Temat: CHARAKTERYSTYKA DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA W POLSCE
SPIS TREŚCI
Wstęp str. 3-4
Istotne składniki budżetu str. 5
Dochody budżetu państwa rok 2001 str. 6
Wydatki budżetu państwa rok 2001 str. 7-8
Zakończenie str. 9
WSTĘP
Nazwa budżetu państwa pojawiła się pod koniec XVIII w. Problemy związane z budżetem występowały już kilka wieków wcześniej; w średniowieczu uprawnienia przedstawicielstw stanowych do uchwalenia podatków stawiały władców wobec konieczności przedstawiania planu wydatków, jako warunku uzyskania prawa poboru podatków (były to początki budżetu) w późniejszych wiekach kontrola nad wydatkami państwa i źródłami ich pokrycia była częścią walki o władzę miedzy monarchą a społeczeństwem i ściśle wiązała się z rozwojem parlamentaryzmu. Pierwsze budżety państwowe sporządzono w Anglii (1689), w Polsce (1768), USA (1779), we Francji (1781). Współczesny budżet państwa jest instrumentem kontroli parlamentu nad działalnością rządu.
Budżetem nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno- administracyjnej państwa. Podstawowymi zasadami budżetu są:
Zasada jedności - wymaga objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym tylko budżetem (jedność formalna) oraz przeznaczenia wszystkich dochodów budżetowych na pokrycie całości wydatków budżetowych (jedność materialna).
Zasada powszechności (zupełności) - polega na objęciu budżetem państwa działalności finansowej wszystkich jednostek państwowych, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się z budżetem.
Zasada roczności - zapewnia periodyczność uchwalanego przez parlament budżetu.
Zasada szczegółowości - oznacza takie usystematyzowanie dochodów i wydatków budżetowych, aby właściwie wyrażały działalność rządu, pozwalając na pełną jej ocenę przez parlament.
Plan budżetu centralnego przedstawia parlamentowi rząd. Parlament ma cztery miesiące na uchwalenie budżetu.
Bezpośrednio powiązany z budżetem państwa jest bank centralny. Przyjmuje on wszystkie wpływy i realizuje wydatki budżetowe. Czasowo także gospodaruje wolnymi środkami pieniężnymi np. z niewykorzystanych rezerw takich jak gwarancje LOT-u.
Pośrednio wpływającą na budżet i jego realizowanie jest Rada Polityki Pieniężnej. Jest ona organem niezależnym od rządu i parlamentu oraz nacisków polityków. Rada Polityki Pieniężnej liczy dziewięciu członków (oprócz prezesa NBP). Rada odpowiada za wysokość stóp procentowych, tak więc jej działania bezpośrednio wpływają na gospodarkę kraju. W trakcie analizy budżetu należy zwrócić uwagę na zjawisko deficytu budżetowego. Deficyt może wynikać z nadmiernych wydatków budżetowych, bądź też ze zbyt niskich dochodów. Niskie dochody mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, z mało skutecznego systemu ściągania podatków lub ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego.
Istotnym elementem jest zrównoważenie budżetu tak, aby suma dochodów pokrywała się z sumą wydatków. Niedobór dochodów w stosunku do wydatków nazywamy deficytem budżetu, natomiast większe dochody niż wydatki to nadwyżka. Ostatnia nadwyżka wystąpiła w 1990 roku i wynosiła 3,1% PKB. W następnych latach mamy do czynienia z deficytem budżetu państwa. Kryzys wystąpił w 1992 roku gdzie deficyt budżetu państwa wynosił 6% PKB. Od tego czasu widzimy ustabilizowanie deficytu na znormalizowanym poziomie
ISTOTNE SKŁADNIKI BUDŻETU
Ustawa budżetowa formalnie ma przedstawić przede wszystkim dochody, wydatki, oraz deficyt budżetu państwa. Te istotne składniki różnią się w zależności od tego, kto ten projekt stworzył .
Podział dochodu narodowego to faza procesu gospodarowania w której następuje rozdysponowanie wytworzonego dochodu narodowego pomiędzy różne podmioty gospodarcze i na różne cele. Obejmuje przebiegające wielopłaszczyznowo procesy kształtowania się dochodów pieniężnych podmiotów gospodarczych.
Dochód budżetu państwa jest najistotniejszym czynnikiem ustawy budżetowej. Na jego podstawie ustalane są wydatki budżetu, jak i również deficyt lub nadwyżka budżetowa. Na dochód ma wpływ wtórny podział dochodów. Nazwany on został redystrybucją, co oznacza podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem dochodu państwa. Przebiega on wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa. Stają się one źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni i inni), oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych, tj. tych, które są przekazywane społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np.: bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność.
Wydatki budżetu państwa, to rozdysponowanie dochodów w skali makroekonomicznej pomiędzy sektor prywatny i publiczny, z drugiej strony natomiast pomiędzy konsumpcję, zaspokajającą bieżące potrzeby indywidualne i społeczne oraz inwestycje zapewniające rozwój gospodarki w przyszłości.
