MADELAINE M. LEINIGER

Model pielęgniarstwa transkulturowego

M. M. Leiniger - pierwsza pielęgniarka-antropolog — w 1965 roku zainicjo­wała i zapoczątkowała rozwój pielęgniarstwa transkulturowego.

Dyplom pielęgniarski uzyskała w 1948 roku, po ukończeniu podstawowego przygotowania pielęgniarskiego w Szkole Pielęgniarstwa w Denver. W 1950 ro­ku ukończyła Kolegium Benedyktyńskie w Atchinson, uzyskując stopień bakała­rza. Studia magisterskie odbyła na Uniwersytecie Katolickim w Waszyngtonie. Skończyła je ze stopniem magistra nauk pielęgniarskich (MS) w 1953 roku. Z ko­lei w 1965 roku uzyskała tytuł doktora filozofii w zakresie antropologii, na Uni­wersytecie Waszyngton - Seattle.

Dla swojej teorii M. Leiniger (1980) poszukiwała szerokich podstaw i róż­nych źródeł. Wskazując na nie, pisała, że dzięki analizie znaleźć je można w fenomenologii, w filozofii egzystencjalnej, a także u innych filozofów. Na zna­czenie troskliwości wskazuje religia. Idea troskliwości zajmuje znaczące miejsce w naukach biologicznych, w psychologii, w naukach o środowisku, a także w pielęgniarstwie (Watson, Orem). Humaniści, poeci, artyści, a także socjologo­wie również podejmują tematykę troskliwości i przedstawiają ją w opisach współodczuwania, sympatii, humanizmu, wzajemnej bliskości, dzielenia przeżyć, gotowości do pomocy. Wszystkie te źródła stwarzają więc podstawy do teoretyzowania, że troskliwość w ludzkim życiu odegrała ważną rolę w przeszłości, od­grywają współcześnie, a także że spełniać ją będzie w przyszłości.

W przeszłości troskliwość umożliwiała przetrwanie człowieka, jego wzrasta­nie, zachowanie dobrostanu a także przywracanie zdrowia, wpływała na relacje międzyludzkie. Współcześnie spełnia taką samą rolę. Podejmowanie badań nad troskliwością stwarza również wielkie nadzieje na przyszłość. Z tej wiedzy czło­wiek będzie mógł bowiem korzystać we wszystkich dziedzinach życia i we wszy­stkich ludzkich służbach - na rzecz ich humanizacji.

„Od ludzi oczekuje się, żeby pomagali innym, żeby się dla nich poświęcali" (Leiniger, 1980). Do podejmowania badań ludzkiej troskliwości skłania także sytuacja współ­czesna. Dzisiejsza ekonomia nie wykazuje bowiem powiązań z ludzkimi warto­ściami. Dehumanizująca biurokracja panuje we wszystkich instytucjach społecz­nych, w szpitalach, w szkołach. W opiece nad zdrowiem ludzkie ciało jest trakto­wane w podobny sposób, jak traktowane są maszyny, w których ich zużyte części są zastępowane nowymi. W instytucjach opieki nad zdrowiem dominuje rutynizacja i standaryzacja. Bogacenie wiedzy o ludzkiej troskliwości, rozwój nauki o ludzkiej troskliwości oraz wyjaśnianie wielu zagadnień etycznych i moralnych stało się więc koniecznością, aby umożliwić jasne rozumienie tego, jak w róż­nych ludzkich służbach wiąże nas ona ze sobą.

Założenia teorii pielęgniarstwa transkulturowego M. Leiniger (1991).

Część z nich prezen­tuje różne stanowiska filozoficzne, część to własne propozycje teoretyczne auto­rki:

„1. Troskliwość (troszczenie się) jest esencją dobrostanu, zdrowia, leczenia, wzrasta­nia, przeżywania i radzenia sobie z upośledzeniami i śmiercią.

2. Troskliwość kulturowa jako przewodnik w praktyce pielęgniarskiej jest najszerszym środkiem holistycznym - zapewnia wiedzę, wyjaśnianie, interpretowanie i przewidywanie fenomenów pielęgniarskiej troskliwości.

3. Pielęgniarstwo jest tą humanistyczną i naukową dyscypliną i profesją, której central­nym celem jest służenie ludziom na całym świecie.

