PIELĘGNOWANIE CHOREGO Z URAZEM GŁOWY
Uraz- uszkodzenie tkanki, narządu lub większego obszaru ciała przez działanie czynnika mechanicznego, termicznego, chemicznego, akustycznego, elektrycznego, świetlnego lub jonizującego. Następstwem urazu są obrażenia ciała.
Uraz mechaniczny może spowodować: stłuczenie, wykręcenie, zwichnięcie, złamanie, ranę, uszkodzenie narządów wewnętrznych oraz krwotok i wstrząs urazowy. Uraz termiczny powoduje odmrożenie lub oparzenie oraz udar cieplny, uraz akustyczny - głuchotę, uraz świetlny - udar słoneczny, uraz elektryczny - porażenie (piorunem lub prądem elektrycznym). Promieniowanie jonizujące wywołuje chorobę popromienną.
Przyczyny urazów głowy:
Najczęstszą przyczyną obrażeń głowy jest uraz mechaniczny, często skutkujący różnego rodzaju uszkodzeniami mózgu i innych narządów głowy. Najwięcej ciężkich urazów głowy powstaje obecnie w wyniku wypadków samochodowych.
Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Zwiększone ryzyko ciężkiego urazu głowy wiąże się z:
• Spożyciem alkoholu
• Uprawianiem niektórych sportów - na przykład boks i inne sporty walki, rugby
• Chorobami, w przebiegu których występują drgawki
• Jazdą rowerem lub motocyklem bez ochronnego kasku
• Jazdą samochodem bez zapiętych pasów bezpieczeństwa
Sposoby zapobiegania:
Pomimo powszechnej znajomości poniższych zaleceń, często są one lekceważone i wiele osób umiera lub zostaje kalekami w wyniku urazów głowy, których można było uniknąć.
• Nie można prowadzić pojazdów mechanicznych po spożyciu jakiejkolwiek ilości alkoholu. To samo zalecenie dotyczy narkotyków oraz szeregu leków. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy zasięgnąć porady lekarza
• Podczas uprawiania sportów walki oraz jazdy na rowerze należy używać odpowiednich kasków ochronnych
• W trakcie jazdy samochodem powinno się zawsze zapinać pasy bezpieczeństwa, a dzieci przewozić w specjalnych dobranych do ich wieku fotelikach
Wśród wielu urazów wymagających hospitalizacji można wyróżnić obrażenia doznane w obrębie czaszki i mózgu. Przyjęcia do szpitala wymagają chorzy, u których uraz spowodował utratę przytomności, obserwowano drgawki lub utrzymuje się ból głowy, nudności i wymioty.
Następstwa mechanicznych urazów głowy:
Powierzchowne uszkodzenia powłok czaszki:
Otarcia
Stłuczenia
Rany- silnie krwawią ( kłute, cięte, szarpane, miażdżone)
Uszkodzenia powłok czaszki ze złamaniem kości czaszki. Złamania kości czaszki powstają w wyniku działania siły mechanicznej o mocy przekraczającej możliwości amortyzujące powłok głowy do złamania kości czaszki. Zaliczamy tutaj złamania:
Sklepienia czaszki- zamknięte, otwarte
Wgłębienie- wgniecenie złamania kości czaszki do wnętrza czaszki
Podstawy czaszki
Jeśli złamanie łączy się z jamami powietrznymi czaszki to obserwujemy wyciek krwisty z nosa, ucha lub gardła. Wyciek ten może być mniej lub bardziej obfity i może przekształcać się w płyn otok jasnego płynu mózgowo- rdzeniowego.
Obrażenia mózgu:
Wstrząśnienie mózgu ( podwstrząśnienie, lekkie, średnie, ciężkie). Charakteryzuje go: utrata przytomności, zaburzenia krążeniowo- oddechowe, niepamięć wsteczna, nudności, wymioty, bladość, niepokój ruchowy, ból głowy
Stłuczenie mózgu- ogniska stłuczenia znajdują się w miejscu uderzenia głowy, w miejscu przeciwległym lub w innych okolicach mózgu. Podstawowym objawem jest długa ( często wielodniowa) utrata przytomności, a leczenie może trwać wiele miesięcy. Występują również ubytki pola widzenia lub ślepota, pobudzenie, moczówka, niedowłady kończyn lub afazja.
