Fundacja - forma prawna organizacji pozarządowej, której istotnym substratem jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut zawierający reguły dysponowania tym kapitałem. Fundacje są po stowarzyszeniach drugą co do popularności formą prawną wśród organizacji pozarządowych.

Fundacja jest zakładem (osobą prawną typu zakładowego), a więc - w odróżnieniu od np. stowarzyszeń, związków zawodowych, partii, samorządów zawodowych i innych korporacji - nie ma członków (jest bezosobowa). Jest przez to bardziej niezależna niż korporacja od osób fizycznych, o celu, majątku, zasadach działania decyduje jej twórca. W związku z tym - zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego - nie zaliczano fundacji do organizacji społecznych, co uzasadniano właśnie tym, że fundacja nie jest korporacją obywateli, ale wyodrębnioną masą majątkową (Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 12 stycznia 1993 r.; I SA 1762/92, ONSA 1993/3/75). W związku z tym odmawiano fundacjom np. prawa uczestnictwa w postępowaniach administracyjnych na prawach strony (które to uprawnienie organizacjom społecznym przyznaje art. 31 Kodeksu postępowania administracyjnego), czy też prawa do składania skarg do sądów administracyjnych w sprawach dotyczących innych osób (uprawnienie przyznane organizacjom społecznym na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Ostatnio jednak pogląd ten został przełamany przez uchwałę siedmiu sędziów NSA, w której stwierdzono, iż także fundacjom przysługuje status organizacji społecznych (Uchwała 7 sędziów NSA z dnia 12 grudnia 2005 r.; II OPS 4/05).

W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę fundacji, ich zakładania i funkcjonowania jest ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz.U. z 1991 r., nr 46, poz. 203 z późn. zm.).

1 października 2010 w rejestrze REGON zarejestrowanych było 12 tys. fundacji^[1].

Definicja legalna:

Fundacja to instytucja, której podstawą jest majątek przeznaczony przez jej założyciela na określony cel - nie może mieć ona członków.

Umiejscowienie w systemie prawa: prawo cywilne

Aktualny stan prawny:

Wolność tworzenia fundacji gwarantuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483). Podstawę funkcjonowania fundacji stanowią przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (tekst jednolity: Dz. U 1991, nr 46, poz. 203). Zakres sprawozdawczości z działalności fundacji określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 maja 2001 roku w sprawie ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji (Dz. U. Nr 50, poz. 529). Fundacji posiadających status organizacji pożytku publicznego dotyczą dodatkowo przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654 ). Postępowanie rejestrowe regulują przepisy ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jednolity: Dz. U. 2007, Nr 168, poz. 1186) wraz z rozporządzeniami wykonawczymi.

Opis:

Cele ustanowienia fundacji
Fundację tworzy się dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użyte¬cznych, w szczególności takich jak ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.

Formy ustanowienia fundacji
W świetle prawa, oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego (czynność inter vivos). Zachowania tej formy nie wymaga się, jeśli ustanowienie następuje w testamencie (czynność mortis causa).
 Osoba fundatora
Fundatorami mogą być osoby fizyczne oraz osoby prawne. Fundator określa cel fundacji oraz przeznacza na realizację tego celu określone składniki majątkowe.

Rejestracja
Fundacja nabywa osobowość prawną w wyniku wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Wpis następuje po stwierdzeniu przez sąd ważności aktu ustano¬wienia fundacji oraz stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami.

Organy fundacji
Jedynym obligatoryjnym organem fundacji jest zarząd, który kieruje jej działalnością i reprezentuje na zewnątrz. Statut może przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów, na przykład rady fundacji, rady programowej czy komisji rewizyjnej. Fundacja ubiegająca się o uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego, ma obowiązek posiadać organ kontroli lub nadzoru.

Działalność gospodarcza
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą tylko w zakresie i na zasadach określonych w statucie.

Nadzór i kontrola
Wszelkie decyzje dotyczące fundacji, poczynając od wpisu fundacji do rejestru, przez uchylenie uchwały zarządu i zawieszenie zarządu, aż do likwidacji fundacji podejmuje sąd rejestrowy. Po zarejestrowaniu fundacji sąd działa z reguły na wniosek ministra właściwego ze względu na cel fundacji lub na wniosek starosty właściwego ze względu na siedzibą fundacji.

