Ustrój polityczny obowiązujący w Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej - państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej . W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Wyspy Normandzkie i wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony brytyjskiej. Terytoriami zależnymi od Wielkiej Brytanii są: Gibraltar, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy, Wyspy Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos, Św. Helena, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Pitcairn.

Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną. W państwie tym nie istnieje konwencjonalnie pojęta konstytucja pisana (czyli konstytucja w sensie formalnym) jak na przykład ma to miejsce w Polsce. Zamiast jednego dokumentu istnieje szereg norm, zasad i reguł zwanych konwenansami konstytucyjnymi (czyli konstytucja w sensie materialnym). Wszystkie te normy powstały drogą ewolucji wraz z rozwojem i trwaniem w czasie Wielkiej Brytanii. Można powiedzieć, że źródłami prawa konstytucyjnego w Wielkiej Brytanii są:

1. prawo stanowione,

2. prawo precedensowe,

3. konwenanse konstytucyjne,

4. dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.

Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną z ustrojem parlamentarno-gabinetowym. Można powiedzieć, że państwo to jest matką systemu parlamentarno - gabinetowego.

1.Władca.

Władca - król/królowa lub po prostu monarcha, sprawuje swoją władzę na zasadach dziedziczności. Tak naprawdę jego władza jest czysto reprezentacyjna. Można tu przytoczyć maksymę, która dobitnie odzwierciedla panujące w Wielkiej Brytanii stosunki, a mianowicie: król panuje, ale rząd rządzi. Cała rzeczywista władza znajduje się jednak w rękach parlamentu, gabinetu oraz sądów. W rękach monarchy pozostały pewne uprawnienia tzw. prerogatywy królewskie, o całkowicie reprezentacyjno - fasadowym znaczeniu. Dla przykładu można tu nadmienić, iż król jest zwierzchnikiem i naczelnym wodzem sił zbrojnych, ma prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju, może zwoływać i rozwiązywać parlament, ma prawo sankcji ustaw, oraz prawo łaski, ponadto mianuje wszystkich wyższych urzędników (w tym członków rządu). Pamiętajmy jednak o kolejnej ogólnej zasadzie, która wymaga podpisu (kontrasygnaty) odpowiedniego ministra przy decyzjach podejmowanych przez monarchę. Władca jest dokładnie zorientowany w wydarzeniach politycznych, i biegu zdarzeń parlamentarnych, gdyż regularnie uzyskuje sprawozdania z prac tego organu oraz co tydzień udziela audiencji szefowi rządu.

Obecnie królową Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest Elżbieta II z dynastii Windsorów. Sprawuje tę funkcję od 1953 roku. Jej poprzednikiem był Jerzy VI Windsor, a następcą tronu jest książę Karol.

2. Parlament.

Parlament w Wielkiej Brytanii złożony jest z trzech części, a mianowicie izby niższej parlamentu zwanej Izbą Gmin; izby wyższej parlamentu zwanej Izbą Lordów oraz opisanego powyżej monarchy. Ten ostatni posiada prawo zwoływania parlamentu na sesje, jednakże za kontrasygnatą oraz na wniosek szefa rządu. Poza tym, władca jest tym, który otwiera i zamyka sesje, gdyż parlament pracuje w trybie sesyjnym. Prace parlamentarne trwają przez cały tydzień, zwykle w godzinach popołudniowych (od około 14.30), do późnych godzin nocnych ( godzina 22 lub później). Jedynie w piątki rozkład ten się zmienia, godziny pracy: 9.30 do ok. 15.30. Sobota i niedziela przeznaczona jest głównie na spotkania z wyborcami, a przedpołudnia w ciągu tygodnia na pracę w komisjach oraz frakcjach.

Izba Gmin liczy obecnie 659 członków wybieranych w wyborach powszechnych wg ordynacji większościowej w jednomandatowych okręgach wyborczych (529 w Anglii, 72 w Szkocji, 40 w Walii i 18 w Irlandii Płn.). Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne - 21 lat. Okres pełnomocnictw (nie kadencji) może trwać maksymalnie pięć lat. Istnieją pewne ograniczenia dotyczące zasiadania w Izbie Gmin, zakaz sprawowania mandatu dotyczy m.in. urzędników służby cywilnej, pracowników sił zbrojnych czy policjantów. Warto dodać, że w strukturze Izby Gmin funkcjonuje kilka frakcji. Można tu wymienić np. frakcję rządową, w skład której wchodzą członkowie rządu oraz szef rządu i frakcję opozycyjną, którą tworzy tzw. gabinet cieni wraz z przywódcą opozycji. Poza tym, każda z dwóch najsilniejszych brytyjskich partii, czyli konserwatyści i laburzyści, też ma swoją frakcję.

Izba Lordów składa się z dziedzicznych i dożywotnich lecz niedziedzicznych lordów, z lordów duchownych oraz z lordów prawa. W 2003 roku prawo zasiadania w Izbie miało 691 członków z tego 547 lordów dożywotnich, 26 lordów duchownych (biskupów oraz arcybiskupów anglikańskich), 27 lordów prawa i 91 lordów dziedzicznych. Do tego należy jeszcze dodać pięcioro przedstawicieli rodziny królewskiej, a mianowicie książęta Walii, Edynburgu, Gloucaster, Yorku i Kentu. Jak więc łatwo zauważyć, członkami wyższej izby parlamentu brytyjskiego są osoby o posiadające tytuły szlacheckie. Władny przyznawania tytułów jest król, a może on wybierać spośród takich godności jak np. hrabia, książę, markiz czy baron. Lordowie dziedziczni wyznaczają ze swojego kręgu tych, którzy będą pełnić jakieś funkcje (tzw. lordowie funkcjonalni) oraz tzw. niefunkcyjnych. Pamiętajmy, że w Izbie Lordów dziedziczny jest tylko tytuł, jednakże nie dotyczy to miejsca.

