6. O postępie w teorii ekonomii
R. E. Backhouse, Truth and Progress in Economic Knowledge, Cheltenham, Edward Elgar, 1997, rozdziały 8-10.
Dziś wprowadzimy głównie definicje dotyczące postępu teoretycznego i empirycznego w ekonomii oraz zastanowimy się czy postęp teoretyczny w ekonomii zaszedł faktycznie. Na następnych zajęciach zaczniemy się zastanawiać czy faktycznie postęp empiryczny we współczesnej ekonomii wydarzył się, czy nie.
Najczęściej postęp naukowy najogólniej rozumie się następująco: “Teoria” X jest postępowa naukowo wobec „teorii” Y, zawsze i tylko wtedy, gdy X jest pod pewnym istotnym względem (-ami) „lepsza” od Y.
Rozdz. 8. The concept of progress
8.1. Co to jest postęp naukowy?
Ogólne możliwe (wiarygodne) definicje postępu naukowego z punktu widzenia filozofii nauki
1. wzrost stopnia zgody - kryterium postępu
- jeżeli prawda to wspólnie dzielone przekonania pewnej społeczności, to wzrost zgody prowadzi do wzrostu prawdy i postępu w tym sensie.
Prawda = spójność z systemem zdań uznawanych skądinąd za prawdziwe (koherencyjna teoria prawdy).
Argumenty za i przeciw
-proces prowadzący do zgody na dane teorie eliminuje błędy w poprzednich teoriach;
-niewiele mówi o zdolnościach wyjaśniająco-predykcyjnych teorii; można zgadzać się na złe rozwiązania z różnych powodów (np. oportunistycznych).
2. Bliższe przybliżenie do prawdy
To jest najbardziej popularne, zdroworozsądkowe rozumienie postępu naukowego.
Trudności związane z tym podejściem:
- sądy co do postępowości danych teorii mogą być sformułowane tylko w odniesieniu do naszej współczesnej wiedzy o tym czym jest rzeczywistość, a nie do jakieś ostatecznej prawdy. W dłuższej perspektywie czasu, może się zatem okazać, że to co dziś uznaliśmy za postępowe, nie jest postępowe;
- logicznie możliwe (i w przypadku ekonomii prawdopodobne) jest że nie istnieje jedyna reprezentacja świata rzeczywistego, którą może osiągnąć nauka. Nauka jest pod wpływem czynników kulturowych itd [zob. zajęcia 10. poświęcone społecznym teoriom nauki]. Nie powinniśmy zakładać, że pojęcia naukowe odpowiadają mniej czy bardziej dokładnie procesom i zjawiskom zawartym w rzeczywistości. Może być wiele systemów pojęciowych, które dadzą się obronić, opisujących rzeczywistość i wtedy przekonania naukowe nie zbiegają do jedynej prawdy (jedynego systemu). Wtedy różne teorie stają się coraz bardziej dopasowane do rzeczywistości i nie wiadomo, która bardziej postępowa (bliższa prawdy).
3. Wzrost pewnej wiedzy (na której można polegać)
Pragmatyczne kryterium (unika się problemu relacji pomiędzy teorią a rzeczywistością). Prawda = wiedza, która pomaga rozwiązywać problemy praktyczne, w tym sensie użyteczna. Nie musi być to wiedza prawdziwa w sensie korespondencji z rzeczywistością.
Do tej koncepcji postępu odnosi się pragmatyczna teoria prawdy.
4. Wzrost mocy wyjaśniającej teorii
Co konstytuuje najlepszy sposób wyjaśniania? Zdolność predykcyjna? Nie wiadomo. Niewyspecyfikowane dobrze kryterium.
5. Nieodwracalna zmiana
Postęp=nieodwracalna zmiana, teorie w danej dziedzinie nie mogą „cofnąć” się do przeszłych teorii (zawierają wszystko co przeszłe teorie miały wartościowego + pewną nadwyżkę).
Wątpliwe kryterium. przyczyny dla których zmiana jest nieodwracalna jakoś muszą się sprowadzać do czynników wymienionych w def. 1-4
8.2. Co to jest postęp teoretyczny?
1. Większa ogólność
2. Większy zakres
Uproszczenie założeń czyni teorię bardziej ogólną, ale nie zawsze oznacza to postęp (teoria bardziej ogólna nie zawsze jest postępowa wobec mniej ogólnej)
Przykład z funkcją produkcji (nie wszystkie rezultaty dla funkcji produkcji Cobba-Douglasa w teorii konkurencji doskonałej da się udowodnić dla bardziej ogólnej funkcji produkcji - wzrost ogólności powoduje stratę merytorycznej treści teorii i nie stanowi postępu).
