Administracja
wykład nr 5
Nadzwyczajne złagodzenie kary i nadzwyczajne obostrzenie kary są to zagadnienia mieszczące się w ramach tzw. sądowego wymiaru kary, o którym była mowa na poprzednich zajęciach (o zasadach i dyrektywach sądowego wymiaru kary). Wspólne dla obu ww. instytucjom (tj. n.z.k. i n.o.k.) pozostaje to, że kara zostaje (lub może zostać) wymierzona poza granicami ustawowego wymiaru kary, tj. wymiaru kary przewidzianego za dane przestępstwo.
I NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY
N.z.k. - zgodnie z przepisem art. 60 § 6 k.k. polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju niż przewidziana za popełnione przestępstwo. Złagodzenie dopuszczalne jest na wyraźnie określonych w kodeksie zasadach.
- art. 60 § 6 k.k.
Przykład: Sąd skazując sprawcę za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 1 k.k.), znalazł podstawy do zastosowania n.z.k. Dolna granica sankcji określonej w art. 156 § 1 k.k. jest 1 rok pozbawienia wolności. Sąd może zatem skazać sprawcę na ograniczenie wolności w wymiarze od 1 do 12 miesięcy lub grzywnę w wymiarze od 10 do 540 stawek dziennych albo na k.p.w. w wymiarze od 1 miesiąca do11 miesięcy.
- art. 60 § 7 k.k.
Przykład: Sąd uznał na wskazane zastosowanie n.z.k. wobec sprawcy przestępstwa rozpijania małoletniego (art. 208 k.k.) Przepis art. 208 k.k. przewiduje, że sprawca tego przestępstwa podlega karze grzywny, k.o.w. lub k.p.w. do lat 2. Regulacja ta oznacza, że w konkretnej sprawie można wymierzyć albo grzywnę w wysokości do 10 do 540 st.dz. albo k.o.w. w wymiarze od 1 do 12 m-cy albo k.p.w. w wymiarze od 1 m-ca do 2 lat. N.z.k. nie może tu polegać na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, ponieważ polskie prawo karne nie przewiduje możliwości wymierzenia k.p.w. poniżej miesiąca, k.o.w. poniżej miesiąca i grzywny poniżej 10 st.dz. Nie jest też możliwe wymierzenie kary łagodniejszego rodzaju. Jeżeli sąd zdecyduje się nie wymierzać k.p.w., lecz karę grzywny lub k.o.w. nie będzie to kara nadzwyczajnie złagodzona, ponieważ kary grzywny i k.o.w. są przewidziane za ten czyn zabroniony. Jeżeli sąd wymierzy jedną z nich nie będzie to kara nadzwyczajnie złagodzona, lecz kara w granicach ustawowego zagrożenia. Łagodniejsze kary od wskazanych bowiem nie istnieją. Zatem jedyną możliwością zastosowania w omawianym przypadku n.z.k. jest ta, którą przewiduje art. 60 § 7 k.k, czyli odstąpienie od wymierzenia kary i orzeczenie środka karnego. Nie można odstąpić od wymierzenia środka karnego.
a) podstawy ogólne stosowania:
- art. 60 § 1 k.k. - sąd może zastosować n.z.k. w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze
- art. 60 § 2 k.k. - sąd może zastosować n.z.k. w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa
b) obligatoryjne n.z.k. - art. 60 § 3 k.k.
c) fakultatywne n.z.k. na wniosek prokuratora - art. 60 § 4 k.k.
II NAZDWYCZAJNE ZŁAGODZXENIE KARY I ODSTAPIENIE OD WYMIERZENIA KARNY NA GRUNCIE K.W. - art. 39 k.w.
Ustawa jednolicie normuje przesłanki stosowania obu ww. instytucji. W prawie wykroczeń instytucja ta odgrywa niewielką rolę:
ustawa operuje sankcjami alternatywnymi (tylko wyjątkowo karą grzywny jako jedyną) o dolnej granicy odpowiadającej minimum danego rodzaju kary, co przy istnieniu okoliczności łagodzących pozwala na wybór łagodniejszej rodzajowo kary i jej wymiar w granicach tego minimum ustawowego
jeżeli nawet najniższy wymiar kary byłby nadmierny, istnieją szerokie możliwości odstępowania od wymierzenia kary. Zatem suma tych możliwości wskazuje, że instytucja n.z.k. nie wprowadza nic ponad to, co jest możliwe na podstawie innych przepisów.
