Klasyfikacja, program i lokalizacja terenów zieleni
1. Tereny zieleni otwarte - są to tereny dostępne do ogólnego użytkowania mieszkańców. W zależności od stopnia wyposażenia obiektu w urządzenia kulturalno-społeczne tereny te będą służyć do wypoczynku biernego i czynnego.
a) parki spacerowo-wypoczynkowe - są budowane na i kształtowane na terenach osiedleńczych lub na ich granicy i zależnie od wielkości możemy wyróżnić:
parki centralne - duże miasta, zakładane na powierzchni 15-20 ha i więcej, usytuowane centralnie w stosunku do innych dzielnic, są kształtowane jako obiekty ozdobne i reprezentacyjne i dlatego są bardzo kosztowne;
parki dzielnicowe - zakładane na powierzchni 5-8 ha, można wyróżnić dwa kierunki w kształtowaniu
architektoniczny - kompozycja oparta na regularnych figurach geometrycznych, najczęściej z
zachowaniem symetrii;
krajobrazowy - kompozycja oparta na asymetrii, swobodnych i miękkich liniach nawiązujących
do krajobrazu naturalnego.
W parkach dzielnicowych układ komunikacyjny musi być przede wszystkim funkcjonalny, tzn. główne ciągi piesze powinny być prowadzone prosto, docelowo, natomiast aleje spacerowe i ścieżki można prowadzić swobodnie o łagodnych i urozmaiconych konturach. Program parku powinien przewidywać miejsca cichego wypoczynku (tarasy widokowe, wnętrza ogrodowe do gier cichych - szachy, bilard), ławki, tereny dziecięce, tereny gier ruchowych, obiekty kulturalne, tereny usługowe. Dobierając roślinność należy pamiętać żeby składała się ona z roślin siedliskowo-pokrewnych, występujących w danym regionie, a ponadto musi być odporna na warunki miejskie (kurz, pył, spaliny, mała wilgotność powietrza i gleby).
Ogranicza się stosowanie roślin jednorocznych ze względu na duży koszt sadzenia i pielęgnacji.
b) parki wielofunkcyjne (ludowe) - są to tereny wypoczynku czynnego, są to obszary typu parkowego przeznaczone zarówno na wypoczynek jak i masowe zabawy, festyny i imprezy kulturalno-sportowe.
Obejmują obszary od 20 do kilkuset hektarów. Parki te dzieli się na sektory:
sektor kulturalno-społeczny - hale widowiskowe, kluby, kina, tereny wystaw, pawilony promocji i reklamy;
sektor rozrywkowo-zabawowy - wesołe miasteczka, tereny typy „Disneyland”;
sektor kultury fizycznej - boiska sportów masowych, hale gimnastyczne, kąpieliska i kryte baseny, sztuczne lodowiska, tory rowerowe, wrotowiska;
sektor wypoczynku biernego - kameralne place widokowo-wypoczynkowe, tereny campingowe, teren gier ogrodowych (pola golfowe, bilard terenowy, itp.);
sektor dziecięcy (przeważnie ogrodzony) - nowoczesne place zabaw;
sektor administracyjny - zaplecze gospodarcze dla firm obsługujących teren, budynki administracyjne;
sektor obsługi - deszczochrony, mała gastronomia, kawiarnie, restauracje, pijalnie, kioski, parkingi.
c) zieleńce - zwane skwerami, zakładane na pow. 1-2 ha i lokalizowane na terenach osiedleńczych. Szczególnie potrzebne w starej, wadliwej i intensywnej zabudowie. Przeznaczone są przede wszystkim na wypoczynek dla osób starszych i matek z małymi dziećmi, które nie mogą korzystać z terenów zieleni dalej położonych. Powinny się tam znajdować: ławki, pergole, plac zabaw dla dzieci (odizolowany od pozostałego terenu).
Kompozycja często zależy od skali i rangi budynku, a także od jego architektury.
d) promenady - są to szerokie ulice (15-18 m) z kilkoma rzędami drzew i pasmami trawników. Powinny to być ulice spokojne, o słabym ruchu lokalnym, o małej liczbie skrzyżowań z ulicami poprzecznymi.
W Polsce często mylone z alejami. Dobre efekty daje kompozycja o charakterze niesymetrycznym z jezdnią po jednej stronie i szerokim pasmem zieleni po drugiej. Stosuje się drzewa wysokie, silnie rozrośnięte o szerokich koronach: klon jesionolistny, klon pospolity, kasztanowiec czerwony, lipa drobnolistna, dąb bezszypułkowy. Przy zbyt długich ciągach zaleca się zmieniać gatunki, aby nie było monotonii.
e) bulwary - tak jak promenady służą do spacerów i wypoczynku, z tą różnicą, że sytuowane są nad wodą i bardzo często towarzyszy im równoległy ciąg komunikacji kołowej. Zasadą jest aby zapewnić spacerującym jak najbliższy kontakt z wodą. Odchodzi się od bulwarów ujmujących lustro wody w zbyt agresywne i sztywne ramy, a projektuje się często dwupoziomowe wały z ciągami spacerowymi i rowerowymi.