Przykłady znanych fundacji polskich
Warto wspomnieć, że działający do dziś Dom Dziecka nr 15 w Warszawie wywodzi się z fundacji powołanej w 1736 roku przez księdza Gabriela Piotra Baudouina. Z kolei Zakład Narodowy im. Ossolińskich, został ufundowany przez Jerzego Maksymiliana Ossolińskiego w 1817 roku we Wiedniu jako fundacja Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Natomiast w 1875 roku dzięki darowiźnie Leopolda Kronenberga została powołana Szkoła Handlowa, prekursorka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.

Rozwój sytuacji społeczno-prawnej po 1989 roku:

Pod względem ustroju wewnętrznego polskie prawo fundacyjne jest bliskie rozwiązaniom stosowanym w Niemczech. Uchwalenie ustawy o fundacjach w połowie lat 80-tych XX wieku stanowiło jeden z symptomów korozji systemu socjalistycznego w Polsce. Mimo że państwo kontrolowało i ograniczało wówczas rozwój fundacji, to jednak pozwoliło na ich powstawanie i niezależność po upływie 32 lat od ich likwidacji w 1952 roku. Od 1984 roku ustawa o fundacjach była kilkakrotnie nowelizowana, jednak najistotniejsze znaczenie ma zmiana wprowadzona mocą ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o zmianie ustawy o fundacjach (Dz. U. Nr 46, poz. 203) Zasadniczemu ograniczeniu uległ wówczas nadzór właściwego ministra, w szczególności przez przekazanie sądowi rejestrowemu uprawnień w dziedzinie uchylania uchwał zarządu fundacji, zawieszania zarządu, wyznaczania zarządcy przymusowego, zarządzenia likwidacji fundacji oraz określenia przeznaczenia środków majątkowych pozostających po jej likwidacji. Zmiany dotyczyły więc przyjęcia modelu nadzoru sądowego nad fundacjami. Tak jak w odniesieniu do stowarzyszeń, przyjęto możliwość prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej bez uzyskania zgody organu administracji państwowej. Trzeba jednak podkreślić, iż w opinii ekspertów, ustawa o fundacjach w obecnym kształcie wymaga reformy, jednak powinna ona uwzględniać interesy jak największej grupy zainteresowanych osób.

Statystyka:
Fundacje są po stowarzyszeniach  drugą co do popularności formą prawną działania organizacji pozarządowych  w Polsce. W 2010 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było 12 tys. fundacji.

Bibliografia:
● ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (tekst jednolity: Dz. U 1991, nr 46, poz. 203)
● J. Przewłocka: Polskie Organizacje Pozarządowe 2010. Najważniejsze pytania, podstawowe fakty, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011
● M. Arczewska: Z historii fundacji w Polsce, „ Trzeci Sektor” nr 15 - zima 2008
● M. Arczewska (red.): Rola i modele fundacji w Polsce i w Europie, Forum Darczyńców w Polsce, Warszawa 2009
● M. Granat (red.): Organizacje pozarządowe w Polsce. Podstawy prawno-finansowe, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2000
● H. Izdebski: Fundacje i stowarzyszenia. Komentarz. Orzecznictwo. Skorowidz, AJP Partners S.C., Łomianki 2001
● P. Suski: Stowarzyszenia i fundacje, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005
 

Autorka: dr Magdalena Arczewska

Doktor socjologii, prawnik; adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (od 2008), ekspert Instytutu Spraw Publicznych (od 2003), ekspert International Center for Not-for-Profit Law (ICNL) (od 2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów do spraw opracowania standardów współpracy międzysektorowej, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów ds. opracowania długofalowej polityki w zakresie rozwoju wolontariatu w Polsce, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2011), ekspert Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie oceny merytorycznej wniosków składanych w ramach Rządowego Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (od 2005), członek Komitetu Generalnego Międzynarodowego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Nieletnich i Rodzinnych, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz European Cooperation Centre; laureatka I nagrody w X jubileuszowym konkursie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych na najlepsze prace doktorskie w dziedzinie problemów pracy i polityki społecznej (2007). Specjalizuje się w tematyce dotyczącej polityki rodzinnej oraz współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, autorka i współautorka kilkudziesięciu publikacji o tej tematyce.