Odstąpienie od wymierzenia kary występuje na gruncie k.w. w dwóch wariantach:
odstąpienie od wymierzenia kary i poprzestanie na wymierzeniu środka karnego, c o jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieją przesłanki orzeczenia tego środka (art. 39 w zw. z art. 28 § 2 k.w.)
odstąpienie od ukarania w ogóle (art. 39 § 2 k.w.)
Odstępując od wymierzenia kary w obu wariantach można zastosować wobec sprawcy środek oddziaływania społecznego (art. 39 § 4 k.w.). Ustawa wskazuje, że powinien to być środek zmierzający do przywrócenia naruszonego porządku prawnego lub do naprawienia wyrządzonej krzywdy, polegający zwłaszcza na przeproszeniu pokrzywdzonego albo na zobowiązaniu sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego.
Odstąpienie od wymierzenia kary uzasadnia oparta na przesłankach wskazanych w art. 39 § 1 k.w. ocena, że ukaranie sprawcy kara przewidzianą za dane wykroczenie nie jest konieczne do wdrożenia go do przestrzegania porządku prawnego i zasad współżycia społecznego.
III ZAOSTRZENIE USTAWOWEGO WYMIARU KARY - Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary może polegać na:
- stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo (np. ciąg przestępstw, recydywa specjalna, uczynienie sobie z popełniania przestępstw stałego źródła dochodu, popełnienie przestępstwa w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym albo przestępstwa o charakterze terrorystycznym) albo
- ograniczeniu możliwości wymierzenia kary łagodniejszej.
Współczesne polskie prawo karne zna nadzwyczajne obostrzenie kary w postaci stosunkowo łagodnej. Nie polega ono bowiem na obowiązku wymierzenia kary powyżej górnej granicy ustawowego zagrożenia. Kara wymierzona w konkretnym przypadku może pozostawać w granicach ustawowych. N.o.k. polega na rozszerzeniu granicy ustawowego wymiaru kary w ten sposób, że kara może być orzeczona albo w granicach ustawowych albo do górnej granicy zwiększonej o połowę.
Przykład: W wypadku popełnienia kradzieży z włamaniem (art. 279 § 1 k.k.) w warunkach pozwalających na nadzwyczajne obostrzenie kary, może ona zostać orzeczona w granicach od 1 roku do 15 lat pozbawienia wolności. Ustawowe granice wymiaru kary wynoszą bowiem w wypadku tego przestępstwa od 1 roku do10 lat pozbawienia wolności. Dolna granica sankcji nie podlega w wypadku nadzwyczajnego obostrzenia żadnej modyfikacji. Górna granica zostaje natomiast podniesiona o połowę. Sąd może skorzystać z tak ustalonej granicy, może tez orzec karę pozostająca w granicach ustawowych.
W polskim prawie karnym n.o.k. jest dopuszczalne wtedy, kiedy ustawa tak stanowi, czyli w następujących wypadkach:
Ciąg przestępstw -art. 91 k.k.
Przestępstwo ciągłe |
Ciąg przestępstw |
Zbieg przestępstw |
- w krótkich odstępach czasu;
- tożsamość pokrzywdzonego przy dobrze osobistym; - uważa się za jeden czyn zabroniony bez możliwość zaostrzenia powyżej zagrożenia |
|
- przed wydaniem pierwszego z wyroków; - orzeka się kary za każde z przestępstw a następnie karę łączną. |
CIĄG PRZESTĘPSTW - szczególna postać rzeczywistego zbiegu przestępstw. Musi spełniać przesłanki zbiegu rzeczywistego (wynikające z art. 85 k.k.), powtórzone w art. 91 k.k., regulującym instytucję ciągu przestępstw: § 1. Jeżeli sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
§ 2. Jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych w § 1 lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału.
§ 3. Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw określonego w § 1, orzeczona w wyroku łącznym kara nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego
o połowę, przewidzianego w przepisie, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje.
A zatem, abyśmy mieli do czynienia z c.p. muszą być spełnione przesłanki z art. 85 k.k., a ponadto:
- podobny sposób zachowania sprawcy;
- krótkie odstępy czasu między poszczególnymi zachowaniami;
- tożsamość kwalifikacji każdego z przestępstw (np. kilka kradzieży w typie podstawowym - z art. 278 § 1 k.k., ale nie kradzież zwykła - art. 278 § 1 k.k. i kradzież rozbójnicza - art. 281 k.k.).
Nie orzeka się kary łącznej, lecz jedną wspólną karę, działając tak jakby to był zbieg przepisów, a nie zbieg przestępstw.
W doktrynie dominuje pogląd, że instytucja c.p. jest zbędna i de lege ferenda należy opowiedzieć się za rezygnacją z niej. niepotrzebnie wyodrębniono z instytucji rz.z.p. specyficzny jego fragment i doprowadzono do uprzywilejowania sprawcy.
