Etatyzacja
Efektem upodmiotowienia ludzi jest uzyskiwanie dominujących wzorów kultury (czyli wyznawanych wartości i norm zachowania). To z kolei powoduje przeciwny efekt do tego, który mieści się w demokratycznym ideale wychowania. W wymiarze makroskopowym (dotyczącym dużych społeczności lub całego społeczeństwa) kulturą dominującą staje się kultura zaściankowa- zachowujemy dystans do systemu politycznego, połączony z oczekiwaniem od polityki zagwarantowania bezpieczeństwa, niezadowoleniem systemu politycznego i jednocześnie niemożnością dokonania zmian. (przeciwieństwem do tej kultury jest kultura obywatelska) Kultura zaściankowa powoduje skarlenie społeczeństwa, społeczeństwo odarte z marzeń o realizacji swych wielkich narodowych wartości, jest zmuszone myśleć jedynie o przetrwaniu. Powstaje niebezpieczeństwo poddania się ludzi kryzysowi tożsamości, tam gdzie nie ma nadziei musi pojawić się wiara. W warunkach jakich dzisiaj żyjemy jest możliwość ponownego wzrastania i krzewienia etatyzmu. Etatyzm to kult państwa jako wartości najwyższej uzależnia ludzi od woli i decyzji reprezentantów, zgoda na blokowanie rozwoju osobowości na poziomie akceptacji ról narzuconych z góry. Raz w Polsce był moment krzewienia etatyzmu, działo się to na przełomie lat 20. i 30 XX wieku. Według T. Parsona anomia -stan niepewności w systemie aksjonormatywnym (zespól rol i wartości dotyczących wszelkich przejawów życia społecznego)- jest warunkiem sukcesu ideologii faszystowskiej, będącej największym wyrazem kultu państwa w razie upadku wszelkiego systemu norm i wartości, jest bardzo podatne na wessanie ideologi państw totalitarnych.
Po II wojnie światowej istniało wiele sporów na temat ustroju państwa, strach przed uspołecznieniem i upaństwowieniem powodował ze ludzie potrzebowali jasno określonego wzorca. W ten sposób M. Ossowska opisywała państwo demokratyczne- „ustrój w którym nie ma uciskających i uciskanych, uprzywilejowanych i upośledzonych. Jak największa liczba obywateli musi mieć wpływ na kształtowanie państwa.” Obok tej teorii powstała teoria uspołecznionego obywatela. Człowiek taki powinien być perfekcjonista o otwartym umyśle, zdyscyplinowany wewnętrznie o mocnym kręgosłupie moralnym, tolerancyjny, odważny cywilnie, uczciwy intelektualnie, krytyczny, odpowiedzialny za słowa. W PRL-u nastąpił konflikt miedzy uspołecznieniem a etatyzacją, ugruntowały się w tych czasach podstawowe cechy treści i formy etatyzacji. Używano wtedy pewnych koncepcji wychowawczych i doktryn a mianowicie:
-zasada społecznej własności produkcji
-przekształcanie prawa do pracy w obowiązek co doprowadziło z motywacji do przymusu
-klasa robotnicza i chłopska stały się prawnie uznanym podmiotem władzy
-hasło przewodniej roli partii i zasady centralizmu demokratycznego.
Rezultatem tego był wysoki poziom intelektualnej sztywności, kolektywizm itp
Czym jest wychowanie polityczne?
To wdrażanie do przyjmowania rol ułożonych według partii politycznych. Model wychowawczy cechowała dychotomiczność (dwudzielność) i kontrastowość, założenie o pełnej wyjaśnialności świata i pełnej wychowalności człowieka (tłumienie indywidualizmu). Wychowanie było nastawione na całkowitą i bezkrytyczna akceptacje władzy a nie ukształtowanie własnego systemu wartości i światopoglądu.
Ludzie będącym produktem tamtych czasów i tamtych modeli wychowawczych realizowali wielkie formy oświaty i wychowania w latach 1965-1980.