Podjęcie działalności gospodarczej przez fundację, inne źródła pozyskiwania środków i ich przeznaczenie.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą jedynie wtedy, gdy statut tak stanowi.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji celów, do których została ustanowiona. Oznacza to, że działalność gospodarcza fundacji nie może wyczerpywać całości jej działalności, a ma mieć jedynie charakter pomocniczy do jej statutowej działalności (zasada akcesoryjności działalności gospodarczej). Efekty działalności gospodarczej mają jedynie uzupełniać środki przeznaczone na działalność statutową. Niedopuszczalne jest nadanie działalności gospodarczej znaczenia działalności podstawowej.

Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność nie może być mniejsza niż 1000 zł.

Wskazane jest, aby wskazując w statucie przedmiot działalności gospodarczej, korzystać z PKD, albowiem jest on wpisywany do KRS.

Fundacje mogą prowadzić każdy rodzaj działalności gospodarczej, pod warunkiem, iż nie jest on zastrzeżony dla innych podmiotów (np. banków). Mogą ją prowadzić bezpośrednio lub poprzez spółki czy spółdzielnie, w których mają udziały/akcje.

Pierwotnym majątkiem fundacji jest majątek przekazany przez jej fundatora po zarejestrowaniu fundacji. Fundacja może czerpać dodatkowe środki z prowadzenia działalności gospodarczej, a także:

• ze zbiórek publicznych,

• z loterii,

• ze spadków, zapisów, darowizn,

• z dotacji (zgodnie z ustawą o finansach publicznych (z budżetu państwa), w zakresie sfinansowania lub dofinansowania zadań zleconych oraz z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (od organów samorządu terytorialnego)),

• z nawiązek orzeczonych przez Sąd w postępowaniu karnym, jeżeli fundacja ma cel określony w art. 47 KK,

• ze świadczeń pieniężnych orzeczonych przez Sąd w postępowaniu karnym, jeżeli fundacja ma cel określony w art. 49 KK.

Ustanie fundacji może nastąpić w wyniku likwidacji, ogłoszenia upadłości (jeżeli fundacja jest prowadzi działalność gospodarczą).

Likwidacja może być przymusowa lub statutowa.

Ustawa reguluje dwa zdarzenia, które skutkują likwidacją fundacji (katalog zamknięty): a) osiągnięcie celu, do którego fundacja została stworzona lub b) wyczerpanie środków finansowych i majątku fundacji.

Osiągnięcie celu fundacji powoduje, że jej działalność staje się bezprzedmiotowa. Gdy wyczerpią się środki, cel nadal jest aktualny, ale nie ma możliwości jego realizacji.

W innych przypadkach, likwidacja fundacji może nastąpić tylko wtedy, gdy odpowiednia ustawa tak stanowi.

Decyzję o likwidacji powinien podjąć organ wyraźnie wskazany w statucie. Jeżeli zaś statut nie przewiduje likwidacji fundacji (lub postanowienia statutu nie są w tym względzie realizowane), do sądu z wnioskiem o likwidację fundacji powinien wystąpić właściwy minister lub starosta.

Ustawa nie określa zasad, według których toczy się postępowanie likwidacyjne. Zasady fundacji może określać statut. Jeżeli w statucie nie ma takich regulacji lub fundacja jest likwidowana przymusowo, występuje luka prawna. Orzecznictwo i doktryna wskazują w tym momencie na analogiczne stosowanie przepisów KSH, Prawa o stowarzyszeniach lub Prawa spółdzielczego.

Jeżeli dec. o likwidacji podejmowana jest według zapisów statutu, właściwy organ powinien podjąć decyzję o likwidacji fundacji i wyznaczyć likwidatora. Gdy decyzję o likwidacji podejmuje Sąd, powinien wydać postanowienie zarządzające likwidację i również wyznaczyć likwidatora.