4. Troskliwość (troszczenie się) odgrywa podstawową rolę w leczeniu i w doprowadza­niu do wyleczenia - nie ma wyleczenia bez troskliwości.

5. Zgodna z kulturą i przynosząca dobro troskliwość pielęgniarska może być świadczo­na jedynie wtedy, kiedy wartości, ekspresje lub wzorce kulturowej troskliwości są znane pojedynczemu człowiekowi, grupie, rodzinie, społeczności i są zużytkowane we właściwy sposób przez pielęgniarkę - wspólnie z ludźmi.

6. Kulturowe różnice i podobieństwa troskliwości pomiędzy tymi, którzy ją zapewnia­ją w sposób profesjonalny a jej odbiorcami, występują we wszystkich kulturach świata".

Według Leiniger (1988):

„Ludzie rodzą się, żyją, chorują i umierają zgodnie z systemem wierzeń i praktyk kul­turowych, ale w swoim wzrastaniu i przeżywaniu są zależni od ludzkiej troskliwości".

Swoje filozoficzne stanowisko odnoszące się zaś do metodologii badań pie­lęgniarskiej troskliwości wyraziła następująco:

„1. Paradigm jakościowy zapewnia nowe sposoby transkulturowego poznawania i no­we sposoby dokonywania odkryć epistemologicznych i ontologicznych w odniesieniu do ludzkiej troskliwości.

2. Fenomeny troskliwości mogą być odkrywane przez badania struktur socjalnych, ję­zyka i poglądu na świat różnych grup kulturowych" (Leiniger, 1985).

Pierwsza publikacja dotycząca opracowania teorii ukazała się w 1985 roku (Leiniger, 1985a). Kolejne publikacje, pogłębiające i rozszerzające wcześniejsze opracowania, ukazały się w latach 1988 i 1991; M. Leiniger przedstawiła w nich podstawowe pojęcia teorii oraz ich definicje, a także „Sunrise Model"³ obrazują­cy zarówno zróżnicowanie, jak i uniwersalizm troskliwości kulturowej.

Podstawowe pojęcia modelu (Leiniger, 1988, 1991).

1. Kultura-jest określeniem dla tych wyuczonych, podzielanych i przekazy­wanych wartości, wierzeń, norm i praktyk życiowych grupy, które we wzorcowy sposób są przewodnikami myślenia, decyzji i aktywności.

2. Troskliwość (rzeczownik) jest określeniem tych fenomenów asystowania, wspierania lub ułatwiania zachowań innemu człowiekowi (albo grupie) lub podejmowania ich za kogoś, kto przejawia potrzeby albo u kogo przewiduje się wy­stąpienie potrzeb zmiany na lepsze lub poprawy jego ludzkiej kondycji bądź spo­sobu życia.

3. Troszczyć się (czasownik) jest określeniem akcji skierowanej na asystowa­nie, wspieranie i ułatwianie innemu człowiekowi (albo grupie), przejawiającemu potrzeby lub u którego przewiduje się wystąpienie potrzeb zmiany na lepsze bądź poprawiania ludzkiej kondycji albo sposobu życia.

4. Troskliwość kulturowa jest określeniem tych poznanych wartości, wierzeń i wzorców ekspresji, które asystują, wspierają lub ułatwiają innemu człowiekowi lub grupie zachowanie dobrostanu, poprawianie ludzkiej kondycji bądź sposo­bów życia, a także radzenie sobie z ułomnością i ze śmiercią.

5. Różnorodność kulturowa troskliwości jest określeniem dla tej zmienności znaczeń, wzorców, wartości albo symboli troskliwości, które zostały wytworzone w ludzkiej kulturze dla zachowania dobrostanu człowieka, poprawiania ludzkiej kondycji i sposobów życia oraz radzenia sobie ze śmiercią.

6. Uniwersalizm kulturowy troskliwości jest określeniem tego, co jest wspól­ne, podobne albo tego, co ujednolica znaczenie wzorców, wartości albo symboli troskliwości, wyprowadzanych przez ludzi z kultury dla zachowania ich dobro­stanu albo dla poprawienia ludzkiej kondycji i sposobów życia, lub też dla radzenia sobie ze śmiercią.