Obrzęk mózgu- występuje po ciężkich obrażeniach mózgu, kiedy doszło do uszkodzenia naczyń, zaburzenia przepływu krwi. Objawy towarzyszące obrzękowi mózgu: bóle głowy, wymioty, bradykardia, zaczerwienienie twarzy, senność przyspieszenie oddechu i wzrost ciśnienia tętniczego
Krwiak wewnątrzczaszkowy ( nadtwardówkowy, podtwardówkowy, śródtwardówkowy)- powstają na skutek uszkodzenia tętnicy, żyły lub zatoki żylnej. Objawy krwiaka to przede wszystkim oznaki wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego: ból głowy, wymioty i utrata przytomności. O obecności krwiaka świadczy niesymetryczność objawów neurologicznych: szeroka źrenica po stronie krwiaka, zbaczanie gałek- patrzą na krwiak, porażenie kończyny- po stronie przeciwnej.
Leczenie:
Zalecenia ogólne
• W przypadku części urazów głowy, zwykle tych z towarzyszącą utratą przytomności konieczna jest obserwacja chorego w szpitalu, najczęściej w oddziale chirurgicznym lub neurologicznym
• Po dokładnym badaniu lekarskim i wykonaniu niezbędnych badań dodatkowych pacjenci z lżejszymi urazami głowy mogą być wypisani do domu. Wskazane jest, aby w takim przypadku pacjent przez następne 48-72 godziny pozostawał stale pod opieką odpowiedzialnej pełnoletniej osoby, która obserwować będzie, czy nie pojawią się ewentualne objawy niebezpiecznych powikłań urazu
• W takim przypadku należy niezwłocznie przewieźć chorego do szpitala, a w razie braku możliwości transportu lub utraty przytomności chorego uzasadnione jest wezwanie karetki pogotowia ratunkowego
• Osoba opiekująca się chorym po przebytym urazie głowy powinna kontrolować jego stan nawet w nocy, jeśli to konieczne nawet budząc go co 2-3 godziny
• Należy podkreślić, że krytyczny okres, w czasie którego ujawnia się większość niebezpiecznych następstw urazu głowy to pierwsze 24 godziny po urazie. Niekiedy jednak powikłania urazu głowy rozwijają się nawet po upływie 6 miesięcy od urazu
• Do czasu zakończenia badania przez lekarza nie należy podawać choremu żadnych leków przeciwbólowych ani uspokajających. Dostępne w aptece bez recepty środki przeciwbólowe mogą być pomocne w czasie obserwacji domowej, jednak jeżeli bóle głowy nie ustępują po ich podaniu, należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem
• Przez pierwszych kilka dni po urazie głowy chory powinien pozostawać w łóżku (dozwolone jest wstawanie do toalety), a także unikać oglądania telewizji, słuchania głośnej muzyki i ograniczyć czytanie
• Po kilku dniach od urazu wskazany jest stopniowy powrót do pełnej aktywności
• W pierwszym okresie po urazie wskazana jest lekka, płynna lub półpłynna dieta
Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne ma ograniczone znaczenie w postępowaniu z chorymi po urazie głowy, jednak w razie konieczności stosuje się:
• Środki przeciwbólowe
• Leki poprawiające krążenie krwi w obrębie mózgu
• Środki usprawniające metabolizm komórek tkanki mózgowej
• Leki zmniejszające ewentualny obrzęk mózgu (w przypadku powikłań)
Leczenie operacyjne:
Wykonanie zabiegu operacyjnego może być konieczne u chorych po ciężkich urazach głowy. W razie potrzeby wykonuje się:
• Chirurgiczne opracowanie (oczyszczenie i zeszycie) ran głowy
• W przypadku krwotoków wewnątrzczaszkowych kraniotomię (otwarcie czaszki), identyfikację miejsca krwawienia i jego tamowanie. Zabiegi te, wykonywane w oddziałach ogólnochirurgicznych lub neurochirurgicznych, należą do bardzo trudnych i niebezpiecznych i wiążą się z bardzo poważnym rokowaniem dotyczącym życia i zdrowia pacjenta. W razie kraniotomii zakończonej sukcesem pacjenta czeka wielodniowy pobyt w szpitalu, a następnie długotrwała i żmudna rehabilitacja
