Prawo administracyjne tworzy wielka liczba norm prawnych zawartych w ustawach, rozporządzeniach, uchwałach, zarządzeniach, statutach i innych aktach. Ponadto trzeba zwrócić uwagę na orzecznictwo sądowe i zwyczaj.

Termin źródło prawa nie jest jednoznaczny. Nadaje mu się różne znaczenia. Niekiedy uważa się, że źródłem prawa jest to, z czego można dowiedzieć się, jaka jest treść norm prawnych. Są to źródła poznania. Takimi źródłami poznania są organy publikacyjne, w których ogłaszane są akty normatywne. W Polsce przede wszystkim Dziennik Ustaw i Monitor Polski - Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej oraz wojewódzkie dzienniki urzędowe.

Źródła prawa administracyjnego w znaczeniu prawniczym nie są inne niż źródła prawa wielu innych gałęzi prawa. Nauka o źródłach prawa należy do teorii prawa. jeśli jednak zajmuje się nimi nauka prawa administracyjnego, to czyni to z dwóch ważnych względów.

Teoria prawa omawia źródła prawa ogólnie, dla potrzeb ogółu nauk prawniczych. W nauce prawa administracyjnego uwzględnia się szczególne potrzeby tej gałęzi prawa w zakresie problemów źródeł prawa. Po drugie, niektóre ze źródeł prawa - dotyczy to właściwie większości źródeł - pochodzą od organów administracji publicznej; ich stanowienie stanowi istotny fragment działalności tych organów.

W systemie źródeł prawa można wyróżnić pewne grupy źródeł. Przyjmując jako kryterium podziału pozycję organu stanowiącego prawo można wyodrębnić:

1. źródła prawa stanowione przez centralne organy państwa,

2. źródła prawa stanowione przez organy terenowe.

Mówiąc o organach centralnych mamy na uwadze centralne organy władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), jak i władzy wykonawczej - Prezydent RP, Rada Ministrów, ministrowie i inne organy administracji centralnej, a gdy chodzi o organy terenowe - to organy rządowej administracji ogólnej i spe­cjalnej niezespolonej oraz organy jednostek samorządu terytorialnego.

Z innego punktu widzenia źródła prawa można podzielić na:

a) źródła prawa powszechnie obowiązującego

b) źródła prawa wewnętrznego.

Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczyć należy akty zawierające generalne i abstrakcyjne normy, które tworzą, zmieniają lub uchylają prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych; ujmując krótko zawierają ogólnie obowiązujące uregulowania. Uregulowania te mogą dotyczyć obywateli i osób prawnych w ogóle bądź, określonych ich kategorii. Krąg adresatów norm prawnych zawartych w tych źródłach jest więc szeroki i dlatego należy je zaliczyć do źródeł powszechnie obowiązujących.

Źródła prawa wewnętrznego tworzą odrębny układ norm prawnych, skierowanych nie do obywateli i osób prawnych w ogóle, ale regulujących tylko stosunki wewnątrz samego aparatu administracji publicznej, skierowanych do adresatów stanowiących ogniwa, części składowe tego aparatu jako takie i stąd poddanych odrębnym sankcjom. O charakterze przepisu prawnego nie decyduje jednak jego nazwa, lecz jego treść, charakter w jakim występuje adresat normy prawnej oraz charakter sankcji. Zdarzało się i może zdarzyć się, że pod nazwą przewidzianą dla przepisów wewnętrznych (zarządzenie, pismo okólne itp.) mieszczą się przepisy prawne zobowiązujące lub uprawniające obywateli, a więc przepisy prawa powszechnie obowiązującego. Chodzi jednak o ustalenie kryterium podziału przepisów prawnych, które pozwala dokonać podziału z punktu widzenia ich treści, a nie ze względu na formę.

Źródła prawa stanowione przez organy centralne

Konstytucja

Całość norm prawnych obowiązujących w danym państwie stanowi system prawa. Hierarchiczne usytuowanie źródeł prawa i w związku z tym również norm prawnych nadaje całemu zestawowi norm charakter systemu. Takie ukształtowanie systemu norm prawa zakłada istnienie konstytucji, pojmowanej jako zespół norm regulujących podstawowe zagadnienia ustroju państwa, w tym i tryb stanowienia prawa.

Od 17 października 1997 r. naczelne miejsce w systemie źródeł prawa zajmuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483). Konstytucja jest najwyższym prawem RP, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8). Konstytucja określa, że ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (art. 10 ust. l).

Dla prawa administracyjnego istotne znaczenie mają przepisy Konstytucji, zawarte w rozdziale

I zatytułowanym "Rzeczpospolita", poświęcone podstawowym zasadom ustroju państwa, w rozdziale

II "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela", w rozdziale III "Źródła prawa", w rozdziale VI "Rada Ministrów i administracja rządowa", w rozdziale VII "Samorząd terytorialny" oraz w rozdziale IX "Organy kontroli państwowej i ochrony prawa."

Szczególne znaczenie ma art. 2 Konstytucji stanowiący, że "Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej" oraz art. 7 według którego "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa." Konstytucja określa kompetencje Prezydenta RP, Rady Ministrów (Rządu), Prezesa Rady Ministrów oraz ustala pozycję ministrów i innych członków rządu oraz wojewodów i samorządu terytorialnego w systemie organizacji państwa.