Teoria ma większy zakres, jeżeli stosuje się do większej liczby identyfikowalnych sytuacji.
Teoria bardziej ogólna jest postępowa, jeżeli ma większy zakres.
Przykład z funkcją produkcji. Zastosowanie w modelu bardziej ogólnej funkcji produkcji nie zwiększa zakresu teorii, gdyż nie wiemy czy jakaś gospodarka charakteryzuje się jakąś wybraną funkcją produkcji (teoria bardziej ogólna nie stosuje się do większej liczby identyfikowalnych sytuacji - wzrost ogólności nie konstytuuje postępu teoretycznego).
Zwiększony zakres reprezentuje postęp teoretyczny (są problemy badawcze, które należą do nowej teorii - o większym zakresie - ale które były poza zasięgiem starej teorii).
Jeżeli zaś niektóre problemy badawcze starej teorii wypadną z zakresu nowej teorii, to nie wiadomo czy nastąpił postęp.
3. Wzrost precyzji
2 znaczenia: 1) przeciwieństwo wzrostu ogólności; precyzyjna teoria ma większą treść empiryczną, niż teoria ogólna; 2) zmniejszenie nieokreśloności teorii (nieokreśloność - nie wiemy jakie są implikacje teorii).
4. Wzrost rygoru
Podobne do redukcji nieokreśloności, ale odnosi się raczej do metod tworzenia teorii (przykład: użycie rygorystycznej metody aksjomatycznej w ekonomii). Jest raczej tylko środkiem do osiągnięcia postępu, niż konstytuuje postęp.
5. Eliminacja błędów
Oczywiste, błędy typu literówki, błąd w tłumaczeniu itp.
6. Usunięcie niespójności
Przykład z makroekonomii w tekście (mało dla nas istotny).
7. Wzrost prostoty (lub piękna)
Motywowane dążeniem ludzi do elegancji (względy estetyczne), bardziej bezpośrednie dowody są lepiej zrozumiałe, łatwiej wykryć błędy.
8. Predykcja nowych faktów
Teoria która przewiduje więcej faktów, niż inne, ma większą treść empiryczną, niż inne. Predykcje te mogą być testowane stanowiąc pomost między postępem teoretycznym a empirycznym. Definicje nowych faktów podamy później.
Najważniejsze definicje to, def. 1-2 i 8.
8.3. Co to jest postęp empiryczny - definicje.
1. Wzrost liczby i jakości empirycznych generalizacji
Empiryczne generalizacje (np. brak zmian w płacy realnej i w realnej stopie procentowej podczas cyklu koniunkturalnego, produkcja zachowuje się procyklicznie; inwesytcje w cyklu koniunkturalnym zmieniają się dużo bardziej niż konsumpcja itp.) - są relacjami pomiędzy zmiennymi ekonomicznymi zaobserwowanymi w rzeczywistości (lub oszacowanymi na podstawie obserwacji). Nie wyjaśniają one nam przyczyn tych zjawisk. Nie ma gwarancji że nagle się nie załamią. Przykład: oryginalna krzywa Phillipsa lub stabilność szybkości obiegu M1.
Mogą być numerycznie oszacowanymi prawami empirycznymi lub stylizowanymi faktami po prostu (uogólnieniami, które nie są dokładnie spełnione i nie zostały otrzymane na drodze żadnej formalnej procedury statystycznej).
2. Wzrost sukcesu predykcyjnego teorii / zwiększona korroboracja (potwierdzenie)
Sukces predykcyjny jest ważny bo: 1) predykcje są przydatne dla polityki gosp.; 2) jest testem dla teorii - Popperowskie kryterium, teorie są potwierdzane, jeżeli opierają się surowym testom.
3. Udane predykcje nowych faktów
Kryterium Lakatosa. Potwierdzenie empiryczne predykcji o nowych faktach.
4. Zwiększona zdolność do rozwiązywania problemów.
Kryterium pragmatyczne - wymaga od teorii nie tylko odpowiedniej wiedzy, ale także zdolności do pomagania nam w wykonywaniu rzeczy, których bez teorii nie moglibyśmy wykonać.