Likwidator podaje do publicznej wiadomości informację o wszczęciu postępowania likwidacyjnego. Następnie powinien przeprowadzić czynności wynikające z ustawy o rachunkowości, zakończone sporządzeniem sprawozdania finansowego. Kolejnym etapem jest ustalenie listy wierzycieli i dłużników fundacji. Po jej sporządzeniu, likwidator powinien przystąpić do zbycia majątku fundacji i egzekwowania długów oraz zaspokojenia wierzycieli. Zobowiązania przyszłe należy zabezpieczyć, zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego.

W ramach likwidacji likwidator może dokonywać czynności prawnych niezbędnych do jej likwidacji. Po zakończeniu postępowania likwidacyjnego, likwidator składa wniosek do Sądu rejestrowego o wykreślenie fundacji. Z chwilą wykreślenia, fundacja traci osobowość prawną.

Rozdysponowanie majątku pozostałego po likwidacji, może być określone w statucie, jednak musi to być rozdysponowanie zgodnie z celami fundacji. Jeżeli statut takich zapisów nie zawiera, o przeznaczeniu pozostałego po likwidacji majątku orzeka Sąd, uwzględniając cele, którym fundacji służyła.

Dokument kreujący powstanie fundacji, tryb jej utworzenia podstawy oraz zakres działania, organy.

Fundacja działa na podstawie ustawy i statutu.

Utworzenie fundacji wymaga 3 kroków:

• złożenia oświadczenia woli przez fundatora (akt fundacyjny),

• ustanowienia statutu fundacji,

• rejestracji fundacji w KRS.

Oświadczenie woli

Aktem fundacyjnym fundacji (kreującym jej powstanie) jest oświadczenie woli fundatora o ustanowieniu fundacji. Musi być ono złożone w formie aktu notarialnego. Wyjątkiem w tym zakresie jest ustanowienie fundacji w testamencie.

W oświadczeniu woli fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Według ustawy, składnikami tymi mogą być pieniądze, papiery wartościowe oraz rzeczy ruchome i nieruchomości, oddane na własność fundacji. Jest to wyliczenie niepełne i należy uznać, że składnikami majątku mogą być wszelkie przedmioty i prawa majątkowe, mające określoną wartość majątkową, stanowiące własność fundatora, zbywalne lub możliwe do ustanowienia. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość przekazanego jej majątku nie może być mniejsza, niż 1.000 złotych.

Akt fundacyjny jest czynnością prawną zobowiązującą, dokonaną pod warunkiem zawieszającym. Fundator zobowiązuje się w nim do przekazania określonego majątku fundacji, która dopiero uzyska osobowość prawną. Do czasu jej uzyskania, obowiązek świadczenia przez fundatora jest zawieszony. Do czasu rejestracji fundacji w KRS, oświadczenie o jej ustanowieniu może też zostać przez fundatora odwołane.

Jeżeli oświadczenie o ustanowieniu fundacji zawarte jest w testamencie, powinien on zawierać: cel fundacji, składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację oraz powinien ustanawiać fundację spadkobiercą.

Statut

Po złożeniu oświadczenia, fundator powinien ustanowić statut fundacji. Odmiennie niż przy osobach prawnych typu korporacyjnego, statutu fundacji nie można traktować jako umowy. W fundacji nie ma członków założycieli czy wspólników. Statutu fundacji nie uchwala jej organ, ale fundator, znajdujący się poza jej strukturami. Statut jest zbiorem przepisów, na których podstawie ma działać fundacja.

Jeśli fundację ustanowiono w testamencie, ale jej fundator nie zamieścił w nim statutu i nie upoważnił do tego określonej osoby, mają zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego o poleceniu (art. 982 - 985). Osobą obarczoną poleceniem może być jedynie spadkobierca lub zapisobierca.

Statut nie musi być ustanowiony w formie aktu notarialnego. Wystarczy zwykła forma pisemna.

Statut fundacji powinien zawierać (obligatoryjnie):

• nazwę,

• siedzibę i majątek,

• cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji,

• skład i organizację zarządu; sposób jego powołania,

• obowiązki i uprawnienia zarządu i jego członków.

Siedziba fundacji musi znajdować się na terytorium RP. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność tylko na terenie jednego województwa, musi mieć siedzibę na jego terenie. Cel fundacji musi być społecznie lub gospodarczo użyteczny (patrz pyt. 41), a zasady, formy i zakres działalności, zmierzać do realizacji tego celu.