2. Tereny zieleni specjalnego przeznaczenia - są to tereny zieleni pełniące określone zadania funkcjonalnie związane z obiektami, przy których występują.
a) pasy zieleni izolacyjnej - zakładane na obszarze miasta jak i w strefie podmiejskiej. Są one dostępne mieszkańcom do spacerów. Zasadniczo służą jako pasy do oddzielania dzielnic przemysłowych od mieszkaniowych. Pełnią wtedy funkcje higieniczno sanitarne - tłumienie hałasów, zatrzymywanie kurzu i wyziewów przemysłowych, tworzenie zapór przeciwwiatrowych, przeciwpożarowych, itp.
Szerokość waha się od 100 do 2000 metrów. W strefie podmiejskiej często występują pasy przeciwwiatrowe, które znacznie zmniejszają prędkość i siłę wiatru, łagodzą temperatury. Zakłada się je na obwodzie zewnętrznym miasta. Często występują w kilku rzędach.
b) tereny zieleni towarzyszące komunikacji - dzieli się je na tereny zieleni: ulicznej, drogowej, kolejowej, powietrznej i wodnej.
tereny zieleni ulicznej - poprawiają warunki mikroklimatyczne miasta (ochrona jezdni, chodników i budynków przed nadmiernym nasłonecznieniem, obniżanie temperatury), poprawiają warunki zdrowotne (ochrona od kurzu, dymu, pyłu i hałasów), kształtują architektonicznie ulice i place (łagodzi sztywne, zgeometryzowane linie budynków), tworzą estetykę miasta.
Każda ulica jest inna i przed projektowaniem należy przeanalizować przewidywane natężenie ruchu i jego szybkość, rodzaj transportu, liczba pasm ruchu, intensywność ruchu pieszego, sposób użytkowania przyległych budynków, itp.
Zasadniczą sprawą jest kierunek ulicy względem stron świata - przy kierunku ulicy wschód-zachód pas zieleni umieszcza się po stronie północnej (nasłonecznionej), natomiast przy kierunku północ-południe po obu stronach ulicy.
Należy unikać sadzenia dużych drzew kiedy ich max zasięg koron „wchodzi” na jednię, a także należy brać pod uwagę uzbrojenie terenu - pod i nadziemne!!!
Ważnym elementem zieleni ulicznej jest stosowanie wolnostojących waz, skrzyń kwiatowych i wszelkiego rodzaju pnącz.
Należy unikać również drzew iglastych, ponieważ dość ciężko znoszą warunki miejskie (są wyjątki np. sosna czarna, cis pospolity).
tereny zieleni komunikacji drogowej - sytuuje się je wzdłuż dróg komunikacji dalekobieżnej na pasach szerokości 2-20 m i mogą być udostępniane dla publiczności.
Odchodzi się od szablonowego, monotonnego obsadzania dróg (symetrycznie) i stosuje się nasadzenia asymetryczne - nieregularne, grupowe. Obsadzenia alejowe daje się tylko dla podkreślenia pewnych odcinków drogi, jak np. dojazdy do miasta.
Profile rowów odwadniających muszą być łagodne, obsadzenia roślinnością prowadzone przy granicach pasów wywłaszczeniowych (wykupionych od właścicieli) a nie jak dotychczas przy koronie drogi.
Skrzyżowania obsadza się roślinnością niską, w celu zachowania widoczności na odcinku 40-60 m.
Dobór gatunków dostosowany do krajobrazu i składający się z tylko z gatunków rodzimych.
tereny zieleni przy komunikacji kolejowej - są to pasy ochronne wzdłuż torów oraz wokół urządzeń kolejowych jak dworce, stacje rozrządowe, itp.
tereny zieleni przy komunikacji powietrznej - zieleń występuje w postaci zwartych masywów drzew sytuowanych wokół lotniska. Drogi dojazdowe powinny mieć charakter alei dla podkreślenia pierwszego wrażenia na przybywających do miasta podróżnych.
tereny zieleni przy komunikacji wodnej - służą do umacniania skarp, nasypów i wykopów przy sztucznych kanałach. Jest czynnikiem zespalającym wodę z krajobrazem, szczególnie przy portach, przystaniach, śluzach, tamach i elektrowniach wodnych.
c) ogrody dydaktyczne - są to tereny zamknięte, na których gromadzi się i hoduje zwierzęta lub rośliny w celach naukowych i popularyzatorskich. Zieleń na tych obiektach służy częściowo wypoczynkowi, ale ze względu na sposób użytkowania zalicza się ją do zieleni ograniczenie dostępnej. Wyróżnia się ogrody botaniczne, zoologiczne i etnograficzne.
