Lidia Zarzycka
IV sem, P-RES
Nr albumu 2497
Patologie społeczne. Alkoholizm.
Wzrost zachowań dewiacyjnych wśród młodzieży, takich jak przestępczość nieletnich, prostytucja, agresywność, powodują, iż zjawisko patologii wywołuje wzmożone zainteresowanie pedagogów i psychologów.
Termin patologii wywodzi się od greckiego słowa pathos - cierpienie i logos, czyli nauka. Początkowo, terminu tego używano w medycynie, by pod koniec XIX wieku zacząć odnosić go do zjawisk społecznych.
W ślad za „Słownikiem wyrazów obcych PWN” patologia to 1) zjawisko społeczne będące zagrożeniem dla życia społecznego, jego porządku i rozwoju, np. przestępczość, alkoholizm, narkomania; 2) postawy i zachowania jednostek i grup, niezgodne z wartościami i normami danej kultury .
Adam Podgórecki w książce „Patologia życia społecznego” jako pierwszy omówił teoretyczne założenia patologii społecznej od strony naukowej. Zauważył, iż patologia nie stanowi odrębnej dyscypliny naukowej, ponieważ jest eklektycznym zbiorem problemów dotyczących różnych typów dewiacji społecznych.
Patologia społeczna to zbiór działań, które zakłócają dotychczasową równowagę w społeczeństwie, przyczyniających się m.in. do osłabienia więzi, zmniejszenia skuteczności kontroli społecznej czy innych, negatywnych w swym wydźwięku, zjawisk. Do przykładów patologii społecznej należą narkomania, prostytucja, przestępczość nieletnich czy np. alkoholizm. Należą one do obszaru patologii indywidualnej.
Powszechnie przyjęte przekonanie, iż picie alkoholu jest przejawem dorosłości, wpływa w sposób znaczący na jego tolerancję w społeczeństwie. Alkohol w sposób istotny oddziałuje na sprawność psychofizyczną człowieka. Utrata kontroli nad piciem w najłagodniejszej postaci prowadzi do upojenia alkoholowego, a w najpoważniejszej - do uzależnienia ze wszystkimi jego negatywnymi skutkami, także śmiercią. Alkohol etylowy (etanol) jest substancją organiczną, pochodną węglowodorów hydroksylowych. Jest to bezbarwna ciecz o charakterystycznym zapachu i smaku. Do najbardziej znanych alkoholi należą: alkohol etylowy (etanol), metylowy (metanol, denaturat) i alkohol butylowy (alifatyczny), stosowany jako rozpuszczalnik klejów i lakierów oraz surowiec do produkcji detergentów. Według Ustawy z 26 października 1982 roku do napojów alkoholowych należą te, które zawierają alkohol etylowy w objętości powyżej 0,5% alkoholu. Stężenie alkoholu we krwi człowieka zależy od ilości i rodzaju wypitego alkoholu, od wagi ciała a także płci.
Alkohol, jak każda substancja psychoaktywna, w sposób istotny oddziałuje na sprawność psychofizyczną człowieka, ograniczając jego kontrolę. Alkoholizm jest jednym z najpoważniejszych i obejmujących największą grupę osób uzależnień. Współcześnie termin alkoholizmu stosujemy do określenia spożywania alkoholu wykraczającego znacznie ponad powszechnie przyjęte standardy bądź też dla oznaczenia choroby alkoholowej.
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje alkoholizm jako „wszelki sposób picia, który wykracza poza miarę tradycyjnego i zwyczajowego spożycia, albo poza ramy obyczajowego, przyjętego w całej społeczności, picia towarzyskiego bez względu na czynniki, które do tego prowadzą”.
Alkoholizm jest choroba pierwotną, co oznacza, iż nie powstaje z powodu, czy na podłożu innego zaburzenia. Cechą charakterystyczną nieleczonego alkoholizmu jest jego postępowość. Pogłębia się on systematycznie, prowadząc do coraz większej destrukcji. Alkoholizm rujnuje życie zarówno osobie pijącej, jak i jego najbliższemu otoczeniu, zwłaszcza rodzinie.
Według Ireny Pospiszyl istnieją trzy podstawowe wzorce picia alkoholu:
Picie ryzykowne.
Nadużywanie alkoholu.
Uzależnienie od alkoholu.
Z piciem ryzykownym mamy do czynienia wówczas, gdy następująca po nim aktywność zwiększa ryzyko powstania szkód zdrowotnych (np. prowadzenie auta po użyciu). Nadużywanie alkoholu jest już powtarzającym się nieprawidłowym wzorcem picia prowadzącym do klinicznie znaczących szkód fizycznych, psychicznych lub cierpienia. O nadużywaniu mówimy, gdy mamy do czynienia z pewnym utrwalonym już nawykiem wadliwego zachowania, nie spełniającego jednak jeszcze znamion uzależnienia.