Statut może też zawierać inne zapisy. Jeżeli jednak w przyszłości ma być możliwa zmiana celu fundacji lub jego statutu, statut musi to dopuszczać. W przeciwnym razie zmiana celu bądź statutu może być niemożliwa.

Jeżeli fundacja chce mieć status organizacji pożytku publicznego (OPP), jej statut musi dodatkowo zawierać zapisy wymagane przez ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.

Organy fundacji

Jedynym obligatoryjnym organem fundacji jest zarząd. Statut może przewidywać inne - dobrowolne - ograny fundacji. Statut powinien określać (obligatoryjnie) skład i organizację zarządu, sposób powoływania członków zarządu, obowiązki i uprawnienia zarządu i jego członków. Pierwszych członków zarządu powołuje zwykle fundator. Może upoważnić do tego inną osobę. W fundacji powstałej na mocy testamentu, który nie zawierał wskazania osoby upoważnionej do uchwalenia statutu i ustanowienia organów, osobą upoważnioną jest osoba obarczona poleceniem. Organem może być także fundator.

Zarząd fundacji kieruje jej działalnością oraz reprezentuje fundację na zewnątrz. Zarząd ma kompetencję do prowadzenia wszelkich spraw fundacji, chyba że w statucie wskazany zostanie jako właściwy inny organ.

Jeżeli fundacja chce uzyskać status OPP, musi mieć ustanowiony organ kontroli (kolegialny, odrębny od organu zarządzającego i niepodlegający mu w zakresie kontroli wewnętrznej lub nadzorze).

Nadzór bezpośredni nad fundacją sprawuje sąd rejestrowy. Nadzór pośredni nad działalnością fundacji sprawuje minister właściwy ze względu na zakres działania i cele fundacji oraz starosta właściwy ze względu na siedzibę fundacji, którzy mogą występować do sądu o zastosowanie odpowiednich środków nadzoru:

• wystąpienie do sądu o uchylenie uchwały zarządu rażąco sprzecznej z celem fundacji, statutem lub przepisami prawa (art. 13 Ustawy),

• wystąpienie do sądu o wstrzymanie wykonania uchwały do czasu rozstrzygnięcia spr. (art. 13 Ustawy),

• wyznaczenie zarządowi terminu do usunięcia uchybień w przypadku gdy działalność zarządu narusza przepisy prawa, statutu lub jest niezgodna z celem fundacji albo zażądania zmiany zarządu (art. 14 ust. 1 Ustawy),

• wystąpienie o zawieszenie zarządu fundacji i wyznaczenie zarządcy przymusowego (art. 14 ust. 2 Ustawy).

Fundator może sam wskazać ministra właściwego dla fundacji (art. 5 ust. 2 Ustawy).

Fundacja podlega obowiązkowemu wpisowi do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej w KRS i uzyskuje osobowość prawną chwilą tego wpisu. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, podlega też wpisowi do rejestru przedsiębiorców w KRS.

Wniosek do KRS składa fundacja (fundator lub zarząd). Sąd rejestrowy dokonuje wpisu po stwierdzeniu, iż czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez upoważnione do tego osoby lub organ i są ważne, a cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa.

Zgodnie z art. 927 § 3 kc, fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę, może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Po dokonaniu wpisu, Sąd zawiadamia (przesyłając jednocześnie statut fundacji) ministra właściwego ze względu na zakres działania i cele fundacji oraz starostę właściwego ze względu na siedzibę fundacji. W oświadczeniu fundator może sam wskazać ministra właściwego dla fundacji.

Właściwemu ministrowi, fundacja składa coroczne sprawozdanie ze swojej działalności. Na wniosek właściwego ministra, Sąd może orzec co do zgodności działania fundacji zgodnie z przepisami prawa, statutem i celem, w jakim została ustanowiona. Ograny nadzoru mogę też występować do Sądu o uchylenie uchwały zarządu fundacji, o zawieszenie zarządu i o wyznaczenie zarządcy przymusowego.

Wpisy do rejestru fundacji nie podlegają obowiązkowi ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o KRS.

Zmiana statutu fundacji, podlega wpisaniu do KRS.

