Nowelizacja kodeksu cywilnego - wybrane aspekty (część 1)

Nr 53 marzec 2003

Do Sejmu trafił projekt nowelizacji kodeksu cywilnego przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. Zmiany dotyczą głównie części ogólnej kodeksu i mają wypełnić luki powstałe wskutek uchylenia kodeksu handlowego. W projekcie znalazły się więc przepisy regulujące prokurę i firmę. Nowelizacja wprowadza zasadnicze zmiany w zakresie pojęcia przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy, oferty. Zmianie ulegną również regulacje dotyczące podziału podmiotów prawa na osoby fizyczne i prawne, bowiem projekt wprowadza trzeci rodzaj podmiotów - tzw. ułomne osoby prawne.

Nowelizacja wprowadza do części ogólnej kodeksu cywilnego nowy dział III zatytułowany "Przedsiębiorcy i ich oznaczenia", w którym znajduje się definicja przedsiębiorcy. Zgodnie z projektem przedsiębiorcami są osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Definicja ta jest szersza niż w Prawie działalności gospodarczej. W rozumieniu kodeksowym przedsiębiorcą będzie bowiem także adwokat, radca prawny, lekarz prowadzący prywatną praktykę oraz rolnik produkujący na rynek.

Przedsiębiorstwo projekt definiuje natomiast jako "zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej". Nowa definicja zawiera o wiele dłuższe wyliczenie składników przedsiębiorstwa, na które składają się m.in.:

1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

2. własność nieruchomości lub ruchomości w tym urządzeń, materiałów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5. koncesje i zezwolenia;

6. patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8. tajemnice przedsiębiorstwa;

9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W stosunku do obecnie obowiązującej definicji wyliczenie to jest obszerniejsze. Warto przy tym podkreślić, że nowelizacja określa przedsiębiorstwo jako "zorganizowany" zespół składników, czego w obecnej definicji brakuje.

Nowelizacja kodeksu cywilnego - wybrane aspekty (część 2)

Nr 54 kwiecień 2003

Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw została opublikowana w Dzienniku Ustaw z dnia 24 marca 2003 r., Nr 49 poz. 408 ("Nowelizacja"). Nowelizacja wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia jej ogłoszenia tj. z dniem 25 września br., z wyjątkiem przepisów art. 6471 (dotyczy umowy o roboty budowlane) oraz art. 6851 (dotyczy umowy najmu), które wejdą w życie po upływie 30 dni od dnia jej ogłoszenia tj. z dniem 24 kwietnia br.

Oprócz omówionych w marcowym Legal Alercie zmian w zakresie pojęć: "przedsiębiorca" i "przedsiębiorstwo" oraz wprowadzenia wyraźnej regulacji dotyczącej tzw.: ułomnej osoby prawnej, Nowelizacja K.c. obejmuje także:

zmiany w Księdze I - Część Ogólna:

wprowadzenie do K.c. zagadnień dotychczas regulowanych przez Kodeks handlowy, tj.: przepisów poświęconych firmie oraz prokurze;

zmiany przepisów dotyczących oświadczeń woli, zawarcia umowy jak również formy czynności prawnych;

zmiany w Księdze III k.c. - Zobowiązania:

zmiany przepisów ogólnych dotyczących zobowiązań jak również przepisów ogólnych o zobowiązaniach umownych;

zmiany przepisów dotyczących umowy o roboty budowlane, umowy najmu oraz umowy renty;

pozostałe zmiany, tj.:

nowa definicja konsumenta;

zmiany przepisów dotyczących odpowiedzialności za zobowiązania państwowych i samorządowych osób prawnych;

zmiany w Księdze II K.c. - Własność i inne prawa rzeczowe, w zakresie zrzeczenia się własności nieruchomości; oraz

zmiany w Księdze IV K.c. - Spadki.

