WSPÓŁCZESNE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE dr hab. n. med. Ewa Obuchowicz

Częstość rozpoznawania depresji w populacji 1 mln mieszkańców:

• w latach 50 - 0,01%

• w latach 90 - 10-15%

15% pacjentów z depresją popełnia samobójstwo!

Do największych osiągnięć farmakoterapii należy zaliczyć:

1. wydatne skrócenie okresu utrzymywania się ciężkich zaburzeń depresyjnych

2. możliwość ambulatoryjnego leczenia większości chorych

3. możliwość zapobiegania nawrotom zaburzeń depresyjnych

4. ograniczenie wskazań do elektrowstrząsów

Słabe strony farmakoterapii:

1. 25-40% chorych nie reaguje adekwatnie na leki

2. efekt przeciwdepresyjny pojawia się po dłuższym czasie (po 2 tygodniach lub później)

3. u części chorych z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi obserwuje się zwiększenie liczby nawrotów lub szybki cykl zmian fazy choroby

Mechanizm działania przeciwdepresyjnego?

Zmiany adaptacyjne dotyczące receptorów błonowych, które prowadzą do zwiększenia („up” - regulacja) lub zmniejszenia („down” - regulacja) wrażliwości (aktywności) danego układu neuroprzekaźnikowego:

• α1 - adrenergiczna „up” - regulacja

• α2 - adrenergiczna „down” - regulacja

• β - adrenergiczna „down” - regulacja

• 5-HT - „up” i „down” - regulacja

• dopaminergiczna “up” - regulacja

Inhibitory wychwytu zwrotnego monoamin

hamowanie wychwytu 5-HT i NA = poprawa nastroju

1. Nieselektywne inhibitory wychwytu 5-HT - NA

1. Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD) i leki pokrewne

AMITRYPTYLINA /Amtryptylinum/

IMIPRAMINA /Imipramin/

DEZYPRAMINA /Petylyl/

DIBENZEPINA /Noveril/

DOKSEPINA /Doxepin, Sinequan/

KLOMIPRAMINA /Anafranil/

MAPROTYLINA /Ludiomil/

Wskazania do stosowania TLPD:

• depresje typu endogennego, szczególnie ciężkie zespoły depresyjne z dużym ryzykiem samobójstwa lub depresje nie reagujące na inne leki

• depresje psychogenne, depresje występujące w chorobach somatycznych, schorzeniach organicznych OUN, uzależnieniach, w przebiegu schizofrenii

• depresja przewlekła (dystymia)

• zapobieganie nawrotom jednobiegunowych zaburzeń depresyjnych

• lęk napadowy - KLOMIPRAMINA, IMIPRAMINA, DEZYPRAMINA

• moczenie nocne u dzieci - IMIPRAMINA

• zespoły natręctw - KLOMIPRAMINA

• ból psychogenny - KLOMIPRAMINA, AMITRYPTYLINA

• zespoły hiperkinetyczne u dzieci z zaburzeniami uwagi - IMIPRAMINA

• nerwice pourazowe - IMIPRAMINA, AMITRYPTYLINA

Objawy niepożądane leczenia TLPD:

Objawy somatyczne

• tachykardia, zmiany ciśnienia krwi, arytmia

• suchość błon śluzowych

• zaburzenia akomodacji

• utrudnione oddawanie moczu (głównie u mężczyzn z przerostem prostaty)

• osłabienie lub zwiększenie apetytu

• poczucie niestrawności, nudności, zaparcia

• drżenie rąk, napady drgawkowe, mioklonie, zespoły parkinsonowskie, napadowe dyskinezy

• odczyny skórne (świąd, pokrzywka)

Objawy psychiczne

• zaburzenia snu

• niepokój, lęk, podniecenie psychoruchowe

• zaburzenia koncentracji uwagi

• upośledzenie pamięci

• zaostrzenie objawów psychotycznych

• zmiana fazy depresyjnej w maniakalną

Przeciwwskazania bezwzględne do stosowania TLPD:

• jaskra (z zamkniętym kątem przesączania)

• znaczna arytmia, ostra niewydolność naczyń wieńcowych, okres bezpośrednio po zawale

• znaczne nadciśnienie lub hipotensja

• znaczna nadczynność tarczycy

• choroba Addisona

• ciężkie uszkodzenia narządów miąższowych oraz układu krwiotwórczego

• depresje z zaburzeniami świadomości

• konieczność stosowania niektó®ych leków

• nadwrażliwość na lek

• zatrucia, np. alkoholem, barbituranami, narkotykami

1. Leki hamujące wychwyt 5-HT i NA (SNRI)

MILNACYPRAN /Ixel/

WENLAFAKSYNA /Efectin/

2. Selektywne inhibitory wychwytu 5-HT (SSRI)

CITALOPRAM /Cipramil, Cital/

FLUOKSETYNA /Prozac, Deprexetin)

