanie ćwiczących do współuczestniczenia w czynnościach organizacyjnych oraz konieczność przygotowania ćwiczeń na różnym poziomie trudności, dużo sprzętu

Małe obwody ćwiczebne - 3-5 małych obwodów, w każdym obwodzie 3-5 stanowisk. Nauczają umiejętności ruchowe i zdolności motoryczne. Przy umiejętnościach ruchowych kolejne ćwiczenia stanowią ciąg metodyczny, ostatnie ćwiczenie to ćwiczenie docelowe.

Zalety: intensywność i efektywność zdarzenia INDYWIDUALIZACJI

Wady: konieczność współuczestniczenia w organizacji, sprawność prowadzącego

Tor przeszkód - rodzaje:

1. Naturalne - prowadząc zajęcia w naturalnym terenie trzeba przygotować trasę, przejścia aby czynności ruchowe były możliwe do wykonania przez daną osobę; stopień trudności dostosowany do umiejętności pacjenta; muszą być różnorodne

2. Sztuczne - ścieżka zdrowia (budowana na stałe); przeszkody skonstruowane na potrzeby danych zajęć (przybory i przyrządy)

Charakter toru przeszkód:

Otwarty (miejsce startu oddalone od linii mety): Zamknięty (miejsce startu w pobliżu mety): Takie same: Różne:

Na zajęciach zabaw i gier ruchowych mamy możliwość torów złożonych.

• Budując tor przeszkód należy uwzględnić zachowanie zasad wszechstronności oraz zmienności pracy.

• W torze przeszkód mogą się znaleźć zadania, które potrafią ćwiczący wykonać oraz takie, których stopień trudności nie przekracza możliwości ćwiczących, ponieważ tor przeszkód pokonywany jest najczęściej strumieniem (jeden za drugim)

• Tor przeszkód może być też sprawdzianem zwinności (zdolności sprawnego działania całym ciałem w sposób zgodny z wzorcem ruchowym ale jednocześnie szybko)

• Jednak warunkiem koniecznym zrealizowania toru przeszkód w formie rywalizacji (np. z pomiarem czasu) jest upewnienie się, że wszyscy uczestnicy potrafią pokonać wszystkie przeszkody. Dlatego konieczne jest też aby każdy mógł wcześniej przynajmniej raz przećwiczyć ten tor przeszkód.

Uwagi praktyczne:

• Ta forma organizacyjna wymaga przygotowania dużej ilości stanowisk: od kilku do kilkunastu i również wykorzystania dużej ilości sprzętu, a więc należy wcześniej nauczyć ćwiczących współpracy i współdziałania w przygotowaniu przeszkód, ustawieniu przyrządów w torze (wdrażać uczestników do czynności organizacyjnych).

• Tor przeszkód jest formą organizacyjną, która umożliwia wysoki poziom intensywności i efektywności zajęć ruchowych (pod warunkiem, że w danym czasie będzie zaangażowanych w torze przeszkód jak najwięcej uczestników)

• Koordynacja + szybkość = zwinność (zadania ruchowe muszą być wykonywane szybko ale równocześnie ze wzorcem)

• Należy tak przemyśleć ustawienie przeszkód, żeby pokonywanie każdej kolejnej przeszkody trwało mniej więcej podobnie w czasie. W tym celu możemy np. przy dłużej trwającym zadaniu ruchowym wstawić równolegle dwa takie same stanowiska.

• Dobra organizacja pokonywania toru przeszkód wymaga także ustalenia czasu (przedziału), który musi upłynąć od startu poprzedniej osoby do startu następnej osoby aby można było płynnie pokonywać cały tor przeszkód bez oczekiwania na wykonanie zadania na określonym stanowisku. W tym celu należy zmierzyć czas najdłużej trwającego zadania i ten czas jest minimalnym okresem czasu,

który stanowi przerwę między startem pierwszej a następnej osoby. Do tego należy dodać parę sekund.

• Jeżeli planuję pomiar czasu pokonywania toru przeszkód to nie jest konieczne oczekiwanie aż kolejna osoba osiągnie linię mety. Wystarczy ustalić listę startową.

Zastosowanie w fizjoterapii:

• Tory przeszkód stosuje się bardzo często w fizjoterapii, szczególnie u małych dzieci. Są podstawową formą zajęć w pracy z dziećmi autystycznymi a także w pracy z osobami opóźnionymi intelektualnie. Ponadto organizowane w terenie tory naturalne bezpośrednio przygotowują pacjenta do radzenia sobie w różnych sytuacjach w życiu codziennym.

• Kolejne przeszkody w torze przeszkód powinny być tak ustawione i oznaczone, żeby ćwiczący nie miał wątpliwości gdzie znajduje się następna przeszkoda. A więc szczególnie organizując tory przeszkód w terenie naturalnym czasem jest konieczne wyraźne oznaczenie drogi, którą powinien pokonać ćwiczący.

• Prowadzący powinien kontrolować wykonywanie zadań równocześnie przez wszystkie osoby zaangażowane w tor przeszkód.

Forma strumieniowa:

Ta forma organizacji ćwiczeń polega na wykonywaniu tego samego zadania ruchowego przez kolejne osoby jeden za drugim strumieniem.