Opieka pielęgniarska nad chorym w bezpośrednim okresie po urazie czaszkowym powinna skupić się na kilku ważnych elementach:
Kontrola świadomości chorego- chory po urazie głowy może być senny, przebywać w stanie półśpiączki albo w stanie śpiączki, w którym reagować będzie tylko na silne bodźce bólowe. Stan świadomości musi być obserwowany przez pielęgniarkę z wyraźną skrupulatnością, ponieważ jest ważnym symptomem postępu choroby
Monitorowanie podstawowych funkcji życiowych chorego:
Ciśnienie tętnicze i tętno- wzrost ciśnienia tętniczego ze stopniowym zwalnianiem tętna jest jednym z podstawowych objawów narastania ciasnoty śródczaszkowej, natomiast jednoczesny wzrost ciśnienie tętniczego i przyspieszenie tętna występuje jako wyraz reakcji stresowej po doznanym urazie
Oddech- zwolnienie oddechu często bywa pierwszym sygnałem ucisku pnia mózgu, z kolei przyspieszenie oddechów wskazuje na uszkodzenie pnia mózgu, gorączkę, wstrząs
Temperatura ciała pacjenta- wzrost ciepłoty ciała chorego może przemawiać za stanem zapalnym opon mózgowo- rdzeniowych lub uszkodzeniem pnia mózgu, w którym znajduje się ośrodek termoregulacji
Szerokość źrenic- nierówność źrenic lub poszerzone źrenice mogą świadczyć o rozwoju konkretnej choroby np. o krwiaku mózgu
3.Obserwacja ilości wydalanego moczu
4.Ocena barwy skóry i błon śluzowych chorego
5.Obserwacja w kierunku wystąpienia płynotoków- jeśli występuje
płynotok, należy ocenić ilość i jakość płynu jaka wydostaje się przez nos lub uszy. Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem jest zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych. Inne możliwe do zaobserwowania objawy to napady drgawek, utrata przytomności, porażenia.
6. podanie pacjentowi zleconych leków i płynów infuzyjnych. Leki doustne podaje się tylko wtedy gdy pacjent po urazie głowy ma zachowaną przytomność. Zalecane jest podawanie leków drogą dożylną albo domięśniową. Jeśli u chorego występuje porażenie kończyny, nie należy zakładać do niej kaniul żylnych i wykonywać żadnych iniekcji w jej obrębie
7. pomoc w zwalczaniu bólu spowodowanego urazem poprzez systematyczne podawanie leków przeciwbólowych oraz stałą kontrolę bólu odczuwanego przez pacjenta
8. dbanie o ogólny komfort chorego oraz o właściwe ułożenie. Pacjent po urazie głowy powinien być ułożony w pozycji płaskiej z głową uniesioną pod kątem 30 stopni- takie ułożenie głowy zapobiega obrzękowi mózgowemu. Do utrzymania prawidłowego przepływu krwi przez mózg niezbędne jest zapewnienie efektywnego odpływu krwi żylnej z krążenia mózgowego, w przeciwnym wypadku dochodzi do przekrwienia biernego mózgu, co nasila procesy patologiczne za chodzące wewnątrz jamy czaszki. Upośledzony odpływ żylny może mieć miejsce, gdy zostaną uciśnięte żyły szyjne lub kręgowe a także gdy ułożenie głowy pacjenta po urazie głowy w stosunku do tułowia jest nieprawidłowe tzn. zbyt niskie. W przypadku zbyt niskiego ułożenia głowy krew aby odpłynąć z mózgu, musi dodatkowo pokonać siłę grawitacji, stąd też konieczność ułożenia głowy pacjenta pod kątem 30 stopni. Przy występujących nudnościach lub wymiotach należy chorego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej- lub jeśli jest to niemożliwe- z głową odgiętą na bok tak, aby nie dopuścić u chorego do zachłyśnięcia się wymiocinami lub krwią.
9. dokumentowanie wszystkich pomiarów dokonanych u chorego. Dokumentowanie wszystkich podanych leków i płynów infuzyjnych
10. w razie konieczności szybkie informowanie zespołu medycznego o zmieniającym się stanie chorego