W ustawie z dnia 6 kwietnia1984 r. o fundacjach nie ma definicji fundacji. Z pomocą w tym zakresie przychodzi doktryna i orzecznictwo.

O fundacji można mówić, gdy pewien majątek przeznaczony jest trwale na pewien ogólnie pożyteczny cel i w tym celu jest przez pewnych ludzi administrowany i używany (R. Longchamp de Berier). Cel fundacji różni się od celu korporacji tym, że musi być społecznie użyteczny.

Fundacja jest osobą prawną typu zakładowego, której substratem jest określony majątek. Majątek
przeznaczony jest wolą fundatora (założyciela) na określony cel i trwale z nim związany (A. Wasilewski). Podstawowymi pojęciami są: określenie celu społecznego (publicznego), trwałe związanie oznaczonego majątku z realizacją tego celu, który za sprawą oświadczenia woli fundatora oraz przy czynnym udziale właściwych organów państwowych, uzyskuje organizacyjną i prawną samodzielność - osobowość prawną.

Można wyróżniać rodzaje fundacji ze względu na kilka kryteriów:

• sposób utworzenia: fundacje prawa prywatnego (tworzone zgodnie z przepisami Ustawy) i prawa publicznego (tworzone aktem publicznoprawnym: ustawą lub aktem administracyjnym, a Ustawie podlegają tylko w zakresie nieuregulowanym w poświęconych im ustawach),

• cel fundacji i krąg jej destynatariuszy: fundacje prywatne (dla na rzecz określonej osoby lub grupy osób) i fundacje publiczne (na rzecz dobra publicznego i bliżej nieoznaczonej liczbie osób),

• cel ustanowienia: fundacje ustanowione w celu społecznie użytecznych i fundacje ustanowione dla celów gospodarczo użytecznych,

• fundacje mające lub nie mające statusu organizacji pożytku publicznego,

• prowadzenie działalności gospodarczej: fundacje nie prowadzące takiej działalności (non profit) i prowadzące taką działalność (non for profit), będące przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, wpisywane do rejestru przedsiębiorców, a wszelkie środki przeznaczające na cele określone w statucie,

• sposób używania majątku fundacji: fundacje z majątkiem bezpośrednio użytkowanym (np. biblioteki, muzea) i fundacje dochodowe (dochód fundacji jest przeznaczany na cele wskazane w statucie),

• fundacje świeckie i kościelne (fundacje kościelne tworzone są przez kościoły lub kościelne osoby prawne i działają na podstawie ustaw regulujących stosunek państwa do danego kościoła, wewnętrznych przepisów kościoła i Ustawy; nadzór nad fundacjami kościelnymi i ich likwidacja, podlega odrębnym przepisom).

Fundacje mające siedzibę za granicą, mogą tworzyć w Polsce przedstawicielstwa, na podstawie zezwolenia ministra właściwego ze względu na zakres działalności fundacji (jej cele) - art. 19 Ustawy.

Art. 12 Konstytucji zapewnia wolność tworzenia i działania m.in. fundacji. Oznacza to możliwość swobodnego tworzenia i działania fundacji oraz brak możliwości nałożenia na kogoś obowiązku utworzenia lub prowadzenia fundacji. Wolność tworzenia i działania fundacji można ograniczyć tylko w czasie stanu wojennego i wyjątkowego (art. 233 § 1 Konstytucji).

Fundacja może być ustanawiana dla realizacji, zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej, celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, takich jak w szczególności (katalog ten nie jest zamknięty):

• ochrona zdrowia,

• rozwój gospodarki i nauki,

• oświata i wychowanie,

• kultura i sztuka,

• opieka i pomoc społeczna,

• ochrona środowiska,

• opieka nad zabytkami.

Fundacje mogą być ustanawiane przez osoby fizyczne i osoby prawne, mające obywatelstwo/siedzibę polskie lub zagraniczne. Nowych fundacji od 1 stycznia 1999 r. nie może tworzyć Sk.P. Fundacja musi mieć siedzibę na terytorium RP. Za osobę fizyczną/prawną przy ustanawianiu fundacji, może działać pełnomocnik (pełnomocnictwo musi być udzielone aktem notarialnym).

---