REDUKCJONIZM - metoda tłumaczenia spraw niezrozumiałych poprzez sprawy zrozumiałe, redukowanie czegoś do czegoś
RELATYWIZM - jedno z tych pojęć, które sięgają tradycją starożytności; już np. Heraklit z Efezu uważał, że wszystko jest względne, nic nie ma stałych cech, bowiem cały świat podlega nieustannej transformacji, dlatego młodość przeradza się w starość, dzień w noc, życie w śmierć;
Ogół poglądów przypisywanych niemieckiemu uczonemu Simmelowi, które pojawiły się w II poł. XIX w. i nawiązywały do kantyzmu. Podstawowym ich założeniem było stwierdzenie niemożności stworzenia wiedzy obiektywnej, poznania obiektywnego świata, gdyż każda świadoma żyjąca istota patrzy na świat ze swego punktu widzenia, stronniczo i wydaje sądy o nim, przywołując swoją indywidualną wiedzę, której treść zależy od wielu czynników. Dlatego możliwa jest tylko wiedza subiektywna, co wprowadza względności do wszelkiej działalności naukowej.
RESENTYMENT -
RETORYKA - sztuka wysławiania się, mówienia, umiejętność przekonywania słuchaczy do tego, co się mówi przy zastosowaniu odpowiednich zabiegów językowych; rozwinęli ją starożytni Rzymianie, a w szczególności Cyceron.
RYGORYZM - surowe przestrzeganie prawa.
SCEPTYCYZM - potocznie to postawa człowieka wątpiącego, wahającego się, niezajmującego wyraźnego stanowiska w określonej sprawie;
Doktryna filozoficzna zrodzona mniej więcej w tym samym czasie co epikureizm i stoicyzm, której podstawowym założeniem było twierdzenie, że prawda jest nieosiągalna, umyka poznaniu, gdyż dla każdego argumentu twierdzącego można znaleźć kontrargument, równie silny w swej wymowie, podważający słuszność tego pierwszego, w takiej sytuacji należy się powstrzymać od jakiegokolwiek kategorycznego sądu.
SCHOLASTYKA - „Szkolna wiedza”, nazwa średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, ukształtowanej w V w. i rozwijającej się do XV w., podporządkowującej sobie teologię;
Nazwa sposobu nauczania w szkołach średniowiecznych opartego na metodzie polegającej na przyjmowaniu z góry założonej prawdziwości dogmatów wiary, twierdzeń religijnych, prawd objawionych, bezkrytycznym przyjmowaniu wiedzy;
Nazwa metody dyskutowania wprowadzonej przez Abelarda, określana często jako bezproduktywna, wybitnymi przedstawicielami byli m.in.: Awicenna, Awerrdes, Tomasz z Akwinu.
TAUTOLOGIA - w logice oznacza to samo, co zostało powiedziane, co jest identyczne z czymś, wyrażenie prawdziwe w każdej dziedzinie;
Według członków Koła Wiedeńskiego to rodzaj prawdy o rzeczywistości, ale nie płynącej z doświadczenia tylko z prawd już istniejących.
TEIZM - pogląd zakładający istnienie Boga, jego istnienie osobowe, próbujący opisać jego naturę, prezentujący symbolikę odnoszącą się do niego i tłumaczący z tego punktu widzenia wszystkie najważniejsze kwestie filozoficzne.
TEOCENTRYZM - postawa światopoglądowa rozpropagowana w średniowieczu m.in. przez Filona i św. Augustyna, zakładająca, że w centrum ludzkiego zainteresowania powinien być Bóg, jedyny byt absolutny mający jakiekolwiek znaczenie, z którego pochodzą inne byty i wszystko, co się z nim wiąże.
TEODYCEA - działa metafizyki zajmujący się złem, jego pochodzeniem i obecnością w świecie oraz próbą godzenia jego istnienia w perspektywie boskiej dobroci, by dać odpowiedź na pytanie związane z czynieniem zła przez ludzi, stworzonych przecież przez Boga - uosobienie dobroci.
TEOLOGIA - nauka stworzona, jak się powszechnie uważa, przez św. Tomasza z Akwinu, zajmująca się kwestiami dotyczącymi istnienia Boga, jego naturą, próbująca rozumowo tłumaczyć dogmaty religijne, prawdy wiary, wykorzystująca wiarę objawienia jako narzędzie poznawcze.
TEORIA - uporządkowanie, systematyzowanie, uogólnianie, wyjaśnianie, opisywanie, zdobywanie wiadomości na jakiś temat; według starożytnych Greków to kontemplowanie świata.
UNIWERSALIZM - powszechność; określenie postawy filozoficznej starożytnych Greków, zakładającej wyższość prawd ogólnych nad jednostkowymi w odniesieniu zarówno do ludzi, jak i do rzeczy.
UTOPIA - teoria stwarzająca odbiegający od rzeczywistości obraz szczęśliwego życia, miejsca na ziemi będącego swoistym rajem, arkadię; opis miejsca, w którym żyje się dostatnio, a człowiek doskonali się pod każdym względem.