8.4. Prawda i postęp
Trzeba liczyć się z możliwością, że prawdziwa (w sensie korespondencyjnej teorii prawdy) wiedza - taka która spoczywa na całkowicie pewnych podstawach - jest nieosiągalna. Nie ma standardów wg których można ocenić niezawodnie, czy teorie są po prostu prawdziwe, czy fałszywe.
Nie oznacza to jednak, że nie istnieją kryteria wg których wiedza ekonomiczna może być oceniana.
Jeżeli ekonomiści chcą wyjaśniać, przewidywać i dawać rady politykom gosp., to ekonomia musi być nauką opartą na empirii.
Nawet jeżeli prawda jest nieosiągalna (bo to pojęcie nie do uchwycenia albo świat zbyt skomplikowany), to można pytać czy ekonomia osiąga postęp w odniesieniu do wyżej zdefiniowanych celów (wyjaśniać, przewidywać i dawać rady politykom gosp). Prawda może być postrzegana (w słabszym znaczeniu) jako granica procesu progresywnego wzrostu wiedzy ekonomicznej.
Rozdz. 9. Czy ekonomia jest nauką empiryczną?
Czy jednak ekonomia może być w ogóle postrzegana jako nauka empiryczna (nauka dająca dobrze ugruntowane empiryczne uogólnienia albo rozsądnie wiarygodne predykcje), tzn. czy nie jest ze swojej natury nie-empiryczna, albo tylko z sposób luźny empiryczna. Jeżeli tak to postęp empiryczny właściwie niemożliwy w większości znaczeń.
9.2. Ekonomia jako nauka normatywna
Znany jest pogląd, że ekonomia jest nauką normatywną, nie-empiryczną. Współcześnie reprezentuje go znany filozof nauki (w tym ekonomii) Alexander Rosenberg.
Wg Rosenberga ekonomia powinna być postrzegana jako dział matematyki, który zajmuje się rozważaniem konsekwencji przyjętego zbioru aksjomatów ekonomicznych.
Ekonomiści wg Rosenberga nie dążą do zwiększenia mocy predykcyjnych swoich teorii, gdyż nie modyfikują teorii tak by uczynić je bardziej empirycznymi (niektóre podstawowe pojęcia ekonomii są niemierzalne - np. preferencje).
Cel ekonomii nie jest empiryczny, ale normatywny. Ekonomia daje odpowiedź na fundamentalne pytanie kontraktariańskiej filozofii politycznej - czy społeczeństwo (gospodarka) składające się z dużej liczby podmiotów motywowanych wyłącznie przez zaspokojenie ich własnego interesu będzie w stanie chaosu, czy porządku? Ekonomia dostarcza argumentów, że wynikiem takiej sytuacji będzie pewien porządek (np. metafora niewidzialnej ręki rynku). Ekonomia jest zatem nie tyle nauką empiryczną, ale działem filozofii politycznej właśnie, jest normatywna, nie pozytywna.
Co należy sądzić o tym argumencie?
Przede wszyskim odnosi się on tylko do czystej teorii, ekonomia zaś to znacznie więcej (stosowana teoria, ek. empiryczna - zob. zajęcia 4. art. Goldfarba i Leonarda).
9.3. Rola predykcji w ekonomii
1. Pragmatyczny sceptycyzm w odniesieniu do predykcji
Wielu ekonomistów nie wierzy w zdolność do czynienia udanych predykcji.
Np. Frank Hahn twierdzi, iż predykcja jest nieosiągalnym celem, w zamian za to celem nauki powinno być wyjaśnianie (rozumienie).
Rosenberg argumentuje także, iż stanowisko metodologiczne ekonomistów, którzy bronią mocy predykcyjnych ekonomii wynika z niepowodzeń związanych z ulepszaniem tejże mocy (np. Friedman broni ekonomii przed zarzutem, że mamy nierealistyczne założenia, ale gdyby dokładność prognoz ekonomicznych się poprawiała wraz z upływem czasu, to nie musiałby tego robić).
Co my na to?
Fakt, że niektórzy ekonomiści sceptyczni co do zdolności predykcyjnych teorii ekonomicznych nie pociąga logicznie za sobą twierdzenia, że predykcja w ekonomii jest niemożliwa, a ekonomia jest nauką nie-empiryczną.