W związku ze zbliżającym się terminem wejścia w życie zmian dotyczących umowy o roboty budowlane oraz umowy najmu poniżej wskażemy najważniejsze zmiany dotyczące tych rodzajów umów oraz omówimy pozostałymi zmiany k.c. z wyłączeniem zmian części ogólnej K.c. dotyczących firmy, prokury oraz czynności prawnych, którym poświęcony będzie nasz majowy Legal Alert.

Nowelizacja uchyla dotychczasową definicję konsumenta (art. 384 § 3 k.c.). Nowa definicja została umieszczona w części ogólnej K.c., ogranicza ona pojęcie konsumenta tylko do osób fizycznych zgodnie z zasadami obowiązującymi w prawie UE.

Zasady dotyczące wyłączenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowiązania państwowych osób prawnych oraz państwowych osób prawnych za Skarb Państwa rozszerzono odpowiednio na odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych wobec siebie.

Zrzeczenie się własności nieruchomości nie wymaga już zgody starosty a jedynie zachowania formy aktu notarialnego. Nieruchomość, której właściciel się zrzekł staje się własnością gminy. Gmina ponosi odpowiedzialność za obciążenia nieruchomości jedynie do wartości nabytej nieruchomości.

Podobnie w przepisach dotyczących dziedziczenia ustawowego, w braku krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli takiego miejsca ustalić się nie da spadek przypada Skarbowi Państwa. Zarówno Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, który uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.

W zakresie prawa zobowiązań zmieniono przepisy dotyczące umowy przedwstępnej. Zniesiono wymóg określania w umowie przedwstępnej terminu, w jakim ma być zawarta umowa przyrzeczona. Termin do zawarcia umowy przyrzeczonej może zostać wyznaczony przez jedną ze stron umowy przedwstępnej. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Dodany do regulacji umowy o roboty budowlane art. 6471 reguluje stosunki pomiędzy inwestorem, generalnym wykonawcą a podwykonawcami. Wprowadza on wymóg zgody inwestora (lub odpowiednio inwestora oraz wykonawcy) na zawarcie umowy o roboty budowlane zawierane przez wykonawcę z podwykonawcami lub podwykonawcę z dalszymi podwykonawcami. Zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę.

Zgodnie z dodanym do regulacji umowy najmu art. 6851, jeżeli czas trwania najmu lokalu mieszkalnego nie jest oznaczony, wynajmujący może podwyższyć czynsz, wypowiadając dotychczasową wysokość czynszu najpóźniej na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego.

Jak wskazano na wstępie zmiany dotyczące umowy o roboty budowlane oraz umowy najmu wchodzą w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia Nowelizacji tj. w dniu 24 kwietnia 2003 r.

Ponadto zmieniono przepisy dotyczące umowy renty, wskazując, że umowa renty powinna być stwierdzona pismem.

Nowelizacja kodeksu cywilnego - wybrane aspekty (część 3)

Nr 55 maj 2003

Kontynuując omawianie zmian do kodeksu cywilnego wprowadzonych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks Cywilny oraz niektórych innych ustaw, opublikowaną w Dzienniku Ustaw Nr 49 poz. 408, poniżej sygnalizujemy najważniejsze zagadnienia dotyczące zmian w części ogólnej k.c.

Firma (art. 43² - 43¹⁰)

Nowelizacja wprowadza do części ogólnej kodeksu cywilnego nowy dział III zatytułowany "Przedsiębiorcy i ich oznaczenia". W dziale powyższym zostały przedstawione między innymi nowe regulacje dotyczące firmy spółki.

Zgodnie z art. 43² - 43¹⁰ wprowadzonych nowelizacją k.c., firma spółki:

1. powinna być ujawniona w rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej;

2. powinna się dostatecznie odróżniać od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku;

3. nie może wprowadzać w błąd;

4. nie może być zbyta;

5. korzysta z ochrony na kształt ochrony dóbr osobistych.

Dodatkowo należy zaznaczyć, iż w przypadku osoby fizycznej firmę stanowi jej imię i nazwisko zaś w przypadku osoby prawnej firmę stanowi jej nazwa.