3. Treny zieleni towarzyszące różnym obiektom - są to tereny wokół pewnych obiektów lub ich zespołów zagospodarowane zielenią, służące określonym grupom ludności. Mogą być dostępne dla ludności bądź nie.
a) zieleń towarzysząca zabudowie osiedlowej i indywidualnej - jest to zieleń, którą spotykamy na co dzień, a pełni ona funkcję przede wszystkim wypoczynkową, a także plastyczną, izolacyjną i gospodarczą.
Zabudowa osiedlowa - zajmuje dość dużą powierzchnię wynoszącą ok. 50 % obszaru terenów budowlanych (poza ulicami), wypełnia i łączy wolne przestrzenie pomiędzy zabudową.
Podczas komponowania terenów zieleni przy zabudowie osiedlowej należy zwrócić uwagę na jak najwięcej terenów przeznaczonych do odpoczynku w sensie ławek, skwerów, placów zabaw, miejsc osłoniętych, itp.
Projektowane rośliny powinny również przysłaniać nieatrakcyjne elementy zabudowy jak i podnosić ich walory estetyczne. Należy stosować roślinność typową dla danego otoczenia, krajowe, ale w uzasadnionych przypadkach stosować niekonwencjonalne rozwiązania. Zieleń powinna nawiązywać do charakteru budowli, preferuje się drzewa i krzewy o geometrycznych kształtach (szczególnie dobre są odmiany o kulistych koronach). Należy pamiętać o proporcjach w projektowaniu zieleni, tzn. należy dobierać odpowiednio wysokości roślin (szczególnie drzew) do wysokości budowli.
Zabudowa indywidualna - występuje w formie ozdobnych ogródków i działek przydomowych. Funkcjonalnie teren ogrodu powinien dzielić się na część dekoracyjną (reprezentacyjną) od strony ulicy, wejścia, wypoczynkową, stanowiącą przedłużenie mieszkania, produkcyjno-gospodarczą na cele uprawy roślin warzywno-owocowych. Program i kompozycja zależą od gustu właściciela.
b) zieleń towarzysząca obiektom usług kulturalno-społecznych - jest to zieleń przy obiektach administracji, szkolnictwa i oświaty, kultury i sztuki, zdrowia i opieki społecznej, kultury fizycznej i sportu.
Obiekty administracji - reprezentacyjne zieleńce i place ozdobne, funkcja dekoracyjna.
Obiekty szkolnictwa i oświaty - występuje na terenach ogrodów dziecięcych, wokół szkół podstawowych i licealnych, zawodowych, specjalnych, burs i sierocińców oraz wyższych uczelni.
Ogrody dziecięce zawierają place gier i zabaw, ogrody jordanowskie, ogrody wokół przedszkoli.
Wokół takich terenów należy założyć pas zieleni izolacyjnej z drzew i krzewów w celu ochrony od wiatru, kurzu i hałasu.
Zieleń powinna zajmować 50% powierzchni działki, placyki zabaw dla poszczególnych dzieci oddziela się grupami drzew, krzewów i żywopłotów, zadrzewiania rozmieszcza się tak, aby rzucały cień na miejsca przeznaczone do leżakowania, jedzenia i zabawy, zabudowania gospodarcze powinny być oddzielone zielenią od pozostałego terenu, w doborze materiału roślinnego nie stosować roślin o pędach z kłującymi kolcami i cierniami, jak również trującymi owocami.
Ogrody jordanowskie są przeznaczone dla dzieci do lat 14 nie uczęszczających do przedszkoli i nie zorganizowanych.
Zajmuje powierzchnię 1,5-2 ha. W takich ogrodach należy zapewnić dzieciom jak najwięcej swobody, możliwości wyżycia się, wdrapywania się i czołgania, mocowania, biegania i koziołkowania, zatem w ogrodzie jordanowskim powinny znaleźć się takie elementy jak: boisko sportowe, placyk zabaw z różnymi przyrządami, trawniki do zabaw, miejsca do majsterkowania, góra saneczkowa, teatrzyk, różne tunele, pnie starych drzew, wraki samochodów lub łodzi, itp.
Obiekty kultury i sztuki - różnej wielkości założenia ogrodowe znajdujące się wokół takich jak domy kultury, muzea, kina, teatry. Zieleń pełni funkcję dekoracyjną.