8. Światopogląd - jest określeniem tego sposobu patrzenia ludzi na świat albo na wszechświat, które umożliwia im ukształtowanie jego obrazu lub postawy w stosunku do wartości, jaką stanowi ich własne życie oraz świat ich otaczający.

9. Struktura społeczno-kulturowa jest określeniem dynamicznej natury, czynników strukturalnych albo organizacyjnych danej kultury lub społeczności, które pozostają ze sobą we wzajemnych relacjach oraz określeniem tego, jak one funkcjonują w kształtowaniu znaczenia i porządku strukturalnego z równoczesnym włączaniem czynników religijnych, wzajemnych bliskości politycznych, ekonomicznych, edukacyjnych, technologicznych i kulturowych.

10. Kontekst etnohistoryczny- jest określeniem dla tych faktów, sytuacji, przypadków albo doświadczeń jednostek, grup, kultur i instytucji, które pierwszoplanowo są zogniskowane wokół ludzi i które opisują, wyjaśniają i interpretują ludzkie sposoby życia w określonym kontekście kulturowym, w krótkich lub długich okresach czasu.

11. Kontekst środowiskowy określa w sposób całościowy zdarzenia, sytu­acje, a także te pojedyncze doświadczenia, które nadają znaczenie ludzkim eks­presjom przez włączenie poszczególnych interakcji społecznych z ich złożonymi wymiarami fizycznymi, ekologicznymi, emocjonalnymi, kulturowymi.

12. System zdrowia (dobrostanu) ludowego określa te tradycyjne albo lokal­ne praktyki troszczenia się o zdrowie lub leczenia, którym przypisywane jest spe­cjalne znaczenie, podejmowane ogólnie dla przywracania zdrowia albo dla asy­stowania ludziom, prowadzone w domach rodzinnych, ewentualnie w środowisku społecznym, z włączeniem do tego lokalnych praktyków.

13. Zdrowie określa taki poziom dobrostanu, który jest zdefiniowany w danej kulturze, wysoko wartościowany i praktykowany, a równocześnie możliwy do osiągania przez jednostki (albo grupy) w podejmowanych przez nie codziennych aktywnościach, zgodnie z ich rolą - w sposób kulturowo satysfakcjonujący.

14. Profesjonalny system zdrowia jest określeniem dla tych służb profesjo­nalnej troskliwości albo leczenia, które są świadczone przez personel przygoto­wany w zróżnicowany sposób, w ramach programów formalnych zapewniają­cych studia profesjonalne, odbywane w specjalnych instytucjach edukacyjnych.

15. Zachowywanie albo utrzymywanie troskliwości kulturowej określa te akcje i decyzje profesjonalnego asystowania, wspierania albo ułatwienia, które zapewniają pomoc ludziom określonej kultury w zachowaniu, utrzymaniu stanu zdrowia lub w przywracaniu zdrowia, a także w radzeniu sobie ze śmiercią.

16. Przystosowywanie albo negocjowanie troskliwości kulturowej określa te profesjonalne akcje i decyzje dotyczące asystowania, wspierania lub ułatwiania, które pomagają ludziom określonej kultury w przystosowaniu się albo w ne­gocjowaniu zmierzającym do uzyskiwania przez nich korzystnego albo satysfa­kcjonującego stanu zdrowia, a także radzenia sobie ze śmiercią.

17. Wprowadzanie zmian do wzorców albo restrukturalizowanie troskliwo­ści kulturowej określa te akcje i decyzje profesjonalne dotyczące asystowania, wspierania lub ułatwiania, które pomagają ludziom w zmianie ich dotychczasowego sposobu życia przez wprowadzanie nowych lub zmianę wzorców na ta­kie, które są kulturowo akceptowane i satysfakcjonujące, albo które wspierają ko­rzystne dla zdrowia sposoby życia.

18. Kulturowo zgodna troskliwość (pielęgniarska) jest zdefiniowana jako te znane aktywności albo decyzje dotyczące asystowania, wspierania i ułatwiania, które są właściwie dostosowane do kulturowych wartości wierzeń i sposobów ży­cia jednostki, grupy albo instytucji po to, aby zapewnić im znaczące wsparcie, korzystną i satysfakcjonującą opiekę nad zdrowiem albo służenie dobremu stano­wi zdrowia.