2. Predykcja jest niemożliwa - D. McCloskey
Predykcja jest niemożliwa w ekonomii (względnie „zyskowna predykcja jest niemożliwa w ekonomii”). Argument typu „if you're so smart, why aren't you rich?”, Gdyby (zyskowne) predykcje były możliwe, to ekonomiści staliby się bogaci sprzedając swoje predykcje, podczas gdy z obserwacji wiadomo, że nie są podejrzanie bogaci - stąd wniosek (zyskowne) predykcje są niemożliwe w ekonomii.
Wady argumentu:
- można wskazać takich ekonomistów, którzy wzbogacili się sprzedając prognozy (np. Otto Eckstein na prognozach makro w początkach ekonometrii);
- działa konkurencja między ekonomistami, wiedza ekonomiczna jest powszechnie dostępna, więc konkurencja prowadzi do sytuacji w której ekonomiści przeciętnie nie są w stanie zarobić więcej, niż normalnego zysku;
- nie wszystkie predykcje ekonomiczne są zyskowne (predykcje co do bezrobocia, wpływu podniesienia VAT na towary spożywcze itp. są wartościowe, ale nie dają łatwych szans dużego zarobku; co innego predykcje co do rynków walutowych albo kursów akcji)
Ogólnie: argument McCloskey upada.
3. Realizm krytyczny
Tony Lawson i inni zwolennicy doktryny nazywanej `realizm krytyczny' twierdzą, iż należy odróżniać trzy aspekty rzeczywistości: 1) `empiryczny' (obserwacje i wrażenia); 2) `aktualny' (zdarzenia i stany rzeczy - faktyczne obiekty będące źródłami obserwacji i wrażeń); 3) `głęboki' (struktury, mechanizmy, siły i tendencje). Poziom głęboki nie przejawia się w regularnościach na poziomie aktualnym, ludzkie działania powodują ich zakłócenia.
Dodatkowo, gospodarki są tzw. systemami otwartymi (są tak złożone, że nie wszystkie zmienne systemu, egzogeniczne i endogeniczne mogą być zidentyfikowane; ludzie nie mogą poznać mechanizmów przyczynowych rządzących światem - taka konkluzja).
Zatem szukanie empirycznych regularności i czynienie predykcji jest bezcelowe; ekonometria ugania się za chimerą.
Czy tak jest w istocie?
Raczej nie:
1) dla krótkich okresów pewne empiryczne regularności można znaleźć ekonometrycznie;
2) są także takież regularności dla dłuższych okresów, ale mniej dokładnie określone (stylizowane fakty) np. te o których wspominaliśmy: płace i stopy procentowe realne nie są kontrcykliczne; przy swobodzie przepływu kapitału stopy procentowe w różnych krajach zmieniają się w tych samych kierunkach; inwestycje bardziej zmienne od konsumpcji itp.
4) Predykcja jako cel badań ekonomicznych
Ekonomiści muszą mieć możliwość dokonywania predykcji ponieważ są one niezbędne jeżeli ekonomiści mają spełniać rolę dostarczania rad, wskazówek dla polityki.
Predykcje mogą być czynione z zastrzeżeniami, mogą być wyrażone w kategoriach prawdopodobieństw, a nie być deterministyczne, mogą być czasem bardzo niedokładne, mogą być nawet zjawiska i zdarzenia, których nie da się po prostu przewidzieć, ale nic z tego nie wpływa na wagę i znaczenie dokonywania predykcji w ekonomii. Jeżeli ekonomia ma mieć przydatność dla celów polityki społ-gosp., to musi prowadzić do polepszenia naszej zdolności do predykcji. Przewidywanie może być trudne, ale żaden argument omówiony wyżej nie wykazał, że jest niemożliwe. Należy więc dążyć do zwiększania mocy predykcyjnych ekonomii. Niezwykle ważne jest zatem żeby ekonomia wykazywała postęp empiryczny w sensie predykcji, zwłaszcza nowych faktów.
9.4. Przewidywanie nowych faktów
Sześć możliwych definicji „nowych faktów” (my zajmiemy się tylko trzema):
1. „ściśle czasowy” nowy fakt - fakt był nieznany, kiedy proponowano teorię
Trudno znaleźć przykłady w ekonomii. Np. warunkowa konwergencja w modelu wzrostu Solowa.
2. heurystyczny nowy fakt - fakt nie był używany przy konstruowaniu teorii (nasz przykład z deficytem budżetowym poniżej);
3. nowy fakt względem „starej teorii” - fakt nie był przewidywany przez najlepszą poprzedniczkę danej teorii (np. bezrobocie przymusowe w teorii Keynesa).