Można posługiwać się skrótem firmy pod warunkiem, że jest on zapisany w odpowiednim rejestrze.

Przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swojej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd (licencja, franszyza).

Kto nabywa przedsiębiorstwo, może je nadal prowadzić pod dotychczasową nazwą. Powinien jednak umieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy, chyba że strony postanowiły inaczej.

Prokura (art. 109¹ - 109²)

Zgodnie z nowelizacją prokura jest pełnomocnictwem obejmującym umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Nowelizacja rozszerzyła zakres podmiotów mogących udzielić prokury do wszystkich przedsiębiorców podlegających wpisowi do rejestru. Dodatkowo utrzymano koncepcję, iż prokura może być udzielana tylko osobie fizycznej.

Prokura musi być udzielona na piśmie oraz wpisana do rejestru. Dodatkowo nowelizacja wprowadza możliwość udzielenia prokury oddziałowej. Prokura nie upoważnia do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania oraz do zbywania i obciążania nieruchomości. Prokura wygasa wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, a także ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy.

Czynności prawne

Oferta w obrocie profesjonalnym

Nowelizacja wprowadza tzw. ofertę odwołalną. Zgodnie z nowymi regulacjami oferta między przedsiębiorcami może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.

Nowe regulacje dopuszczają tzw. modyfikowane przyjęcie oferty.

Aukcja

Dotychczasowe przepisy o zawarciu umowy w drodze przetargu, po zmodyfikowaniu, dotyczą również zawarcia umowy w drodze aukcji.

Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przybicia.

Dodatkowo ustawodawca uregulował możliwość żądania wpłaty wadium jako jednego z warunku dopuszczenia do udziału w przetargu lub aukcji.

Umowa przez negocjacje

Zastąpiono pojęcie "rokowania" pojęciem bardziej odpowiadającym praktyce "negocjacje".

Wprowadzono nowe kryteria oceny postępowania negocjujących partnerów (art. 72 § 2). Negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy mogą stanowić podstawę roszczeń odszkodowawczych drugiej strony.

Wprowadzono ustawowy obowiązek zachowania w poufności informacji otrzymanych w toku negocjacji. Naruszenie tego obowiązku może stanowić podstawę roszczeń odszkodowawczych drugiej strony.

Forma czynności prawnych

Nowelizacja znosi obowiązek zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych w stosunku do czynności prawnych obejmujących rozporządzanie prawem, którego wartość przekroczy dwa tysiące złotych.

Należy zaznaczyć, iż nowelizacja znosi rygor formy pisemnej dla celów dowodowych w obrocie profesjonalnym. Jednakże sąd może dopuścić przeprowadzenie dowodu ze świadków lub dowodu z przesłuchania stron w obrocie z udziałem konsumenta.

Jeżeli umowę ustną zawartą pomiędzy przedsiębiorcami jedna strona niezwłocznie potwierdzi w piśmie skierowanym do drugiej strony, strony wiąże umowa w treści określonej w piśmie potwierdzającym, chyba że druga strona niezwłocznie się temu sprzeciwiła na piśmie.

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone weryfikowanym podpisem elektronicznym jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.

Oferta może być złożona i przyjęta w formie elektronicznej

Ustawodawca postanowił, że oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej (np. e-mail, sms) jest złożone adresatowi z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby adresat mógł zapoznać się z jego treścią.

Oferta elektroniczna wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

W interesie adresata takiej oferty nałożono na przedsiębiorcę składającego ofertę elektroniczną szereg obowiązków m.in. poinformowanie o czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy, skutkach prawnych potwierdzenia przez adresata otrzymania oferty.

Powyższe obowiązki dotyczą także zaproszenia do rozpoczęcia negocjacji, składania ofert lub zawierania umowy w inny sposób.

Obowiązek zachowania tych wymogów nie stosuje się do zawierania umów za pomocą środków indywidualnego porozumiewania się na odległość.

Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna go udostępnić drugiej stronie przed zawarciem umowy.

---