Obiekty służby zdrowia i opieki społecznej - ogrody przy szpitalach są zamkniętymi przestrzeniami zieleni przeznaczone na potrzeby rekreacyjne i rehabilitacyjne pacjentów. Układ kompozycyjny powinien mieć charakter parku wypoczynkowego, w doborze roślin należy zwrócić uwagę na te drzewa i krzewy, które wydzielają substancje (pochodne olejkom eterycznym) niszczące bakteria i drobnoustroje chorobotwórcze.
Takie właściwości mają: sosna, jałowiec pospolity, cis pospolity, lipa drobnolistna, bez czarny, dereń, czeremcha pospolita.
Obiekty kultury fizycznej i sportu - zieleń zajmuje 30-40 % powierzchni przewidzianej dla danego obiektu sportowego. Służy przede wszystkim do izolowania terenu od otoczenia, izolowania poszczególnych boisk i urządzeń, stworzenia tła i plastycznego urozmaicenia płaskich terenów sportowych, poprawienia warunków mikroklimatycznych.
c) zieleń towarzysząca obiektom usługowo-handlowym - zieleń tego typu występuje przy budynkach przedstawicielskich firm handlowych i produkcyjnych, supermarketach, giełdach towarowych i owocowo-warzywnych, stacjach benzynowych. Jest niejako wizytówka firmy, poprawia wizerunek budynków.
Zieleń taka powinna spełniać również funkcje wypoczynkowe dla pracowników podczas przerw.
Dobierając materiał roślinny należy pamiętać, aby był on odporny na zadymienie, kurz i gazy chemiczne. Takimi roślinami są m.in.: klon srebrzysty, klon Ginnala, karagana syberyjska, oliwnik wąskolistny, forsycja zwisła, ligustr pospolity, topola berlińska, topola czarna, sumak octowiec, porzeczka, wierzba iwa, tawuła wierzbolistna, śnieguliczka różowa, jodła kalifornijska, modrzew, świerk kłujący.
d) zieleń towarzysząca obiektom usług gospodarczych - przeważnie jest niedostępna dla ogółu mieszkańców i spełnia rolę izolacyjną oraz maskującą (obiekty magazynowe i składowanie materiałów).
e) zieleń towarzysząca obiektom usług technicznych - jest niedostępna dla ogółu mieszkańców. Spełnia role izolacyjne i plastyczne. Występuje przy filtrach, urządzeniach wodno-kanalizacyjnych, łaźniach, pralniach, placówkach straży pożarnej, elektrowniach, gazowniach, ciepłowniach, stacjach radiowych i telewizyjnych, urządzeniach telefonicznych.
4. Treny gospodarki ogrodniczej, rolnej i leśnej - nie wchodzą one w skład ogólnego bilansu zieleni w mieście, zaliczają się terenów zieleni o specjalnym sposobie użytkowania. Tereny te stanowią dla miasta pewnego rodzaju tereny żywicielskie i produkcyjne.
Gospodarstwa ogrodnicze oraz szkółki drzew i krzewów ozdobnych - dostarczają dla potrzeb miasta materiał roślinny.
Gospodarstwa produkcyjne (warzywnicze, sadownicze, kwiaciarskie) dostarczają produktów żywnościowych i roślin dekoracyjnych.
Gospodarstwa rolniczo-hodowlane dostarczają produktów rolno-spożywczych.
Lasy produkcyjne dostarczają surowiec drewniany.
5. Tereny zieleni wypoczynkowo-wycieczkowe i turystyczne - powinny być dostosowane do przyjęcia dużych mas ludzi, wędrującej zespołowo jak i indywidualnie. Powinny być łatwo dostępne i mieć dobrze zorganizowaną tanią, szybką i masową komunikację. Lokalizowane na peryferiach, w granicach administracyjnych miasta lub strefie podmiejskiej.
Ośrodki wypoczynkowe - zespoły obiektów umożliwiające mieszkańcom odpoczynek w okresie letnim. Są lokalizowane w strefie podmiejskiej i powinny zawierać takie urządzenia jak: kąpielisko z plażą, szatnią, natryskami, zbiornik wodny z przystanią i wypożyczalnią kajaków, łodzi, rowerów wodnych, ławki, daszki deszczochronne, parkingi, urządzenia sanitarne.
Lasy komunalne - zwane także parkami leśnymi stanowią uzupełnienie systemu zieleni miejskiej do celów wypoczynkowych. Pełnią również funkcje wiatrochronne dla miasta. Z miastem łączą się za pomocą klinów zieleni z ciągami pieszymi. Taki las powinien mieć odpowiedni dojazd do kilku miejsc wyjściowych, drogi leśne o ulepszonej nawierzchni, urządzenia sanitarne, ławki, polany do plażowania, tablice informacyjne.