Nowość typu 1 ma największą wartość poznawczą, jest najważniejsza i najcenniejsza.
Ekonomiści i nowe fakty
Wielu metodologów ekonomii twierdzi, iż predykcja nowych faktów nie powinna być głównym kryterium, wg którego oceniane są teorie ekonomiczne. Z drugiej strony wielu empirycznych ekonomistów (np. M. Friedman, D. Hendry) nalega, że to jedyne wartościowe kryterium oceny teorii ekonomicznych (nowości czasowe, heurystyczne).
Dlaczego zatem nowe fakty ważne w ekonomii i jak należy rozumieć różne znaczenia tego terminu (patrz niżej)?
Przykład predykcji nowego faktu np. z ilościowej teorii pieniądza (dM→dP)
Załóżmy że wiemy, że deficyt budżetowy rządu powoduje wzrost podaży pieniądza (deficyt →dM), gdyż rząd zwiększa swój popyt na pieniądz, co powoduje że stopa procentowa rośnie i więcej osób będzie skłonnych dostarczyć podaż pieniądza w formie oszczędności.
Jeżeli zatem [dM→dP oraz (deficyt → dM)], to deficyt → dP.
To jest predykcja (deficyt wiedzie do inflacji) wynikająca z ilościowej teorii oraz prawa przyczynowego (deficyt→dM) (sprawdzonego oddzielnie i niezależnego od ilościowej teorii), i spełnia ona niektóre definicje `nowego faktu' np. def. 2.
Predykcja nowych faktów jest w ekonomii ważna z 3 związanych ze sobą powodów:
1) trudno jest testować związki przyczynowe w ekonomii, trudno przyczynowość odnaleźć, w zasadzie możemy szacować tylko korelacje między zmiennymi; więc testujemy teorię sprawdzając jej predykcje i stąd wywodzimy, że istnieje przyczynowość.
2) Testy hipotez statystycznych są szeroko używane przy konstruowaniu modeli ekonometrycznych, nie mogą powinny być zatem używane jako testy modeli, ponieważ będą nieuchronnie spełnione [zob. zajęcia 8 poświęcone metodologii ekonometrii]. Trzeba znaleźć jakieś inne testy (kryteria).
3) W ekonomii teoria jest rozwinięta w stopniu większym, niż badania empiryczne. Chociaż danych dużo. Brakuje zaś dobrze uzasadnionych empirycznych generalizacji, które stanowiły by ograniczenie dla teoretyzowania. Stąd teoretycy mogą budować teorie, które wyjaśniają zjawiska w niemal dowolnej postaci (niewiarygodnej empirycznie). Stąd najważniejsze predykcje dotyczą tych zjawisk, których teoria nie zamierza wyjaśniać (bo teoria może zamierzać wyjaśniać zupełnie dowolne związki między zmiennymi, więc małe znaczenie ma ich testowanie).
10. Postęp teoretyczny w ekonomii - czy się wydarzył i w jaki sposób się dokonał
Wydaje się, że w drugiej połowie XX wieku teoria ekonomii objawiła przynajmniej 3 jasne symptomy postępu:
1) wzrost rygoru (co to znaczy, później powiemy);
2) wzrost zakresu zastosowań w 2 sensach (wzrost ilości badanych problemów oraz wzrost zakresu predykcji dotyczących tych problemów);
3) rosnąco ogólniejsze założenia (modele obecnie zajmują się niepewnością, ograniczoną informacją, oligopolami, targami i innymi aspektami świata, które wcześniej pomijano).
To ujęcie nie mówi jednak jak postęp następował, potrzebne są bardziej dokładne wyjaśnienia (poniżej omówimy 3 możliwe wyjaśnienia: Debreu, Koopmansa i Hammingi; pomijamy podejście opisane w sekcji 10.2 u Backhouse'a).
1. Pierwsze ujęcie natury postępu teoretycznego w ekonomii daje G. Debreu.
Matematyzacja doprowadziła do bardziej efektywnego szukania logicznych błędów w teoriach ekonomicznych. Postęp w tym ujęciu jest kształtowany przez reguły narzucone przez analizę matematyczną. Większa generalizacja i prostota uzyskana dzięki matematyzacji pozwoliła na większą abstrakcję teorii ekonomicznych.