19. Pielęgniarstwo zostało zdefiniowane przez M. Leiniger jako profesja na­ukowa i wyuczona, skoncentrowana na fenomenie ludzkiej troskliwości kulturo­wej i na aktywnościach asystowania, wspierania, ułatwiania lub umożliwiania jednostkom albo grupom utrzymywania lub odzyskiwania dobrostanu (albo zdrowia), a także na pomaganiu ludziom w radzeniu sobie z upośledzeniami i śmiercią-w sposób akceptowany kulturowo i przynoszący inne korzyści.

Nadrzędne pojęcia pielęgniarstwa w modelu M.Leiniger

Troskliwość

M. Leiniger poddała krytyce przyjmowa­nie jako nadrzędnych w pielęgniarstwie pojęć: osoba, zdrowie, środowisko,
pie­lęgniarstwo. Według niej, najbardziej nadrzędnym pojęciem pielęgniar­stwa jest troskliwość. Temu też pojęciu jako określającemu naturę pielęgniarstwa, a mającemu u swoich podstaw wartości stanowiące dominujący etos pielęgniar­stwa, poświęciła najwięcej uwagi. Troskliwość cechująca człowieka i przejawia­na jako troszczenie się o innych (niemowlęta, młodzi, starsi) umożliwiła jego przetrwanie. Zapewnianie profesjonalnej troskliwości pielęgniarskiej wymaga jej wnikliwego wyjaśnienia. Konieczne jest podjęcie konceptualizacji tego pojęcia, jego zdefiniowanie oraz studiowanie różnych kultur, aby możliwe było odkrywanie i gromadzenie wiedzy specyficznie pielęgniarskiej, niezbędnej w zapewnianiu troskliwości pielęgniarskiej na poziomie profesjonalnym.

Człowiek

Według M. Leiniger człowiek jest istotą kulturową, nie używa ona pojęcia „osoba”, ponieważ według niej jest to pojęcie problematyczne, stosowane tylko w kulturach świata zachodniego. Rozpatrywanie człowieka jako istoty kulturowej, wymaga uwzględnienia jego powiązań z kulturą i ujmowania go w sposób holistyczny. Istoty kulturowe to określenie oznaczające zarówno jednostki, rodziny, grupy społeczne, a także instytucje kultury.

Zdrowie

Zakłada, że każda kultura ma swoje własne formy, wzorce, sposoby ekspresji oraz struktury troszczenia się o zdrowie. Umożliwiają one poznawanie, wyjaśnianie, a także przewidywanie zdrowia i dobrostanu. Aby było możliwe planowanie i zapewnienie w opiece nad zdrowiem troskliwości profesjonalnej, koniecznością jest gromadzenie wiedzy i rozumienie tego, jak w różnych kulturach ludzie postrzegają swoje zdrowie. Autorka dla tej wiedzy wprowadziła odrębne pojęcie „emic”. Profesjonalne zapewnienie troskliwej opieki wymaga także wiedzy bardziej uniwersalnej-określanej przez nią „etic”.

Środowisko

Kontekstowi środowiskowemu M. Leiniger przyznaje miejsce o bardzo dużym znaczeniu - jako wywierającemu wpływ zarówno na zdrowie, jak i na wzorce troskliwości jednostek, rodzin i grup. Studiowanie zdrowia i wzorców troskliwości, aby osiągnąć pełne rozumienie człowieka, musi uwzględniać kontekst środowiskowy i stosowanie takich metod badawczych, jakie to umożliwiają.

Pielęgniarstwo

W definicji pielęgniarstwa idea ludzkiej troskliwości spełnia rolę wiodącą. Podstawowa rola pielęgniarki polega na zapewnieniu troskliwości zgodnie z ludzkimi wartościami i sposobem życia tego, komu pielęgniarka świadczy swoja pomoc. M. Leiniger w podejmowaniu sądów, decyzji i akcji pielęgniarskich wyróżniła trzy odmiany zapewnienia pomocy:

• zachowanie/utrzymanie kulturowej troskliwości;

• jej przystosowanie albo negocjowanie;

• wprowadzenie zmian/restrukturyzacja.