Ostatnim bardzo ważnym ogniwem w budżecie państwa jest deficyt budżetowy. Definiuje się go jako sytuacja w której wydatki rządu są większe od jego dochodów.
DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA ROK 2001
Najważniejsze źródło dochodu budżetu państwa stanowią podatki pośrednie, od osób fizycznych, od osób prawnych, od wzrostu wynagrodzeń, majątkowe. Jak i również wpłaty z zysku NBP, wpłaty z cła, dochody ze sprzedaży majątku państwowego
W roku 2001 wykazało że sektor publiczny jest nieprzystosowany do funkcjonowania w obliczu spowolnienia gospodarczego. Dynamiczny wzrost gospodarki polskiej w poprzednich latach ukrywał faktycznie niedostosowanie dochodów publicznych do kosztów realizacji zadań państwa.
Rok 2001 wykazał że sektor ma niskie wykonanie planu dochodów budżetu państwa w 2001 tylko częściowo można wyjaśnić słabymi wynikami makroekonomicznymi. Również istotny był fakt zbyt optymalnego zaplanowania dochodów i mało efektywnej realizacji na zagrożenia.
Według wstępnych danych Ministerstwa Finansów w 2001 r. Zrealizowano dochody budżetu państwa które wynoszą 140,3 zł (87,1% pierwotnego planu). W ocenie sposobu wykonania budżetu państwa 2001r. zwracają uwagę na
- stopień niewykonania dochodów, znacznie wyższy od tego, który można byłoby wyjaśnić gorszym stanem gospodarki,
Projekt dochodów na rok 2001
Dochody ogółem |
140.300,0 |
Podatki pośrednie |
82.369,1 |
Podatek dochodowy |
13.272,3 |
Podatek dochodowy |
23.386,2 |
Cła |
4.086,1 |
Wpłaty z zysku NBP |
4.868,8 |
Pozostałe dochody |
12.317,5 |
Podsumowując te fakty możemy stwierdzić, że:
systematyka środków publicznych i jednostek sektora finansów publicznych jest skomplikowana,
głównym źródłem dochodów publicznych są daniny obciążające pracę, nie tworzące dodatkowo spójnego systemu,
obciążenia pracy i przedsiębiorczości kształtują się efektywnie na poziomie 51,20% dochodów netto, a nominalnie ponad 80%,
osoby prawne są mniej obciążone daninami niż osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i żadne zrównanie stawek PIT i CIT tego nie zmieni,
osoby prawne często i skutecznie unikają opodatkowania, a znaczna część osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą unika opłacania z tego tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i pochodne,
efektywna stawka VAT kształtuje się na poziomie 16% dla towarów nie żywnościowych objętych stawką większą od zera,
stawki akcyzy nie są optymalne,
odsetek nieefektywnych źródeł dochodów publicznych sięga 80%.
Złożoność wspomnianych problemów dowodzi niecelowości kosmetycznych zmian systemu, który na takie miano przestał zasługiwać.
WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA ROK 2001
Rok 2001 zakończył się bardzo dużym deficytem. Tempo schładzania gospodarki było bardzo duże i wzrost PKB w ubiegłym roku wyniósł 1% (z 6,5% w 1997 roku). Zbiegło się to także z ogólnoświatową recesją. Według prognoz Instytutu Finansów Międzynarodowych z Waszyngtonu tempo wzrostu PKB drugiej grupy gospodarek (z wyjątkiem Chin) spadnie do 1,6% z 5,6% w 2000 roku.
Także w strefie europejskiej prognozy na 2001 rok były dość pesymistyczne i tak kraje Unii Europejskiej zanotowały wzrost PKB tylko o 1,6%. Rok 2002 nie będzie dużo lepszy, gdyż aktualne prognozy Komisji Europejskiej przewidują wzrost PKB o 1,6%.
Skutki dekoniunktury w USA dla polskiej gospodarki okazały się dotychczas ograniczone, zwłaszcza w porównaniu ze skutkami dla innych gospodarek wschodzących, mających zbliżone do naszych problemy równowagi makroekonomicznej. Marża rentowności polskiego długu zagranicznego czy kurs naszej waluty kształtowały się korzystniej niż w Korei Płd. czy Meksyku. Elementem niepewności może być sytuacja w której czynnik decydujący miałby kryzys argentyński. Niekorzystny wpływ na naszą gospodarkę może mieć kryzys walutowy gdyż jest podatna na takie wstrząsy.
Jakie są zatem aktualne wyniki wykonania budżetu za 2001 rok. Dochody za miesiące od stycznia do listopada wynosiły 127,8 mld. zł., co stanowiło 83,8% wykonania całorocznego. Większość składników mieściła się w granicach wykonalności i choćby z tego względu należy go uznać za dobrze skonstruowany. Wydatki za ten sam okres wyniosły 155,5 mld zł. co stanowiło 85,6% ich wykonania w stosunku do założeń. Zdecydowana różnica jest w źródłach finansowania budżetu. Bony skarbowe wypuszczone zostały na rynek w wysokości 9,4 mld. zł. Jest to 311,3% planowanego wykonania. Taka sama sytuacja jest w obligacjach, gdzie planowane wykonanie roczne zostało przekroczone o ponad 110%. Jeśli chodzi o podsumowanie źródeł finansowania deficytu, to za okres jedenastu miesięcy 2001 roku przekroczony został o ponad 25% co daje kwotę 8 mld. zł.