2. Inna koncepcja postępu teoretycznego jest autorstwa Tijalinga Koopmansa.
Wg niego ekonomia rozwija się przez tworzenie coraz bardziej realistycznych modeli, zbliżających się do wyjaśnienia skomplikowanej rzeczywistości. Wydaje się jednak że kolejne teorie ekonomiczne bywały w 2 połowie XX wieku coraz bardziej nierealistyczne, nie realistyczne.
3. Inny opis postępu teoretycznego w ekonomii jest autorstwa Berta Hammingi.
Hamminga używa przykładu teorii handlu zagranicznego Ohlina-Samuelsona. W teorii tej można zaobserwować 4 strategie prowadzące do postępu:
1. Rozszerzanie pola teorii (pole - założenia dotyczące ilości krajów, dóbr itp. najpierw formułowano modele dla 2 krajów, dóbr itp., potem dla 3 krajów itp., ostatecznie dla n krajów itp.);
2. Osłabianie warunków (założeń) - znajdowanie mniej restrykcyjnych warunków dotyczących np. kształtu funkcji produkcji lub użyteczności);
3. Uzyskiwanie warunków dotyczących warunków (zamiast czynić założenie, że kraje się nie specjalizują w produkcji jakiegoś dobra, należy określać restrykcje na funkcje produkcji, które zapewniają, że się nie specjalizują - pozbywamy się wtedy 1 założenia w modelu);
4. Uzyskiwanie innych warunków (założeń) (ani słabszych ani silniejszych, po prostu innych, interesujących).
Strategia u podstaw tej procedury jest taka, że jej celem jest maksymalizacja prawdopodobieństwa uzyskania ekonomicznie interesujących twierdzeń, które da się uzyskać w danym programie badawczym. Ekonomicznie interesujące twierdzenia matematyczne to takie, które są interesujące dla środowiska ekonomistów, gdyż mówią coś o problemach które chcą ekonomiści rozwiązać i używają interesujących idei wyjaśniających.
Prawdopodobieństwo (uzyskania interesujących ekonomicznie twierdzeń w teorii) Hamminga definiuje w luźny sposób jako prawdopodobieństwo że teoria będzie prawdziwa:
Jest to prawdopodobieństwo, że Wa∈C(T), gdzie Wa oznacza aktualny (faktyczny) świat a C(T) klasę wszystkich możliwych światów dla których twierdzenie T jest prawdziwe. Prawdopodobieństwo to można podnieść zwiększając klasę możliwych światów (stosując opisane wyżej 4 strategie).
Ujęcie Hammingi ma 3 zalety w stosunku do wcześniejszych:
1) Dobrze oświetla problem wzrostu ogólności teorii jako warunek postępu (4 strategie).
2) Nie zależy od założenia, że istnieją fakty ekonomiczne, które mogą służyć jako standard, który jakoś ogranicza teorie;
3) Podkreśla znaczenie tego, czy teoria jest prawdopodobna, a nie czy jest prawdziwa.
Problem z ujęciem Hammingi - teoria jest postępowa jeżeli ma wysokie prawdopodobieństwo że będzie prawdziwa (świat realny jest tylko jednym z możliwych światów opisywanych przez teorię). To jest subiektywne prawdopodobieństwo, nie wiadomo jak obliczyć. Nie daje to ujęcie zatem ogólnego wglądu w naturę postępu teoretycznego w ekonomii.
Podsumowanie tekstu:
1. w niniejszym fragmencie książki Backhouse'a podane są definicje: a) ogólnego postępu naukowego; b) postępu teoretycznego w nauce; c) postępu empirycznego w nauce, które wykorzystamy na następnych zajęciach dot. postępu empirycznego w ekonomii.
2) stwierdzono, że postęp teoretyczny w ekonomii (głównego nurtu) faktycznie w XX w. się wydarzył (objawił się przez 3 ww. symptomy). Postęp teoretyczny w ekonomii polega głównie na:
a) zdobywaniu rygorystycznego i zadawalającego wyjaśnienia znanych faktów ekonomicznych, odnosząc je do precyzyjnie zdefiniowanych aksjomatów.
b) rozszerzaniu teorii, tak by obejmowały (jako swoje aksjomaty lub implikacje) większą ilość zjawisk - wymaga to rozluźniania założeń które są uważane za nierealistyczne.
Oba zjawiska (wzrost rygoru i rozszerzenie zakresu) faktycznie w ekonomii głównego nurtu w XX w. zaszły.
9