Podejmowanie sądów, decyzji oraz akcji w każdym z wymienionych rodzajów świadczenia pomocy pielęgniarki, wymaga jej ścisłej współpracy z tym, komu zgodnie z jego kulturą tę pomoc zapewnia.

JEAN WATSON

Model humanistycznej troskliwości

Jean Watson urodziła się w 1940 roku. Podstawowe przygotowanie pielęg­niarskie wraz z dyplomem uzyskała w szkole pielęgniarskiej przy szpitalu Levis Gale w Roanoke.
Z kolei w University of Colorado osiągała: najpierw stopień ba­kałarza z zakresu nauk pielęgniarskich, następnie stopień magistra nauk pielęg­niarskich (MS) z zakresu pielęgniarstwa psychiatrycznego i zdrowia psychiczne­go. Naukowy tytuł Ph.D. (doktor filozofii), uzyskała na tym samym uniwersyte­cie w dziedzinie psychologii edukacyjnej.

Pielęgniarską praktykę zawodową rozpoczęła jako pielęgniarka prywatna. Na­stępnie została konsultantem klinicznym. Wraz z rozpoczęciem badań nauko­wych wkroczyła na drogę swojego dalszego rozwoju i osiągnięć. Badania nauko­we podejmowała nie tylko w USA, ale także w krajach Wschodu: Azja, Australia, Egipt, Indonezja. Bardzo znaczące badania przeprowadzała w zachodniej Austra­lii. Były one poszukiwaniem odpowiedzi na pytania dotyczące fenomenu strat i troskliwości, a stały się podstawą opracowania teorii humanistycznej troskliwo­ści transpersonalnej.

Aktualnie J. Watson zajmuje stanowisko profesora pielęgniarstwa oraz dyre­ktora w Center of Human Caring School of Nursing Colorado Health Science Center University of Denver¹.

¹ Centrum Ludzkiej Troskliwości, Szkoła Pielęgniarstwa Uniwersytetu Colorado, Centrum Nauk o Zdrowiu w Denver.

ZAŁOŻENIA HUMANISTYCZNEJ TROSKLIWOŚCI PIELĘGNIARSKIEJ J. WATSON

1. Troskliwość i miłość są najbardziej uniwersalnymi i najbardziej tajemniczymi siłami kosmosu; jednoczą one najważniejszą i najbardziej uniwersalną energię psychiczną.

3. Potrzeby miłości i troskliwości są często niedostrzegane. Jeśli mamy zachować ludzką godność - konieczne jest, abyśmy stawali się coraz bardziej troskliwi i kochający, zarówno po to, aby tę godność zachować, jak i po to, aby rozwijać ludzką cywilizację.

4. Pielęgniarstwo jest profesją troskliwości. Zachowanie w nim troskliwości zarówno jako ideału, jak i ideologii zapewni jego wpływ na rozwój cywilizacji i będzie determinować jego wkład do ludzkich społeczności.

5. Zacząć trzeba przede wszystkim od nakazania troskliwości i miłości w sto­sunku do samych siebie. Najpierw musimy traktować siebie z szacun­kiem przysługującym ludzkiej godności, abyśmy w ten sposób mogli z kolei tra­ktować innych.

6. Pielęgniarstwo cechowała zawsze humanistyczna troskliwość, wyrażana świadczeniem opiekuńczej pomocy ludziom w ich trudnościach związanych z za­chowaniem zdrowia i w chorobie.

7. Troskliwość jest esencją pielęgniarstwa; troskliwość jest najbardziej cen­tralnym i najbardziej jednoczącym ośrodkiem praktyki pielęgniarskiej.

8. Humanistycznej troskliwości przyznawane jest coraz mniejsze znaczenie w systemach opieki nad zdrowiem i w jej zapewnianiu, zarówno w odniesieniu do poszczególnych osób, jak do ich grup.