Lordami dożywotnimi według prawa wprowadzonego w latach 50tych XX wieku, mają szansę zostać ci, którzy w jakiś wyjątkowy sposób się wyróżniają lub są wyjątkowo zasłużeni. Funkcję przewodniczącego tej izby pełni Lord Kanclerz. W strukturze Izby Lordów znajdują się różnego rodzaju komisje zwykłe jak i specjalne (np. Komisja do spraw Nauki i Techniki)

Siedzibą parlamentu brytyjskiego jest Westminster; monumentalny dziewiętnastowieczny budynek, wzniesiony w stylu neogotyckim.

3. Rząd oraz gabinet.

W ustroju Wielkiej Brytanii mamy do czynienia z dwoma ciałami politycznymi, które należałoby odróżniać. Pierwszym z nich jest rząd, w którego skład wchodzą ministrowie będący uprzednio powołanymi bądź przez premiera bądź przez władcę. Jest ich obecnie około 100. Drugim ciałem jest tzw. gabinet, ciało znacznie mniejsze objętościowo od rządu i będące właściwym ośrodkiem władzy. Jego członkowie zbierają się na posiedzeniach.

Przywódca partii, która wygrała wybory do Izby Gmin jest desygnowany przez monarchę na stanowisko premiera oraz zostaje mu powierzona misja tworzenia rządu. Przywódca najsilniejszej partii będącej w opozycji uzyskuje pozycję Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości. Zazwyczaj dzieje się tak, że członkowie partii opozycyjnej formują swój własny rząd zwany ,,gabinetem cieni". Każdy minister w prawowitym rządzie ma swój odpowiednik w ,,gabinecie cieni". Dzięki tej praktyce partia opozycyjna jest stuprocentowo przygotowana na ewentualne przejęcie władzy.

Rząd dzieli się na senior ministers (ministrowie właściwi lub ministrowie Korony), kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers (ministrowie młodsi), zadaniem których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbami.

W Wielkiej Brytanii obowiązuje system dwupartyjny. Na scenie politycznej można zauważyć kilka ugrupowań, ale tak naprawdę poważną grę polityczną toczą ze sobą 2 najsilniejsze. Są to: Partia Pracy (ang. Labour Party) i Partia Konserwatywna (ang. Conservative Party). Z pozostałych, dostrzegalnych na scenie politycznej, warto wymienić jeszcze Liberalnych Demokratów oraz Partię Liberalną. System ten jest możliwy dzięki obowiązującemu w Anglii systemowi jednomandatowych okręgów wyborczych, który skutecznie eliminuje drobniejsze partie.

4. System aktów prawnych.

W Wielkiej Brytanii można wyróżnić ustawodawstwo zajmujące się sferą publiczną jak i ustawodawstwo zajmujące się sferą prywatną. Ustawodawstwo publiczne reguluje kwestie związane ze społeczeństwem oraz władzami.

Projekty ustaw rozpatrywane są w III czytaniach. Pierwsze czytanie odbywa się w Izbie Lordów lub izbie niższej parlamentu. Na tym etapie nie przeprowadza się dyskusji nad projektem, jest on drukowany oraz przekazany członkom danej Izby. Po II czytaniu następuje wymiana poglądów, możliwe jest wprowadzanie zmian do projektu oraz czas na prace w różnych komisjach. Potem następuje sprawozdanie możliwość wprowadzenia poprawek. Następnie odbywa się III czytanie oraz głosowanie nad projektem. Potem tak spreparowany dokument trafia do drugiej Izby, gdzie poddawany jest podobnym zabiegom jak w pierwszej Izbie. Jeśli druga Izba będzie miała jakieś uwagi (wprowadzenie poprawek itp.), projekt wraca do tej Izby która go uchwaliła.

Szczególnym rodzajem ustawy z dziedziny ustaw finansowych jest ustawa budżetowa. W tym wypadku jedynie rząd posiada inicjatywę ustawodawczą. Cała procedura jej uchwalania zaczyna się od Izby Gmin. Tutaj swoje expose wygłasza Kanclerz Skarbu. Następnie, pozostawiony jest pewien czas na przedyskutowanie sytuacji i rozpoczynają się prace w komisjach resortowych. Prace te trwają około trzech dni. Po wszystkich czytaniach, projekt trafia do Izby Lordów, która nie ma możliwości wprowadzania zmian do ustawy finansowej. Jedyne co może zrobić to odraczać termin jej przyjęcia. Na koniec taka ustawa wędruje do podpisu przez króla, obecnie - szefa rządu.Ustawy prywatne dotyczą sfery podmiotów prywatnych.

W Wielkiej Brytanii obowiązuje klasyczny monteskiuszowski trójpodział władzy. Tak więc, mamy władzę ustawodawczą, którą pełni parlament. Władzę wykonawczą sprawowaną przez władcę oraz gabinet oraz władzę sądowniczą. Ta ostatnia sprawowana jest przez niezawisłe sądy. Struktura sądownictwa w Wielkiej Brytanii jest względnie prosta. Najniższy szczebel stanowią sądy pokoju, w których orzekają (bezpłatnie) niezawodowi sędziowie pokoju. Kadra sędziów zawodowych jest bardzo nieliczna, a większość spraw sądowych załatwiana jest w sądach pokoju. Wyższą instancję stanowią sądy hrabstw (county courts). Sądem Najwyższym jest Supreme Court w Londynie, a trybunałem apelacyjnym - Sąd Izby Lordów. W sądownictwie brytyjskim nie funkcjonuje instytucja sądów administracyjnych - ich funkcję pełnią sądy hrabstw i sądy pokoju

---