Recydywa specjalna: zwykła (art. 64 § 1 k.k.) i wielokrotna (art. 64 § 2 k.k.).
Recydywa specjalna stanowi jedną z odmian recydywy. Możemy wyróżnić kilka odmian recydywy:
- recydywa kryminologiczna - polega na ponownym popełnieniu przez sprawcę jakiegokolwiek przestępstwa. Dla przyjęcia r.k. nie ma znaczenia, czy sprawca został skazany za przestępstwo, które popełnił, czy wymierzona została za nie kara i czy sprawca ją odbył.
- recydywa ogólna - polega na ponownym popełnieniu przestępstwa przez sprawcę, który już uprzednio był karany za przestępstwo. Nie jest ona w zasadzie pojęciem kodeksowym, ma jednak znaczenie dla odpowiedzialności karnej, ponieważ art. 53 § 2 k.k. nakazuje przy wymiarze kary brać pod uwagę sposób życia sprawcy przed popełnieniem przestępstwa, za które kara jest wymierzana. Można uznać, że szczególny rodzaj recydywy ogólnej jest ujęty w art. 66 § 1 k.k. Przepis ten pozwala na zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego tylko wobec sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne. Swego rodzaju recydywę normuje także art. 58 § 4 k.k., który wyłącza możliwość orzeczenia grzywny lub kary ograniczenia wolności zamiast pozbawienia wolności wobec sprawcy, który był karany za przestępstwo umyślne.
- recydywa penitencjarna - pojęcie z zakresu prawa karnego wykonawczego. Recydywistą penitencjarnym jest sprawca, który po raz kolejny odbywa karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
- recydywa specjalna - szczególny wypadek recydywy. Istnieją dwa rodzaje: zwykła i wielokrotna (multirecydywa).
a) recydywa specjalna zwykła - art. 64 § 1 k.k. Przesłanki przyjęcia, że sprawca działał w ramach recydywy specjalnej zwykłej:
- popełnienie przez sprawę przestępstwa umyślnego
- skazanie go za to przestępstwo na karę pozbawienia wolności - uznanie przez sąd winy sprawcy za przestępstwo i wymierzenie k.p.w. Jeżeli sprawca popełnia ponowne przestępstwo po zatarciu skazania, nie można go uznać za skazanego, chociażby wpis o skazaniu nie został usunięty z rejestru skazanych.
- odbycie tej kary w wymiarze co najmniej 6 m-cy - chodzi o okres faktycznego przebywania sprawcy w zakładzie karnym. Nie musi to koniecznie być okres ciągły. Jeśli sprawca odbywał karę z przerwami, a wyniosła ona łącznie co najmniej 6 m-cy ten wymóg jest spełniony. Musi to być jednak odbyta k.p.w. Nie wlicza się zatem do okresu 6-miesięcznego k.p.w. orzeczonej z warunkowym zawieszeniem wykonania , ani np. pobytu w zakładzie poprawczym. Wlicza się natomiast okres t.a., jednak tylko wtedy, gdy sprawca był aresztowany w sprawie o to samo przestępstwo, za które potem odbywał karę.
- popełnienie przestępstwa podobnego do tego, za które został skazany - art.115 § 3 k.k.
- popełnienie tego przestępstwa w okresie 5 lat od odbycia kary - w ciągu 5 lat od zwolnienia z zakładu karnego.
Obok fakultatywnego n.o.k. (które jednak nie dotyczy zbrodni) recydywa specjalna zwykła wywołuje szereg innych skutków:
niedopuszczalne jest warunkowe umorzenie postępowania wobec sprawcy, ponieważ art. 66 § 3 k.k. stawia wymóg, aby sprawca nie był uprzednio karany za przestępstwo umyślne
warunkowe przedterminowe zwolnienie sprawcy jest możliwe dopiero po odbyciu przez niego 2/3, a nie ½ kary, nie wcześniej niż po upływie roku, a nie po 6 miesiącach (art. 78 § 2 k.k.)
konsekwencja r.s.z. jest możliwość wymierzenia kary za przypisane przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonej o połowę. Oznacza to, że w przypadku sankcji alternatywnej sąd może wymierzyć każdą karę (niekoniecznie k.p.w.) przewidzianą za dane przestępstwo w wysokości do górnej granicy kary przewidzianej za to przestępstwo zwiększonej o połowę.
