Bóstwa sił przyrody ożywionej
szczególnie ważne bóstwa dla społeczeństw rolniczych
generalnie można podzielić je na bóstwa życia i śmierci
te życia to wegetacja i płodność, np.:
bab. Tammuz, gr. Potnia Theron, rzym. Flora, Diana, Ceres, fen. Dagon, jap. Inari, ger. Njord
osobna klasa bóstw umierających i zmartwychwstających (zwłaszcza na bliskim wschodzie) lub odchodzących i powracających: symbol cykli wegetacyjnych w przyrodzie, świętowany powrót wiosny
egp. Ozyrys, Izyda, bab. Attis, Kybele, Isztar, Asztarte, jap. Amaterasu
te śmierci - nie tylko władcy królestwa podziemnego, tylko śmierci jako takiej
gr. Thanatos, etr. Charon, samojedzki Nga, słow. Marzanna, celt. Rosmerta, muz. Azrail, azt. Tezcatlipoca
Bóstwa sił społecznych
pierwsza grupa to bóstwa funkcjonalne, opiekujące się czynnościami ludzi:
wojny:
ind. Indra, Asur, Ares, Mars, Mitra, Hachiman, Odyn
miłości:
bab. Asztarte, Afrodyta, Wenus
wiedzy i mądrości:
eg. Tot, bab. Nabu, ind. Ganeśa, gr. Atena, clt. Ognios, meks. Quetzalcoatl
druga, to bóstwa profesjonalne opiekujące się zawodami:
rolnicze
gr. Demeter, rzym. Cerera, kanaan. Dagon
paterstwo
ind. Puszan, gr.Pan
sadownictwa
Pomona
myślitwa
bab. Ninurta
rzemiosła
hefajstos, Brigit
lekarze (pierwsze soteryczne!)
aświnowie, asklepios, Apollo, fen. Esznu. celt. Brigit
opiekuńcze:
na poczatku indywidualne, jak daimonion albo anioł stróż
bogowie rodzinni:
rzym. Penaty, Hestia
plemienne, później narodowe:
bab. Marduk, gr. Atena, żyd. Jahwe, fen. Merkat
personifikujące pojęcia abstrakcyjne:
dobra i zła
hind. Kriszna, ir. Ahura Mazda i Angra Mainyu
prawdomówności
ind. Waruna, iran. Mitra, gr. Zeus, ger. Thor, meks. Tezcatlipoca
wieczna młodość (Hebe), zgoda (Concordia) itd.
Teoeschatologia
deus otiosus (czyli bóg odsunięty, który zadziałał gdzieś na początku świata, ale potem nie ingeruje. szanuje się, czasem czci, ale nie apeluje o zmiany - najczęściej najstarsze w panteonie) - nie jest to w zasadzie śmierć, ale odsunięcie w mitologii i kulcie
teomachia: bóg zabija boga, np. Marduk Tiamat. Tutaj warto zauważyć, że subtancja boska się nie marnuje, zwykle powstaje z niej świat, inni bogowie, duchy czy coś innego
tyle boga, teraz świat.
Kosmogonia
Kosmogonia i kosmogeneza, w niej geogonia i geogeneza
nie jest wbrew pozorom w takiej postaci konieczna; japonia np nie była zainteresowana komogenezą tylko stworzeniem samej japonii
kosmologie religijne zwykle zarysowują również jego przyczynę i sens, jak i możliwy koniec
z czego powstał świat? w jaki sposób? co było przed jego powstaniem? jakie były dzieje świata tuż po powstaniu?
w wielu zachowanych opisach komogonicznych opisy dotyczą tego, z czego i w jaki sposób powstal świat. wśrod niektórych, istniało jakieś pratworzywo, które było nieuporządkowane, ale zawierało potencjał świata; od chaosu do kosmosu
inną częsta możliwością jest powstanie świata w wyniku stosunku seksualnego bogów
ewentualnie bóg tworzy świat ex nihilo
u zarania świata istnieć mogła praistota stanowiąca wzór i budulec świata
ger. Ymir, ind. Purusza, gr. Anthropos
kosmografia:
zwykle trzy główne części: niebo zamieszkane przez bogów, przestrzeń ludzka i świat podziemny
w centrum axis mundi góra (ind. meru, eg. benben, austr. obi-obi), drzewo (yggdrasil), krzyż, słup, drabina
centrum może też być horyzontalne, wtedy nazywa się omphalos mundi: jerozolima,
waloryzacja stron świata i kierunków - u nas prawo jest odpowiednio; wschód - zachód; w mezoameryca dobre południe, zła północ; góra - dół
waloryzacja temporalna - czas święty jest czasem cyklicznym lub spiralnym
przy okazji, osobna klasa bóstw czasu:
gr. Kronos, irn. Zurman, ind. Kali, eg. Tot
kosmoeschatologia:
dwa wyjścia: finalizm i cyklizm
finalizm: świat powstaje lub jest stworzony, trwa i kiedyś się skończy: bliski wschód
cyklizm: światy rodzą się i giną: majowie, indie
632 - umiera Mahomet, 732- bitwa pod Poitiers, gdzie Karol Młot pokonuje wojska muzułmańkie, zatrzymując ekpansję islamu na całą Europę.