sażona w osobowość cywilnoprawną i reaktywowana 10 października 1990 r. przez Kon­ferencję Episkopatu Polski, w ramach której działają autonomiczne podmioty prawa koś­cielnego i cywilnego o zasięgu diecezjalnym - Caritas diecezji. Zakres tej działalności ilustrują dwa przykłady. Na terenie województwa dolnośląskiego na 59 domów pomocy społecznej 8 prowadzonych jest przez zgromadzenia zakonne i l przez Caritas diecezji wrocławskiej. Na terenie kraju Caritas prowadzi m.in. następujące placówki świadczące usługi ze sfery opieki społecznej: 15 domów dla matek z dziećmi, 53 świetlice głównie dla dzieci ze szkół podstawowych, 53 ośrodki wypoczynkowe, 3 ośrodki adopcyjne, 14 schro­nisk i 19 noclegowni dla osób bezdomnych, 149 stołówek, 18 domów stałego pobytu dla osób starszych, ośrodek terapeutyczny dla nieletnich narkomanów.

Kościół Katolicki na podstawie art. 8-12 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, póz. 408 z późn. zm.) ma prawo utworzyć zakład opieki zdrowotnej świadczący usługi medyczne. Zakład taki może rozpocząć działalność dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru zakładów opieki zdrowotnej prowadzonego przez woje­wodę. Zakłady erygowane przez Kościół wraz z zakładami tworzonymi np. przez fundacje, stowarzyszenia, związki wyznaniowe, osobę prawną krajową lub zagraniczną, osobę fi­zyczną stanowią sektor niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej. Zakłady prowadzone przez kościelne osoby prawne miejsce na rynku usług medycznych starają sobie zapewnić poprzez bezpośrednie kontrakty zawierane z kasami chorych na podstawie ustawy z dnia

6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, póz. 153 z póżn. zm.).

Aktualnie stacje opieki Caritas są prawie we wszystkich diecezjach niepublicznymi zakładami opieki zdrowotnej, finansowanymi na podstawie umów z kasami chorych, które w szczególności zawierane są w celu wykonywania opieki pielęgniarskiej, lekarsko-pielęgniarskiej nad osobami chorymi, starymi i niepełnosprawnymi, opieki paliatywno-hospicyjnej oraz rehabilitacji. W skali kraju Caritas diecezjalna prowadzi m.in. 168 stacji opieki, 70 gabinetów rehabilitacyjnych, 3 ośrodki rehabilitacyjne dla dzieci, 11 przychodni lekar­skich, 5 hospicjów i 5 aptek. Również zgromadzenia zakonne podejmują działalność o charakterze opiekuńczo-leczniczym i rehabilitacyjnym w ramach nowo utworzonych za­kładów opieki zdrowotnej lub w odzyskanych placówkach, np. przejętych w 1950 r. przez Zrzeszenie Katolików „Caritas", które je prowadziły do 1990 r. Dodać też trzeba, że katolicy przebywający w zakładach leczniczych oraz zamkniętych zakładach pomocy społecznej mają zapewnione prawo wykonywania praktyk religijnych i korzystania z indywidualnych posług religijnych. W celu realizacji tych uprawnień kierownicy zakładów publicznych zatrudniają kapelanów skierowanych przez biskupa diecezjalnego.

Działalność charytatywna kościelnych osób prawnych polega także na świadczeniu pomocy w formie rozdzielania środków farmaceutycznych, sprzętu medycznego, odzieży, żywności, artykułów sanitarnych etc. Na mocy art. 56 pkt l ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego wolne są od opłat celnych dary przesyłane z zagranicy dla kościel­nych osób prawnych, przeznaczone m.in. na cele charytatywno-opiekuńcze i oświatowo-

-wychowawcze. Zwolnienia te nie obejmują od 1997 r. samochodów osobowych i wyro­bów akcyzowych.

Środki przekazu i kultura

Konstytucja (art. 54), Konkordat (art. 20), ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego (art. 46-48) oraz ustawy szczególne zagwarantowały Kościołowi warunki rozwoju kultury chrześcijańskiej, zapewniając dostęp do

środków społecznego przekazu w formie działalności wydawniczej i radiowo-

-telewizyjnej.