9. Jakość troskliwości podlega dewaluacji; w tej sytuacji zachowywanie ide­ałów i ideologii pielęgniarskiej troskliwości w praktyce pielęgniarskiej, a także w społeczeństwie, znalazło się w punkcie krytycznym. Rola ludzkiej troskliwości jest spychana na coraz dalszy plan przez coraz bardziej złożoną technologię medyczną oraz przez hamulce biurokratycznego zarządzania. W tym samym czasie, wraz z pomijaniem liczenia się z ogromnymi kosztami, wprowadzane są coraz bardziej radykalne techniki postępowania leczniczego.

10. Zachowywanie oraz podnoszenie na coraz wyższy poziom humanistycznej troskliwości, tak w teorii, jak w praktyce, ma podstawowe znaczenie dla pielęgniarstwa - zarówno aktualnie, jak i w przyszłości.

10. Humanistyczna troskliwość w sposób efektywny może być okazywana i praktykowana jedynie w relacjach międzyludzkich. Intersubiektywny proces humanistycznej troskliwości jest czynnikiem ożywiającym to, co stanowi o wspólnym sensie społeczeństwa; uczy nas, jak być człowiekiem przez identyfikowanie siebie z innymi ludźmi oraz przez wpływanie człowieczeństwa jednego człowieka na człowieczeństwo drugiego.

11. Socjalny, moralny i naukowy wkład pielęgniarstwa na rzecz ludzkości, występujący w teorii, praktyce i w badaniach naukowych, jest wkładem do idei humanistycznej troskliwości.

W uzupełnieniu tych założeń Watson (1985b) przedstawiła także dalsze istot­ne wyjaśnienia filozoficzne swojego modelu.

1. Oknami dla duszy człowieka są jego umysł i emocje.

2. Troskliwość pielęgniarska zarówno może mieć, jak i rzeczywiście ma cha­rakter fizyczny, proceduralny, obiektywny i jest oparta na faktach; najwyższy po­ziom wyrażania przez pielęgniarki humanistycznej troskliwości, podejmowania transakcji humanistycznej troskliwości i uczestnictwa pielęgniarki w relacjach
   międzyludzkich, przekracza jednak świat materialny i fizyczny oraz jego powiązania z czasem i przestrzenią i występuje wtedy, kiedy dochodzi do bezpośred­niego kontaktu ze światem emocjonalnym i subiektywnym osoby, co z ko­lei umożliwia docieranie do jego wewnętrznego i najwyższego sensu „siebie".

3. Ciało człowieka jest powiązane z czasem i przestrzenią, ale jego umysł i dusza nie mają powiązania z fizycznym uniwersum. Wyższy sens umysłu i du­szy przekracza czas, przestrzeń i umożliwia kształtowanie takich idei, jak: kole­ktywna świadomość, przyczynowość, doświadczenie mistyczne, fenomeny parapsychologiczne, dzięki czemu może być wskaźnikiem duchowej ewolucji.

4. Pielęgniarka może docierać w sposób pośredni do umysłu, emocji i wewnętrznego „siebie" człowieka, przez jedną z tych sfer (umysł, ciało, dusza), przyj­mując, że ciało fizyczne nie jest oddzielone od umysłu, emocji i wyższego sensu „siebie" (duszy).

5. Duch, wnętrze „siebie", dusza osoby, egzystuje „w" i „dla siebie". Ducho­wa esencja osoby, powiązana z ludzką zdolnością do bycia wolnym, warunkuje proces ewolucyjnego ludzkiego rozwoju. W pełni swobodna zdolność do rozwoju własnej esencji jest jednak ograniczona przez zdolności do „bycia" innych ludzi. Choć więc przeznaczeniem/losem człowieka jest rozwijanie własnej esencji i zmierzanie do stawania się równym Bogu, to jednak każdy człowiek musi sta­wiać własnej esencji pytania dotyczące zachowań moralnych w stosunku do in­nych. Gdyby bowiem ludzie ulegali dehumanizacji na poziomie podstawowym,
   to znaczy na poziomie ludzkiej troskliwości, taki proces uniemożliwiałby repro­dukowanie człowieczeństwa.

