Definiowanie zdrowia profesjonalne i potoczne

Profesjonalne definicje zdrowia

Granicą oddzielającą medyczne ujęcie zdrowia od współczesnych jego koncepcji było sformułowanie G. Sigerista (1941), że zdrowie jest stanem, który nie ogranicza się tylko do braku chorób, to jest coś pozytywnego, to pełne radości i ochoty wypełnianie obowiązków, które życie nakłada na człowieka.

Propozycja G. Sigerista była podstawą definicji zdrowia, zawartej w Konstytucji WHO (1946):

Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie braku choroby lub niedomagania (ułomności)

Nowe elementy tej definicji to:

• Zdrowie jako stan pozytywny (wellbeing: dobrostan / stan pełnej pomyślności

• Wielowymiarowość zdrowia (aspekt fizyczny, psychiczny i społeczny)

• Znaczenie subiektywnej oceny (poczucia) zdrowia (samopoczucie.

Definicja WHO (1946) jest od wielu lat przedmiotem krytyki.

„Zarzuty”

• Statyczność - stan odnosi się do sytuacji chwilowej

• Brak aspektu duchowego zdrowia

• Nieprecyzyjność sformułowania: „dobrostan”

• Pojmowanie zdrowia jako stanu idealnego jest:

• „mirażem”(Dubos,1962)

• utopią (Sokołowska, 1980)

• osiągnięcie pełnego zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego jest praktycznie niemożliwe (Tones, Green, 2004).

Zainteresowanie zdrowiem wśród przedstawicieli nauk społecznych zaowocowało wyodrębnieniem: psychologii i socjologii zdrowia. Podjęto próby definiowania zdrowia z perspektywy zdrowia publicznego i promocji zdrowia.

• Pierwsza socjologiczna definicja zdrowia (T. Person, 1969)

Zdrowie to stan, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji

Zdrowie występuje w doktrynie Kościoła katolickiego w wymiarze teologicznym (zdrowie jest darem Boga) i praktycznym (Kościół określa reguły postępowania człowieka wobec własnego ciała i wobec zdrowia bliźnich) (Libiszowska-Żółtkowska, 1997).

„Zdrowie” należy do pojęć abstrakcyjnych i bardzo trudnych do zdefiniowania. Udział przedstawicieli różnych dyscyplin nauki rozszerzył dotychczasowy zakres biomedycznego ujmowania zdrowia o sferę psychofizycznego i duchowego funkcjonowania człowieka, ale równocześnie bardzo skomplikował jego definiowanie (różne podejścia, akcenty terminologia). Istnieje ponad 300 definicji zdrowia.

Mimo trudności w sformułowaniu uniwersalnej definicji zdrowia istniej zgodność, że:

Zdrowie: jest odrębną kategorią niż choroba jest kategorią pozytywną, oznacza dobrostan, sprzyja dobrej jakości życia i życiu twórczemu jest pojęciem wielowymiarowym

Poznanie, jak ludzie definiują zdrowie, pozwala lepiej rozumieć ich zachowania, gotowość o troski o swoje zdrowie, w tym kształtowania zachowań mu sprzyjających

Koncepcja zdrowia dzieci i młodzieży

• Dzieci w stadium preoperacyjnym (2 - 6 r.ż.)

• Dzieci w stadium operacji konkretnych (młodszy wiek szkolny)

• Młodzież w stadium operacji formalnych (myślenia abstrakcyjnego)

Modele zdrowia

1. Biomedyczny (medyczny) model zdrowia

stanowi podstawę współczesnej medycyny. Jego założenia zostały opracowane przez F. Caprę (1987). Model ten ukształtował się pod wpływem mechanistycznej teorii przyrody (życia) Kartezjusza i nadal jest często wykorzystywany w naukach medycznych. Istotą tej teorii były m.in. następujące założenia.

• Dualizm - podział na dwie odrębne sfery:

• sfera ducha (cogitans - „rzecz myśląca”), na której skupiały się nauki humanistyczne;

• sfera materii (res extensa - „rzecz rozszerzona”), którą zajęły się nauki przyrodnicze

Podział na duszę i ciało spowodował, że lekarze zaczęli zajmować się głównie ciałem, niedoceniając psychicznych, społecznych i środowiskowych uwarunkowań zdrowia i choroby.