UTYLITARYZM - użyteczność; teoria radykalistów filozoficznych, popularna w Anglii na przełomie XVIII / XIX w., zakładająca istnienie zasady użyteczności, według której albo się potępia, albo się uznaje czyjeś postępowanie za godne i pomagające innym ludziom osiągnąć szczęście; uważano bowiem, ze człowiek osiągając przyjemności, uzyskuje tym samym dobro, ale jednocześnie jego postępowanie, zmierzające do osiągnięcia dobra, powinno być użyteczne i stanowić źródło szczęścia dla innych.
WARIABILIZM - zdaniem Heraklita zmienność to zasadnicza własność, cecha przyrody, gdyż świat podlega nieustannym zmianom, działaniu czasu, stąd wrażenie płynności („pantha rei” - wszystko płynie) i nieuchronności przemijania („nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki”), natura poddana jest nieustannemu procesowi stawania się, co wpływa na kształt rzeczy, ich własności.
WARTOŚĆ - podstawowe pojęcie aksjologii, posiadające w sobie aspekt dynamiczny (pragnienie czegoś dobrego) i statyczny (obiektywna wartość czegoś uznawana przez wszystkich), coś cennego, godnego uwagi, jakaś słuszność.
WERYFIKACJA - sprawdzanie czegoś, kontrolowanie zgodności z prawdą, poświadczenie.
WITALIZM - teoria głosząca, że w zjawiskach żywych tkwi siła życiowa, elan vital, jak u Bergsona; czynnik, który pozwala danemu organizmowi rozwijać się i rozmnażać, nieodłączny składnik buty, leży u podstaw każdego rozwoju.
WOLUNTARYZM - jedna z teorii poznania, uznająca, że wola odgrywa podstawową rolę w procesie poznania, wydawania sądów, nawet wtedy jeżeli robimy coś doświadczalnie:
wg. Kartezjusza - wola określa, co jest prawdziwe, a co nie
wg. Schopenhauera - to najważniejsza istota wszechświata
ZAKŁAD PASCALA - rozumowanie Pascala, polegające na rozwiązywaniu kwestii czy bóg istnieje czy nie, na podstawie pytania: co jest dla człowieka bardziej korzystne - uznanie, że Bóg jest, czy to że go nie ma. Według Pascala wybór pierwszej możliwości, nawet jeśli się okaże, że Bóg nie istnieje, sprawia, że człowiek nic nie traci i zarazem nie zyskuje niczego. Jeśli zaś okaże się, że Bóg istnieje, to człowiek osiągnie szczęście i życie wieczne, zatem nasuwa się następująca konkluzja: gdy człowiek postawi na istnienie Boga, nie zawsze na tym zyska, ale na pewno nic nie traci.
ZŁÓTY ŚRODEK - równowaga między skrajnościami, namiętnościami, wymagająca hartu ducha i ćwiczeń - taką etykę zaproponował ludziom m.in. Arystoteles, ukazując im tym samym drogę do osiągnięcia zadowolenia, przyjemności, szczęścia.
INTELEKTUALIZM ETYCZNY - stanowisko moralne, głoszone przez Greków starożytnych, m.in. przez Sokratesa, zawierające pogląd o wyższości praktycznego rozsądku nad czysto teoretycznym roztrząsaniem, godzące wiedzę z cnotą, bo, zdaniem Sokratesa, żeby być cnotliwym, trzeba najpierw wiedzieć, co to jest cnota
METAFILOZOFIA - rozważania lub teorie, zmierzające do zbudowania ogólnej koncepcji filozofii, określenia jej istoty, sprecyzowania jej przedmiotu, metody i celu oraz wskazania głównych jej działań
RECEPCJA:
w znaczeniu szerszym - otwartość na wpływy zewnętrzne, przejmowanie i wchłanianie elementów obcych, np. pewnych poglądów lub zwyczajów
w historii filozofii - przejęcie i przyswojenie sobie poglądów, idei, nauk lub wzorów filozofowania, obowiązujących w innej epoce lub innej szkole filozoficznej
RESENTYMENT - termin oznaczający psychologiczne zjawisko tworzenia iluzorycznych moralnych wartości i ocen, jako rekompensat niemocy. Resentyment powstaje na bazie emocji (mściwości, zawiści, złośliwości. Radości z cudzego nieszczęścia) w wypadku braku ich przezwyciężania i przy poczuciu całkowitej bezsilności. Następuje wówczas swoisty proces przeniesienia, w wyniku którego odruch bezpośredni, np. natychmiastowej zemsty fizycznej za zniewagę zostaje zastąpiony wartością iluzoryczną. Np. ideą przebaczenia czy miłości bliźniego
UNIWERSUM - WSZECHŚWIAT - inaczej kosmos, wszystko to, co istnieje, co zostało stworzone, ogół związków, praw zachodzących między zjawiskami w przestrzeni kosmicznej, przedmiot naukowych i paranaukowych dociekań, suma różnorodnych światów