Zespół uzależnienia od alkoholu to wadliwy wzorzec zachowania, który powoduje szkody fizyczne, psychiczne, materialne i społeczne, którego objawami są utrata kontroli nad piciem oraz włączenie alkoholu w strukturę potrzeb jednostki.
Klasyfikacja typów alkoholizmu opiera się na pracy doktora Elvina Mortona Jellinka, pioniera w badaniach nad alkoholizmem, który sformułował koncepcję faz ewolucji choroby alkoholowej .
Picie towarzyskie (stadium przedalkoholowe, objawowe). Jest to pierwsza, przedalkoholowa faza objawowa, która zaczyna się od konwencjonalnego sposobu picia. Zdaniem Jellinka, w przeciwieństwie do osoby pijącej przeciętnie, przyszły alkoholik po wypiciu alkoholu zaczyna szybko doznawać psychicznej ulgi.
Faza ostrzegawcza (stadium wstępne, zwiastunowe). Stadium to zaczyna się nagłą zmianą reagowania na alkohol po wypiciu stosunkowo niewielkiej ilości alkoholu (150-200g wódki) i bez widocznych oznak upicia się, alkoholik po wytrzeźwieniu ma problem z odtworzeniem wydarzeń, które miały miejsce pod koniec picia.
Faza krytyczna (stadium ostre). Występuje wówczas, gdy osoba uzależniona zaraz po spożyciu nawet małej ilości alkoholu, ma przemożne pragnienie dalszego picia(aż do stanu upojenia), które odczuwa wręcz jako przymus fizyczny. Zjawisko to określa się mianem utraty kontroli nad ilością spożywanego alkoholu lub głodem alkoholowym.
Faza chroniczna (stadium przewlekłe). Alkoholik nie jest już¿ zdolny do normalnego funkcjonowania. Aby wstać i rozpocząć jakiekolwiek codzienne czynności, musi się napić. Jest to faza, w której zaczyna on po raz pierwszy pić w ciągu dnia w pracy; po ustąpieniu objawów zatrucia pije dalej i stan taki trwa przez wiele dni, aż do całkowitej utraty zdolności do dalszego picia.
W książce „The disease koncept of alcoholism” („Koncepcja alkoholizmu jako choroby”) 1960r. wyróżnia on pięć typów alkoholizmu:
ALFA - życie na rauszu, charakteryzuje się uzależnieniem psychicznym, nie przechodzącym w uzależnienie fizyczne; zwany jest także piciem problemowym, ucieczkowym;
BETA - jest całkowitym przeciwieństwem alkoholizmu typu ALFA; charakteryzujący się powikłaniami somatycznymi, dotyczącymi jednego lub więcej układów organizmu, z ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia i skróceniem długości życia; alkohol spożywany jest nieregularnie, za to w dużych ilościach, często przyz znacznym niedożywieniu;
GAMMA - pełnoobjawowe uzależnienie psychiczne i fizyczne przejawiające się m.in. w utracie kontroli nad piciem; charakteryzuje się wzrastającą tolerancją, występowaniem zespołu abstynencyjnego z chwila zaprzestania picia, zwany także alkoholizmem „anglosaskim”;
DELTA - cechą charakterystyczną jest picie systematyczne przy jednoczesnym kontrolowaniu ilości wypijanego alkoholu; charakteryzujący się wzrastającą tolerancją, objawami zespołu abstynencyjnego i niezdolnością do powstrzymania się, ale nie utratą kontroli nad ilością alkoholu wypijanego przy danej okazji;
EPSILON- opilstwo okresowe, wyróżnia się tzw. ciągami alkoholowymi, picie okresowe lub napadowe, zwane czasem dypsomanią.
W roku 1983 George Villant opublikował książkę pod tytułem "Naturalna historia
alkoholizmu", w której zaprezentował rezultaty kilku badań potwierdzających i pogłębiających pojęcie alkoholizmu jako choroby. Praca ta postrzegana jest przez naukowców jako kontynuacja i uwspółcześnienie dzieła rozpoczętego przez Jellinka, który badał stadia rozwoju choroby alkoholowej. Villant stwierdził, że alkoholizm ma charakter postępujący, jego objawy występują jednak w innej kolejności niż przedstawił to Jellinek. Podał dwie możliwości zakończenia rozwoju choroby alkoholowej: osoby nią dotknięte podejmują abstynencję albo czeka je śmierć.
Przyglądając się podjętej tematyce wyraźnie widać, iż temat alkoholizmu, to temat rzeka. Mimo regulacji prawnych, uzależnienie to dotyka coraz to innych grup społecznych, bez względu na status materialny, pochodzenie czy wykształcenie. Bardzo ważną kwestią, jest współuzależnienie. Dotyczyć może ono każdej osoby z bliskiego otoczenia alkoholika. Osoba współuzależniona przechodzi określone fazy - zaprzeczania, organizacji samoobrony, chaosu i wstępnej reorganizacji rodziny. Po niej następuje fara reorganizacji faktycznej, ostatecznej, a następnie faza prób odtworzenia rodziny.