6. Ludzką potrzebą jest troszczenie się i miłość w stosunku do innych ludzi. Miłość i troskliwość są dwoma przesłaniami uniwersalnymi. Mamy potrzebę sta­wania się coraz bardziej kochającymi, coraz bardziej troskliwymi i coraz bardziej moralnymi po to, aby umacniać nasze człowieczeństwo, wpływać na rozwój cywilizacji i aby móc żyć razem. Najpierw potrzebujemy miłości, szacunku i tro­skliwości w stosunku do siebie samych, aby następnie móc respektować, kochać, troszczyć się o innych i traktować ich z szacunkiem.

7. Człowiek może chorować w taki sposób, który pozostaje w całkowitym ukryciu „przed naszym wzrokiem". Aby znaleźć potrzebne wtedy rozwiązanie, koniecznością jest docieranie do rozumienia tego. Ludzki dylemat człowieka w tych sytuacjach nie musi wykazywać powiązań ze światem zewnętrznym, ale wyraża jego świat wewnętrzny, a więc to, w jaki sposób on tego świata doświad­cza.

8. Całość doświadczeń w każdym momencie życia osoby tworzy pole fenomenologiczne. Pole fenomenologiczne stanowi ramy odniesienia, które obejmu­ją: relacje i znaczenia, przedmioty i podmioty, przeszłość, teraźniejszość i przy­szłość - w taki sposób, w jaki są one przyjmowane i doświadczane przez człowie­ka.

Dzięki troskliwości pielęgniarki pacjent uzyskuje taką pomoc, jaka jest mu potrzebna do osiągania samokontroli niezbędnej w procesach zdrowienia. Za­chodzi to zaś dzięki utrzymywaniu wzajemnych kontaktów dwu subiektywnych światów - pielęgniarki i pacjenta. Pielęgniarka, mając dostęp do umysłu, ciała i ducha pacjenta, dociera do wnętrza jego „siebie" i zaspokaja jego potrzeby mi­łości i troskliwości. W tym procesie ona sama odnosi także korzyści dla własnego rozwoju.

Główną strukturę teorii Watson (1985b) tworzy dziesięć czynników, nazwa­nych przez nią „karatowymi" dla pielęgniarskiej troskliwości:

1. Ukształtowanie własnego humanistyczno-altruistycznego sytemu wartości.

2. Wiara i nadzieja.

3. Wrażliwość w stosunku do siebie i w stosunku do innych.

4. Kształtowanie ludzkich relacji troskliwości i zaufania.

5. Promowanie i akceptowanie wyrażania uczuć - zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.

6. W podejmowaniu decyzji systematyczne posługiwanie się naukową metodą rozwiązywania problemów.

7. Promowanie międzyludzkiego nauczania - uczenia się.

8. Promowanie środowiska człowieka jako: wspierającego, chroniącego i/lub korygującego-pod względem: umysłowym, fizycznym, socjokulturowym i du­chowym.

9. Asystowanie i zaspokajanie ludzkich potrzeb.

10. Uwzględnianie sił egzystencjalno-fenomenologicznych.

Humanistyczno-altruistyczny system wartości pielęgniarki w teorii Watson (1979) obejmuje:

1. Cechowanie się wysokim poziomem szacunku dla zjawisk życia, zdumie­wających i niedostępnych dla ludzkiego rozumu.

2. Uznawanie ludzkich sił umożliwiających wzrost i zmienianie się człowieka.

3. Uznawanie duchowego wymiaru życia.

4. Uznawanie wewnętrznej siły procesu ludzkiej troskliwości.

5. Cechowanie się wysokim szacunkiem i poważaniem dla duchowo-subiektywnego centralnego ośrodka człowieka.

6. Przywiązywanie wysokiej wartości do tego, jak osoby (pacjent, pielęgniar­ka) percypują i doświadczają różnych uwarunkowań związanych ze zdrowiem i chorobą.

7. Akceptowanie wartości niepaternalistycznych, uznających ludzką autono­mię i wolność dokonywania wyborów własnych.

8. Niezależnie od aktualnych uwarunkowań zdrowia/choroby - przyznawanie podstawowego znaczenia zapewnianiu takiej pomocy, jaka jest konieczna do: bo­gacenia wiedzy o sobie, samokontroli, gotowości do przywracania sobie zdrowia.. Przyznawanie wysokiej wartości relacjom pielęgniarka-pacjent.

10. Uznawanie pielęgniarki za współpartnera w procesie humanistycznej tro­skliwości.

---