FLUWOKSAMINA /Fevarin/

PAROKSETYNA /Seroxat/

SERTRALINA /Zoloft, Asentra/

Wskazania:

• leki pierwszego rzutu w mniej nasilonych zespołąch depresyjnych

• przypadki do przeciwwskazań do stosowania TLPD lub lekooporności na TLPD (skuteczność w 45% chorych)

• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

• bulimia

Terapia skojarzona:

SSRI + pindolol /antagonista rec. 5-HT 1A i β-adrenergicznych/

SSRI + TLPD lub mianseryna lub mirtazapina

Lepiej tolerowane od TLPD

Objawy niepożądane (u 40% chorych):

• zaburzenia snu

• lęk, niepokój, akatyzja (FLUOKSETYNA)

• pogorszenie lub utrata łaknienia, nudności, biegunki

• osłabienie potencji seksualnej

• umiarkowana bradykardia

• zaburzenia pozapiramidowe

• drgawki

ZESPÓL SEROTONINOWY: zaburzenia świadomości, niepokój, mioklonie, pocenie, dreszcze, gorączka, drżenie mięśniowe, akatyzja.

Interakcje z innymi lekami:

SSRI są inhibitorami cytochromu P450

▲ działania: KARBAMAZEPINY

NEUROLEPTYKÓW

BENZODIAZEPIN

TLPD

SOLI LITU

1. Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO)

1. Selektywne odwracalne inhibitory MAO-A

TOLOKSATON

CIMOKSATON

AMIFLAMINA

MOKLOBEMID /Aurorix, Mocloxil/

Wskazania:

• zespoły depresyjne z apatią

• depresje o różnym stopniu nasilenia

• depresja przewlekła (dystymia)

• depresje u osób w wieku podeszłym

• choroba afektywna dwubiegunowa

• depresja w przebiegu choroby Parkinsona, padaczki, SM, udaru mózgu

• zespół lęku społecznego

Zalety MOKLOBEMIDU:

Objawy niepożądane są istotnie słabsze w porównaniu z TLPD i podobne w nasileniu do SSRI:

• bóle i zawroty głowy

• bezsenność

• drżenia

TIANEPTYNA /Coaxil/

• nasila wychwyt neuronalny 5-HT

• działa neuroprotekcyjnie wobec neuronów hipokampa w stresie

• skuteczna w depresjach o umiarkowanym nasileniu

• działanie przeciwlękowe

Zalety: nie działa cholinolitycznie

nie wpływa na układ krążenia

nie daje silnej sedacji

ułatwia uczenie się

DEPRIM /wyciąg z dziurawca zwyczajnego/

Składniki wyciągu: HIPERFORYNA

HIPERYCYNA

KWERCETYNA

KAEMPFEROL

• mechanizmu działania przeciwdepresyjnego?

• ocena kliniczna (20 lat. ok. 30 badań kontrolowanych)

• w depresji łagodnej i umiarkowanej przewaga nad placebo lecz efekt słabszy niż po lekach przeciwdepresyjnych

Objawy niepożądane (<10% chorych):

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• reakcje alergiczne

• nadwrażliwość na światło słoneczne

Interakcje (indukcja enzymów cytochromu P450):

▼ działania: DIGOKSYNY

TEOFILINY

WARFARYNY

DOUSTNYCH LEKÓW ANTYKONCEPCYJNYCH

Stosowanie leków przeciwdepresyjnych w okresie ciąży

TLPD:

• nie powinny być stosowane w I trymestrze ciąży - wady wrodzone (fokomelia/amelia, rozszczep podniebienia, przepuklina przeponowa, stopa szpotawa, deformacja kończyn, niedorozwój żuchwy)

• podawane w III trymestrze - u noworodków (sinica, arytmia, wahania ciśnienia krwi, drgawki, drżenia mięśniowe, niedrożność jelit)

IMIPRAMINA, AMITRYPTYLINA, DEZYPRAMINA - kategoria D

DOKSEPINA, KLOMIPRAMINA - kategoria C

MAPROTYLINA - kategoria B

MOKLOBEMID - kategoria B

SSRI (fluoksetyna, citalopram, paroksetyna) - kategoria C

Nie podawać w okresie karmienia piersią!