• Świat materialny jest maszyną - w człowieku zamieszkuje rozumna dusza, połączona z ciałem za pomocą szyszynki. Ciałem człowieka (maszyny), złożonym z różnych układów (części) zajmują się różni specjaliści; wąskie specjalizacje w medycynie - pacjent nie jest postrzegany jako integralna osoba. Stąd:

• koncentracja na chorobie postrzeganej jako brak zdrowia,

• bierna, przedmiotowa rola jednostki,

• nieuwzględnianie wpływu sytuacji życiowej i czynników środowiskowych na zdrowie.

• Przyrodą rządzą prawa mechaniki - „inżynieryjne” traktowanie zdrowia zrodziło nadmierne zainteresowanie technologią medyczną, uważaną za jedyną drogę do lepszego zdrowia.

Niektóre elementy biomedycznego podejścia do zdrowia są nadal aktualne i komplementarne do nowego, holistycznego podejścia do zdrowia.

2. Holistyczne (całościowe) podejście do zdrowia

Wywodzi się z koncepcji holizmu - „całościowości” (gr. holos - cały, całkowity). Termin ten odnosi się do kierunków filozoficznych i metod ujmujących i wyjaśniających zjawiska w sposób całościowy.

Podstawę teoretyczną holistycznego pojmowania istoty zdrowia stanowi ogólna teoria systemów, której twórcą jest L. von Bertalanffy (1984) (hierarchia systemów, z których każdy jest jednocześnie częścią większego i zbiorem systemów podrzędnych, każdy system stanowi jednocześnie całość i część).

3. Społeczno-ekologiczny model zdrowia

Stanowi zaplecze teoretyczne dla promocji zdrowia i zakłada, że:

• istnieją skomplikowane powiązania między człowiekiem i jego środowiskiem,

• na zdrowie człowieka wpływa wiele czynników,

• istnieje nierówny dostęp do zdrowia (opieki zdrowotnej i sprzyjającego zdrowiu stylu życia) w zależności od cech położenia społecznego (płeć, wiek, wykształcenie, dochody).

„Mandala zdrowia” - model ekosystemu człowieka opracowany w Departamencie Zdrowia Publicznego Miasta Toronto (Hancock, 1990).

Holistyczny model zdrowia (Simovska i in., 2006) - jednostkę („mniejszą całość”) z jej pięcioma wymiarami zdrowia (fizyczny, psychiczny, emocjonalny, duchowy, społeczny, seksualny) otacza zdrowie społeczeństwa i środowiska.

• Zdrowie społeczeństwa (ang. societal health) - są to normy kulturowe,

wartości i praktyki, które mogą być „zdrowe” i „niezdrowe” (trudno być zdrowym w chorym społeczeństwie, które nie zaspokaja podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych jednostek, np.: ograniczona dostępność do żywności, mieszkań, pracy, opieki zdrowotnej, dóbr kulturalnych, lekceważone są prawa człowieka, itp.).

• Zdrowie środowiskowe (ang. environmental health) - zgodnie z definicją

WHO „zawiera te aspekty zdrowia człowieka, łącznie z jakością życia, które są zdeterminowane przez czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne, społeczne i psychiczne środowiska. Obejmuje założenia teoretyczne i praktykę w zakresie oceny, eliminacji i zapobiegania obecności w środowisku tych czynników, które mogą oddziaływać negatywnie na zdrowie obecnego i przyszłych pokoleń.” (D. Jarosińska, 1998).

4. Model salutogenezy A. Antonovsky'ego

Koncepcja i model salutogenezy zostały opracowane w końcu lat 70. XX w., przez socjologa medycyny Aarona Antonovsky'ego (2005).

• Podejście patogenetyczne - założenie, że stanem normalnym organizmu człowieka jest homeostaza i porządek, po naruszeniu którego organizm uruchamia różne mechanizmy regulacyjne (neuropsychologiczne, immunologiczne, endokrynologiczne), aby go przywrócić. Gdy okaże się to niemożliwe, pojawia się choroba, a jej leczenie ma na celu przywrócenie lub zastąpienie tych mechanizmów.

W podejściu patogenetycznym podstawowym pytaniem jest: Co jest przyczyną chorób i jakie są czynniki ich ryzyka?

• Podejście salutogenetyczne (łac. salus - zdrowie) - założenie, że stanem normalnym organizmu jest nieuporządkowanie, stan zaburzonej homeostazy, dokonujące się pod wpływem ciągłych zmian wewnętrznych i zewnętrznych. Jest to system otwarty, w którym jest miejsce dla porządku.

1664

1

---