Ustawa

Ustawa zajmuje szczególne miejsce w systemie źródeł prawa. W demokratycz­nym państwie prawnym ustawa stanowi formę i środek realizacji suwerennego rozstrzygania przez naród, za pośrednictwem swych przedstawicieli, spraw państwa. Zaś administracja publiczna może tylko wówczas legalnie działać, o ile jej działanie znajduje podstawy i uzasadnienie w obowiązujących ustawach.

Z powyższego założenia wynikają dwie ważne dla administracji zasady:

l) zasada nadrzędności ustawy w systemie prawa, zgodnie z którą wszystkie inne źródła prawa muszą, nie tylko formalnie, być zgodne z ustawami, lecz również materialnie powinny służyć ich wykonywaniu,

2) zasada wyłączności ustawy zgodnie z którą najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być rozstrzygane wyłącznie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych aktów normatywnych.

Nie ulega żadnej wątpliwości, że hierarchiczna budowa po­rządku prawnego zakłada, iż akt niższej rangi nie może być sprzeczny z aktem wyższej rangi. jeśli taka sprzeczność wystąpi to należy ją usunąć. Wynika stąd potrzeba badania konstytucyjności ustaw oraz zgodności aktów niższej rangi z aktami wyższej rangi, a zwłaszcza z ustawą. Badanie takie to zadanie sądów konstytucyjnych (u nas Trybunału Konstytucyjnego).

Ratyfikowane umowy międzynarodowe.

Z rozdziału III Konstytucji wynika, że spośród norm praw międzynarodowych tylko umowy ratyfikowane są źródłami prawa wewnętrznego i częścią krajowego porządku prawnego. Ratyfikacja umów międzynarodowych należy do Prezydenta RP jako reprezentanta państwa w stosunkach zewnętrznych. Jednakże ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga zgody wyrażonej w ustawie. Ten wymóg odnosi się do umów międzynarodowych dotyczących:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

• członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynaro­dowej,

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy (art.89 ust.l Konstytucji).

Rozporządzenie

Jest źródłem prawa, będącym jednocześnie formą działania administracji Rozporządzenie jest przydatne wówczas, gdy administracja w celu wykonania ustawy musi lub może regulować nie tylko indywidualne sprawy, ale większą, dokładnie nie określoną liczbę równorzędnych przypadków. Tą drogą wprowadza się regulację obowiązującą na dużym terytorium, wobec znacznej liczby podmiotów i przez pewien okres czasu.

Rozporządzenia są aktami normatywnymi wydawanymi na podstawie upoważnień ustawowych przez organy władzy wykonawczej. Wydawane są na podstawie upoważnień ustawowych o charakterze specjalnym bądź generalnym. W hierarchii źródeł prawa rozpo­rządzenia zajmują pozycję niższą niż ustawa, chociaż - podobnie jak ustawa ­zawierają normy prawne powszechnie obowiązujące.

Upoważnienie do wydawania rozporządzeń dla władzy wykonawczej ma na celu odciążenie ustawodawcy parlamentarnego. Według zasady podzia­łu władz stanowienie prawa należy do ustawodawcy parlamentarnego. Rozporządzenie odciąża ustawę, od szczegółów technicznych, uregulowań zmiennych w czasie, postanowień ściśle fachowych o niewielkim znaczeniu politycznym. Z tych przyczyn rozporządzenie jest dla władzy wykonawczej niezbędne.

Organy uprawnione do wydawania rozporządzeń należą: Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący działami administracji rządowej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji oraz przewodniczący komitetów - Badań Naukowych i Integracji Europejskiej.

Terenowe źródła prawa - akty prawa miejscowego

Przez określenie akty prawa miejscowego rozumieć będziemy przepisy prawne powszechnie obowiązujące na oznaczonej części terytorium państwa, a nie na całym jego obszarze, i tylko wtedy, gdy wydawane są przez organy samorządu terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej. Obowiązują na terenie danej gminy czy powiatu bądź województwa.

Wszystkie terenowe przepisy prawne są przepisami, które w hierarchii norm prawnych zajmują stanowisko niższe, zależne. Hierarchia norm prawnych polega na tym, że normy wyższego rzędu ograniczają warunki tworzenia norm niższego rzędu, określają ich przedmiot oraz zakres i sposób uregulowania.

Konstytucja zawiera przepisy dotyczące terenowych źródeł prawa, które nazywa aktami prawa miejscowego. Art. 87 ust. 2 Konstytucji zalicza akty prawa miejscowego do źródeł prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Rodzaje aktów prawa miejscowego

Na podstawie przepisów uprawniających terenowe organy administracji publicznej do stanowienia aktów prawa miejscowego można wyróżnić:

• akty zawierające statuty, (np. statut województwa, statut powiatu, statut gminy)

• akty zawierające przepisy wykonawcze, tj. akty wydawane na podstawie upoważnień szczegółowych,

• przepisy porządkowe, wydawane na podstawie upoważnień generalnych.

BIBLIOGRAFIA

• Ochendowski E., Prawo Administracyjne, TNOiK Dom Organizatora - Toruń 2005

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,

• Wolna Encyklopedia „Wikipedia” http://pl.wikipedia.

2

---