Przyczyną tego stanu rzeczy jest przede wszystkim jest bardzo mały wzrost PKB, oraz zwiększone wydatki na obsługę zadłużenia wewnętrznego, jak i zagranicznego. Dość duże koszty zostały poniesione ze względu na wprowadzenie czterech reform. Można mieć zastrzeżenia co do konieczności ich wprowadzenia w jednym czasie i ich celowości, lecz teraz prawie wszyscy są zgodni iż nie wprowadzenie kosztowałoby skarb państwa znacznie więcej.
Pośrednią przyczyną tak dużego deficytu jest przewartościowanie polskiej złotówki. Analitycy twierdzą iż złoty mógłby osłabnąć o kilka procent z korzyścią dla gospodarki, bez żadnych negatywnych skutków dla inflacji.
Niestety ostatnie lata dowiodły iż wszelkie próby czynione dla polepszenia naszej gospodarki spełzły na niczym. Olbrzymi deficyt handlowy bardzo niekorzystnie wpływa na rozwój gospodarczy, przez co Polska straciła ponad milion miejsc pracy. Importując, a nie eksportując tracimy szansę na promocję naszych produktów na rynkach zagranicznych. Oczywiście zgodzić się należy iż pewne surowce naturalne trzeba sprowadzać z zagranicy, lecz w takim procencie aby żaden kraj nie miał monopolu. Rząd J. Buzka uczynił pewne kroki w celu zapewnienia dostaw gazu i ropy naftowej z Norwegii, lub innych krajów Europy Zachodniej. Poczynania te miały spowodować wybudowanie nowego rurociągu z Norwegii, przez co dawało Polsce pewną niezależność od Rosji.
Dobre były także negocjacje naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Punkty układu chroniły nasze rolnictwo i przemysł przed agresywną polityką zachodu i pozwoliły by przygotować się, aby nasza gospodarka była konkurencyjna dla zachodu.
Rok 2001 miał zostać wykorzystany przez przedsiębiorstwa na rozwój i zwiększenie eksportu. Wzrost PKB miał wynieść 4, a później 3,5%. Niestety zastój gospodarczy nie pozwolił na zrealizowanie tego projektu.
ZAKOŃCZENIE
Najogólniej budżet państwa określa się jako plan działalności finansowej (tj. pobierania dochodów i dokonywania wydatków) państwa jako podmiotu władzy. Definicja ta akcentuje odrębność budżetu państwa i innych autonomicznych podmiotów państwowych (np. przedsiębiorstw czy banków) oraz innych podmiotów publicznoprawnych (np. samorządu terytorialnego).
Budżet spełnia także funkcje: polityczne, ekonomiczne i prawne.
W czasie rządów Jerzego Buzka główny nacisk był położony na wprowadzenie czterech reform, bez względu na koszty. Wprowadzenie ich w jednym roku załamało finanse publiczne i jedynym ratunkiem było zaciąganie coraz wyższych pożyczek. Ale powinniśmy także zastanowić się czy koszty związane z nie wprowadzeniem tych reform nie były by większe?
Teraz rząd Leszka Millera ma przed sobą zadanie zahamowania wzrostu wydatków publicznych. Rozsądną decyzją jest nacisk na Radę Polityki Pieniężnej na obniżenie stóp procentowych. Pozwoli to nowemu rządowi na utrzymaniu wydatków na obsługę długu publicznego na obecnym poziomie.
Można więc powiedzieć, że polityka budżetowa opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Instrumenty te mogą być wykorzystane w różny sposób. Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu decyzji dotyczących zmian dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te niejako samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowanych, reagują na zmianę koniunktury. Określa się je więc jako automatyczne stabilizatory koniunktury. Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, tj. zwiększenie lub zmniejszenie wydatków budżetowych na konkretne cele, zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określenia sposobu, zakresu, terminu, w jakim instrumenty te zostały wykorzystane.
Rząd zawsze może prowadzić dyskrecjonalną politykę fiskalną wyrażającą się w preferowaniu określonej stopy podatkowej i określonego rodzaju wydatków w tym celu, aby uzyskać możliwie najwyższy efekt w postaci wzrostu dochodu narodowego i wzrostu zatrudnienia, co jest głównym celem polityki gospodarczej państwa.
Jest szansa na poprawę sytuacji finansowej państwa, jeśli tylko wzrost PKB będzie na poziomie 5%. Dużą szansą na sukces może być obniżenie stóp procentowych i zachęcenie przedsiębiorców do brania kredytów, oraz obniżenie bezrobocia przynajmniej do 10%. Wiąże się to oczywiście z nowymi miejscami pracy, a co za tym idzie z rozwojem gospodarczym.
Przecież nie może być jedynym sukcesem ostatnich jedenastu lat zdławienie inflacji!
1