Jak działać przeciw alkoholizmowi? Najważniejsza jest profilaktyka. W profilaktyce pierwszorzędowej każdego pedagoga, resocjalizatora stać powinna edukacja propagująca trzeźwość i abstynencję. Jest to niezwykle istotna kwestia, zwłaszcza w środowiskach narażonych na łatwy dostęp do alkoholu (np. rodziny patologiczne). Profilaktyka drugorzędowa obejmuje jednostki zagrożone niekontrolowanym piciem alkoholu. Natomiast profilaktyka trzeciorzędowa zajmuje się leczeniem osób uzależnionych i zapobieganiem powrotu do picia alkoholu.
Największe sukcesy w rozwiązywaniu problemów alkoholowych zarówno osób pijących, jak również ich rodzin, ma ruch samopomocowy. Obecnie działa kilka odmian samopomocy skierowanych do różnych grup osób: AA, Alanon, Alteen, DDA. W każdym mieście działają finansowane z funduszy Narodowego Funduszu Zdrowia Ośrodki Terapii Uzależnień, w ramach których działają Przychodnie Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia, Oddziały Dzienne Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Przychodnie Leczenia Uzależnień zajmujące się nie tylko pomocą osobom uzależnionym, ale również ich rodzinom poprzez świadczenia zapobiegawczo-lecznicze, grupową psychoterapię uzależnień i współuzależnień, rehabilitację. W miastach wojewódzkich działają także Ośrodki Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia.
Z uwagi na to, iż uzależnienie od alkoholu jest chorobą „demokratyczną, może zapaść na nią każdy, bez względu na płeć, wiek, poziom intelektualny, wykształcenie czy uprawiany zawód. Każdemu też potrzebna jest pomoc w powrocie do zdrowia. Podstawową formą leczenia jest psychoterapia uzależnienia, a sam proces terapeutyczny to ciężka i żmudna praca zawierająca w sobie wiele różnorodnych działań, których efektem powinny być głębokie i możliwie trwałe zmiany. Powinny one dotyczyć postaw, przekonań, zachowań, przyzwyczajeń, relacji z innymi, a także sposobów przeżywania, odczuwania, myślenia itp. Programy zdrowienia przewidziane są na okres wielu miesięcy, a nawet lat. Prawidłowo prowadzone leczenie powinno przebiegać zgodnie z przygotowanym przez terapeutę, opiekuna czy przewodnika, uzgodnionym z pacjentem oraz na bieżąco aktualizowanym i monitorowanym indywidualnym planem psychoterapii uzależnienia.
Niezmiernie cennym uzupełnieniem, zarówno stacjonarnych, jak i ambulatoryjnych form terapii jest Program Dwunastu Kroków Anonimowych Alkoholików. Dlatego też większość ośrodków terapeutycznych zaleca swoim pacjentom uczestniczenie w spotkaniach grup (wymienionych wcześniej AA, Alanon, Alteen czy DDA). Zarówno badacze, jak i i praktycy, zgodni są co do tego, że leczenie farmakologiczne nie może być traktowane jako leczenie uzależnienia od alkoholu.
Bibliografia:
Albański Leszek, Wybrane zagadnienia z patologii społecznej, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze, 2010
http://www.swo.pwn.pl/, data dostępu: 2013-06-11
Kozak Stanisław, Patologie wśród dzieci i młodzieży, Difin, Warszawa, 2008
Pospiszyl Irena, Patologie społeczne, Wyd.Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15327-4
Praca zbiorowa pod red. A.Podgóreckiego, Zagadnienia patologii społecznej, PWN, Warszawa, 1976
Święcicki Andrzej, Historia i klasyczne ujęcie alkoholizmu, dostęp 2013-06-12, http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/50-artykuly/216-historia-i-klasyczne-ujecie-alkoholizmu.pdf
Ustawa z dn.26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Węgrzecka-Giluń Janina, ABC alkoholu, PARPA, marzec 2002
http://www.swo.pwn.pl/, data dostępu: 2013-06-11
Praca zbiorowa pod red. A.Podgóreckiego, Zagadnienia patologii społecznej, PWN, Warszawa, 1976
Pospiszyl Irena, Patologie społeczne, Wyd.Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15327-4
Ustawa z dn.26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Kozak Stanisław, Patologie wśród dzieci i młodzieży, Difin, Warszawa, 2008
Pospiszyl Irena, Patologie społeczne, Wyd.Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15327-4, str.127-129
Węgrzecka-Giluń Janina, ABC alkoholu, PARPA, marzec 2002
http://www.psychologia.edu.pl/slownik/id.typologia-jellinka/i.html data dostępu 2013-06-12, godz.00.47
Święcicki Andrzej, Historia i klasyczne ujęcie alkoholizmu, dostęp 2013-06-12, http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/50-artykuly/216-historia-i-klasyczne-ujecie-alkoholizmu.pdf
Albański Leszek, Wybrane zagadnienia z patologii społecznej, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze, 2010