b) recydywa specjalna wielokrotna - art. 64 § 1 k.k. Przesłanki przyjęcia, że sprawca działał w ramach recydywy specjalnej wielokrotnej:
- uprzednie skazanie sprawcy w warunkach r.s. zwykłej. Już dla przyjęcia, że zachodzi recydywa s.z. konieczne jest, żeby sprawca popełnił 2 przestępstwa umyślne. Musi najpierw popełnić przestępstwo umyślne, a potem w ciągu 5 lat od odbycia kary, drugie - także umyślne i jednocześnie podobne do pierwszego. Multirecydywa zachodzi, gdy sprawca - już uprzedni skazany w warunkach r.s.z. - popełnia znowu przestępstwo umyślne - co najmniej trzecie z kolei. Nie może to być jakiekolwiek przestępstwo umyślne, lecz jedno z przestępstw wymienionych w art. 64 § 2 k.k. Ponadto ustawodawca ostawił wymóg, aby przestępstwo to zostało popełnione „ponownie”. Należy to rozumieć w ten sposób, że jedno z uprzednio popełnionych przez sprawcę także powinno należeć do tych, które wymienia art. 64 § 2 k.k.
- odbycia łącznie co najmniej roku k.p.w. Do tego okresu wlicza się już karę co najmniej 6 m-cy, o której mowa w art. 64 § 1 k.k., czyli karę za pierwsze przestępstwo, które stało się podstawą ustalenia recydywy specjalnej zwykłej.
- ponowne popełnienie jednego z przestępstw wymienionych w art. 64 § 2 k.k. - wyliczenie o charakterze taksatywnym. Ustawodawca nie wymienia enumeratywnie tych przestępstw, ale nie powinno to nasuwać wątpliwości w praktyce. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu zostały ujęte w rozdziale XIX, przestępstwo zgwałcenia w art. 197 k.k., rozboju - w art. 280 k.k., kradzieży z włamaniem - w art. 279 k.k.. Inne przestępstwa przeciwko mieniu z użyciem przemocy lub groźby użycia przemocy to: kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze i rozbójniczy zabór pojazdu.
- popełnienie tego przestępstwa w okresie 5 lat od odbycia w całości lub w części ostatniej kary
Skutki popełnienia czynu w warunkach multirecydywy:
sprawcy może zostać wymierzona tylko k.p.w.
możliwe jest n.o.k., które jednak nie dotyczy zbrodni
niedopuszczalne jest warunkowe umorzenie postępowania wobec sprawcy, ponieważ art. 66 § 3 k.k. stawia wymóg, aby sprawca nie był uprzednio karany za przestępstwo umyślne
warunkowe zawieszenie wykonania kary jest dopuszczalne tylko w wyjątkowym wypadku, uzasadnionym szczególnymi okolicznościami (art. 69 § 3 k.k.), np. podeszły wiek sprawcy, sytuacja zdrowotna, wyjątkowo ciężka sytuacja rodzinna
okres próby w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary wynosi od 3 do 5 lat, a nie od 2 do 5 lat (art. 70 § 2 k.k.)
warunkowe przedterminowe zwolnienie sprawcy jest możliwe dopiero po odbyciu przez niego 3/4, a nie ½ kary, nie wcześniej niż po upływie roku (art. 78 § 2 k.k.)
okres próby w wypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia wynosi od 3 do 5 lat, a nie od 2 do5 lat (art. 80 § 2 k.k.)
w przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia istnieje obowiązek oddania osoby zwolnionej pod dozór kuratora sądowego (art. 159 k.k.w.)
popełnienie przestępstwa przez sprawcę, który uczynił sobie z tego stałe źródło dochodu (art. 65 § 1 k.k.). Chodzi o stałość dochodu - proceder przestępczy nie musi stanowić ani jedynego ani głównego źródła dochodu. Dochód musi cechować stałość jego uzyskiwania. Nie wystarczy sporadyczne osiąganie dochodów, ponieważ z pojęciem stałości łączy się wielość i systematyczność uprawiania działalności przestępczej.
popełnienie przestępstwa w ramach zorganizowanej grupy lub związku mającego na celu popełnianie przestępstw (art. 65 § 1 k.k.). Istotą związku mającego na celu popełnianie przestępstw jest porozumienie co najmniej 3 osób , w którym istnieją rygory organizacyjne, a osoby zobowiązane do wykonywania polecenia w przypadku niewykonania go spotykają się z ustalonymi konsekwencjami. Zorganizowana grupa jest forma bardziej luźną niż związek przestępczy. Występuje wprawdzie element organizacji, koordynacji działań czy kierownictwa, jednakże związek musi mieć długofalowy program i ustalone zasady przynależności do niego, których nie musi mieć zorganizowana grupa. Dla spełnienia warunków z art. 65 k.k. nie wystarczy, aby sprawca brał udział w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnianie przestępstw - niezbędne jest, aby sprawca popełnił przestępstwo, działając w takiej grupie lub związku. Rodzaj popełnionego przestępstwa jest obojętny.
popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym (art. 65 § 1 k.k.) - art. 115 § 20 k.k. pojawił się w k.k. jako element dostosowania polskiego prawa do standardów unijnych.
popełnienie przestępstwa o charakterze chuligańskim - art. 57 a k.k., art. 115 § 21 k.k. dodany nowelą z 2006 r. jest restytucją tzw. chuligaństwa jako instytucji kodeksowej. . Ta instytucja pojawiła się w polskim prawie karnym ustawą z 22 maja 1958 r.o zaostrzeniu odpowiedzialności za chuligaństwo - pod wpływem ustawodawstwa radzieckiego i tamtejszych doświadczeń. Jednakże ustawa ta nie zawierała definicji legalnej chuligaństwa. Ujemne następstwa chuligaństwa, które dotykaj a sprawcę:
- n.o.k. - art. 57 a § 1 k.k.
- szeroko zakreślona podstawa orzekania nawiązki - art. 57 a § 2 k.k.
- wyłączenie możliwości stosowania instytucji zamiany rodzaju kary na łagodniejszy (art. 58 § 4 k.k.) i odstąpienia od wymierzenia kary na podstawie art. 59 § 1 i 2 k.k.
- poważne ograniczenie w dopuszczalności stosowania instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary (art. 69 § 4 k.k.).
IV ZAOSTRZENIE USTAWOWEGO WYMIARU KARY na gruncie k.w.
(1) wykroczenia o charakterze chuligańskim - art. 47 § 5 k.w. Elementy definicji chuligańskiego charakteru wykroczenia można podzielić na dwie grupy:
a) okoliczności o charakterze przedmiotowym: rodzaj popełnionego wykroczenia i publiczność działania
b) okoliczności o charakterze podmiotowym obejmują:
- umyślność działania
- brak powodu lub oczywista błahość powodu
- okazanie rażącego lekceważenia dla podstawowych zasad porządku prawnego
(2) Zaostrzenie odpowiedzialności za wykroczenie o charakterze chuligańskim znajduje wyraz w następujących unormowaniach:
a) wobec sprawców tego typu wykroczeń nie orzeka się najłagodniejszej kary - nagany - art. 36 § 2 k.w.
b) w razie wymierzenia kary aresztu w zasadzie nie można warunkowo zawiesić jej wykonania, chyba że przemawiają za tym wyjątkowe okoliczności (art. 43 pkt 2 k.w.)
c) jeżeli wykroczeniem o charakterze chuligańskim została wyrządzona szkoda, można orzec nawiązkę w kwocie 1000 PLN na rzecz pokrzywdzonego, PCK lub na inny cel społeczny wskazany przez organ orzekający.
(3) recydywa szczególna w postaci uprzedniego ukarania za podobne przestępstwo lub wykroczenie (art. 33 § 4 pkt 5 k.w., art. 38 k.w., art. 43 pkt 1 k.w.)
a) pojęcie przestępstw lub wykroczeń podobnych - art. 47 § 2 k.w. Popełnienie wykroczenia podobnego do przestępstwa lub wykroczenia, za które sprawca był już karany, stanowi okoliczność obciążająca przy wymiarze kary - bez względu na to, jaki okres przedziela poprzednie ukaranie od obecnego (art. 33 § 4 pkt 5 k.w.). Ten okres jest stosunkowo długi, ponieważ trwa do zatarcia skazania za występek , co następuje po 5 lub 10 latach, zależnie od orzeczonej kary lub do zatarcia ukarania za wykroczenie, które następuje po 2 latach od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary.
b) uznanie recydywy szczególnej za ustawowa okoliczność obciążającą znajduje także wyraz w wyłączeniu dopuszczalności warunkowego zawieszenia wykonania kary aresztu wciągu 2 lat od poprzedniego ukarania za podobne przestępstwo lub wykroczenie. Warunkowe zawieszenie mogą w takim wypadku uzasadniać tylko wyjątkowe okoliczności (art. 42 § 1 k.w.)
(4) recydywa wielokrotna wykroczeń - art. 38 k.w. Unormowania to mana celu zaostrzenie represji wobec sprawcy, który uporczywie popełnia podobne wykroczenia, nie wykazując poprawy. Zastosowanie najsurowszej kary - kary aresztu ma uzasadniać nieskuteczność stosowanych dotąd kar.
1