Zadania ruchowe strumieniem możemy wykonywać w linii prostej, po kole lub w obwodzie boiska ale zawsze w ruchu (marsz, trucht, bieg)

Zastosowanie w doskonaleniu umiejętności ruchowych i kształtowaniu motoryki

Plusy i minusy formy strumieniowej:

+ Wysoki poziom intensywności zajęć

- każde zadanie ruchowe powinno być wcześniej znane i wyuczone przez wszystkie osoby ćwiczące

- potrzeba dużej ilości sprzętu

Pary: Ćwiczenia w parach możemy wykonywać w celu kształtowania umiejętności współpracy, współdziałania ale także przy nauczaniu techniki ruchu oraz jej doskonaleniu. Partner w wielu ćwiczeniach może także zastąpić przyrząd. W ćwiczeniach w parach często bardzo ważny jest dobór osób tworzących parę. Jeśli w doborze uwzględnimy jakieś istotne kryteria warunkujące możliwość prawidłowego wykonywania zadań ruchowych przez parę wówczas mówimy o doborze celowym. W innym przypadkach występuje dobór losowy. Dobór celowy konieczny jest jeśli: ćwiczący wykonują w parze zadania ruchowe razem (kryterium może być wysokość ciała, masa ciała partnera i poziom siły, poziom umiejętności technicznych) Dobór losowy: np. przytrzymywanie stopy partnera.

Transfer w uczeniu się ruchu.

Edukację i reedukację kształcenia ruchowego rozpatruje się w trzech kategoriach:

1. Poznawczych

2. Emocjonalnych

3. Psychomotorycznych

Zachowanie człowieka jest zdeterminowane uczeniem się.

• Współczesna wiedza pozwala przypuszczać, że proces ten jest szczególnym przypadkiem transferu, który można zdefiniować w układzie retrospekcyjnym lub prospekcyjnym.

• Buchowska (?) określa transfer jako przeniesienie w pracy z uprzednio opanowanej czynności i uczenie się nowego materiału.

• Galloway definiuje transfer jako wpływ procesu uczenia się zachodzącego aktualnie na przyszły proces uczenia się oraz naszą zdolność przechowywania w pamięci tego, czego uczymy się obecnie i czego uczyliśmy się wcześniej.

Rodzaje transferu:

• Specyficzny (pionowy) - uprzednie doświadczenie bezpośrednio wpływa na to, co dana osoba uczy się teraz lub czego będzie się uczyć w przyszłości.

• Niespecyficzny (poziomy, ogólny) - odnosi się do ogólnych czynników decydujących o przebiegu uczenia się. To transfer zasadniczych sposobów rozwiązywania zadań i nastawień.

W dydaktyce ogólnej są zasady wskazujące na to, jak należy zorganizować proces nauczania aby było szybkie, dokładne i trwałe.

W nauczaniu należy:

• Przechodzić od tego co bliższe, do tego co dalsze

• Najpierw łatwiejsze, potem trudniejsze (zasada stopniowania dostępności)

• Najpierw znane potem nieznane.

• W edukacji i reedukacji transfer należy planować ale może on zachodzić przypadkowo. Dobra znajomość tego zjawiska to podstawa przygotowania fizjoterapeuty. W nauczaniu nastawionym na transfer szczególnie ważne jest aby był on pozytywny i planowany.

• Transfer pozytywny przyspiesza proces uczenia się i nauczania. Natomiast planowany zachodzi w wyniku świadomego działania fizjoterapeuty skierowanego na logiczny cel.

• Każdy nauczyciel ruchu powinien umieć wykorzystać prawa i teorie uczenia się do wywołania zjawiska transferu w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Czynniki wpływające na proces uczenia się i nauczania w edukacji fizycznej:

1. Podobieństwa materiałów - (poprzedniego i nauczonego aktualnie). Stopień opanowania materiału (….<---…)

2. Stopień i trudność materiału (poprzedniego i aktualnie nauczanego)

3. Różnorodność zadań poprzedzających zadanie aktualnie rozwiązywane.

4. Czas dzielący materiał poprzedni i rozwiązywany aktualnie.

5. Konstrukcje programu nauczania (szczególnie dotyczy to nauczania programowego)

6. Nauczanie grupowe i indywidualne

7. Poziom inteligencji i temperament

8. Motywacja

Transfer odgrywa ważną rolę w procesie dydaktycznym. Także w uczeniu się i nauczaniu dla fizjoterapeuty stosującego ruch jako środek leczniczy.

Fizjologiczna interpretacja transferu motorycznego.

• Współczesne badania z neurobiologii i neurobiochemii weryfikują dotychczasową interpretację transferu rozumianego jako wpływ posiadanych umiejętności w oparciu o ośrodkowy kierunek.

• Przenoszenie informacji jest dokonywane na drodze sprzężenia zwrotnego z równoczesną ich modulacją na różnych poziomach. Zawężanie transferu motorycznego jedynie do wpływu na funkcje stało kinetyczne narządu ruchu z pominięciem równoczesnego wpływu na inne narządy czy układy, które determinują efekty nauczania.

• Powstała propozycja interpretacji transferu motorycznego jako reakcji na drodze sprzężeń zwrotnych i warunkująca kodowanie i odtwarzanie określonych czynności motorycznych.

• Transfer jest zrozumiany jako proces wpływający na cały ogranizm i w znaczącym stopniu

• Transfer aferentny - od zewnątrz do centrum

• Transfer eferentny - od centrum na zewnątrz

Na każdym poziomie obiegu informacji ujawnia się zwrotne sprzężenie w pozytywnym i negatywnym wymiarze. W połączeniu z ośrodkami nerwowymi kory mózgowej i układem wegetatywnym.

• Modulacja i zwrotny obieg informacji zachodzi w receptorach nerwowych, komórkowych i wewnątrzkomórkowych dzięki właściwościach jej blokowania, wzmacniania bądź osłabiania zarówno na drodze przekazu dośrodkowego i odśrodkowego.

• Transfer jest sprawcą przemodelowania łącznie z ośrodkami korowymi łańcucha obiegu informacji, w którym receptory błonowe dzięki możliwości zapisu pamięciowego odgrywa zasadniczą rolę. Zwrotnie sprzężony transfer „zamazuje” stare zapisy i koduje nowe.

- 4 -

---