74

Działalność wydawnicza kościelnych osób prawnych obejmuje swoim zakresem uprawnienia do wydawania prasy, książek, druków (np. aktów normatywnych stanowio­nych przez Stolicę Apostolską, dekretów biskupów diecezjalnych) oraz zakładania i pro­wadzenia wydawnictw, katolickiej agencji informacyjnej i zakładów poligraficznych. W celu realizacji tych uprawnień podmioty te mogą otrzymywać jako darowizny z zagra­nicy: maszyny, urządzenia i materiały poligraficzne oraz papier, które są wolne od opłat celnych. Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 26 stycznial984 r. Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, póz. 24 z późn. zm.). Kościół jako wydawca prasowy obok innych wydawców publicznych i niepublicznych może realizować swoje uprawnienia wydawnicze bezpośrednio albo za pośrednictwem własnych wydawnictw, albo też jako nakładca w innym wydawnictwie. Wydawanie prasy katolickiej w formie dzienników lub czasopism wymaga rejestracji w sądzie okręgowym właściwym miejscowo dla siedziby wydawcy.

Działalność radiowo-telewizyjna Kościoła polega na emitowaniu programów

religijno-moralnych, społecznych i kulturalnych. Sposób realizacji tego uprawnienia jest dwojaki. Kościół emituje swoje programy w publicznych mediach oraz zakłada w tym celu własne urządzenia radiokomunikacyjne. W pierwszym przypadku dostęp Kościoła do publicznego radia i telewizji uregulowany został porozumieniem z l lipca 1991 r. zawartym pomiędzy Sekretariatem Konferencji Episkopatu Polski i Komitetem do Spraw Radia i Telewizji, a następnie Telewizją Polską SA i Polskim Radiem SA. W drugim zaś, kościelne osoby prawne mają prawo rozpowszechniania programów radiowych i telewizyj­nych pod warunkiem uzyskania koncesji na taką działalność wydaną przez Przewodni­czącego KRRiTV na podstawie art. 2 ust. l w zw. z art. 33 i 35 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 101, póz. 1114 z późn. zm.). Przewodniczący KRRiTV sprawuje kontrolę nad zgodnością działania nadawcy katolickie­go z przepisami ustawy, uchwałami KRRiTV oraz warunkami udzielonej koncesji. W razie stwierdzenia naruszenia tych norm Przewodniczący KRRiTV może wydać decyzję zanie­chania przez nadawcę określonych działań.

Udział mediów katolickich w rynku krajowym wygląda obecnie następująco. Prasa katolicka stanowi około 2%, katolickich oficyn wydawniczych jest ponad 90, istnieje jedna stacja telewizyjna prowadzona przez zgromadzenie zakonne oo. franciszkanów Telewizja Niepokalanów, która jest w fazie przekształcania się w Telewizję, Familijną, a wśród 235 stacji radiowych publicznych i komercyjnych ponad 40 należy do kościelnych osób praw­nych. Właścicielami w większości są diecezje, archidiecezje i metropolie. Funkcjonuje także jedna rozgłośnia radiowa parafialna oraz dwie rozgłośnie prowadzone przez zgroma­dzenie zakonne. Kościół dysponuje także czasem antenowym w publicznym radiu i telewi­zji. Katolicka redakcja programów religijnych współpracuje z programem I TYP przy obsłudze pielgrzymek papieskich oraz przygotowuje programy o tematyce

społeczno-religijnej emitowane przez program I i II TVP. Podobną działalność prowadzi Redakcja Programów Katolickich Polskiego Radia SA. Szczególną pozycję na rynku medialnym ma Katolicka Agencja Informacyjna, druga co do wielkości agencja w Europie powołana do życia w 1993 r. KAI, usytuowana przy Konferencji Episkopatu Polski, nie pełni roli biura prasowego Episkopatu, lecz działa na własną odpowiedzialność w formie spółki z o.o. Stanowi dla ponad 150 odbiorców medialnych, wśród których są redakcje najważniejszych mediów ogólnokrajowych, np. TVP, PR, TAI oraz wszystkie ogólnopolskie gazety co­dzienne, podstawowe źródło profesjonalnych informacji o Kościele.

Działalność kulturalną kościelne osoby prawne mogą prowadzić w rozmaitych formach organizacyjnych, m.in. mają prawo zakładać i posiadać archiwa, biblioteki i mu­zea (art. 50 ust. l i 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego).

W świetle ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archi­wach (Dz.U. Nr 38, póz. 173 z późn. zm.) materiały archiwalne będące własnością Kościoła, które znajdują się w archiwach diecezjalnych, parafialnych, klasztornych wcho­dzą do narodowego zasobu archiwalnego, tworząc tzw. ewidencjonowany niepaństwowy

75

---