System zasad postępowania administracyjnego

Na system ten składają się zasady naczelne i zasady ogólne.

Zasady o charakterze naczelnym wynikają z Konstytucji (art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art.32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 51, art. 63, art. 78).

Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2), traktowana jest jako źródło dwóch zasad:

• prawa do procesu, w którym jednostka może bronić swojego interesu prawnego
  w toku postępowania procesowego w formie ustawy;

• prawa do sądu, zapewniającego należytą i niezawisłą kontrolę działania
  i przypadków bezczynności adm. publ. (to możliwość do zaskarżania).

Zasada praworządności (art. 7), stanowi o jednolitości podstaw prawnych działania całej adm. publ., jak również o ustaleniu rozumienia pojęcia prawa i jego źródeł.

Zasada proporcjonalności (art. 31 ust. 3), służy ograniczeniu do niezbędnych granic uciążliwości ingerencji administracyjnej w sferę praw jednostki.

Zasada równości wobec prawa (art. 32 ust. 1), nakłada obowiązek jednakowego traktowania wszystkich podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji.

Następnie 4 konstrukcyjne zasady o bardziej szczegółowym charakterze:

• prawo do sprawiedliwego, jawnego i szybkiego procesu (art. 45 ust. 1), odnosi się zarówno do post. przed organami administracyjnymi jak i do sądu administracyjnego,

• prawo do ochrony dóbr osobistych (art. 51), musi być przestrzegane w działaniu administracji,

• prawo wnoszenia petycji, skarg i wniosków do organów władzy publicznej (art. 63),

• zasada dwuinstancyjności postępowania adm. (art. 78), wywodzona z prawa zaskarżenia decyzji wydanych w I instancji.

Zasady konstytucyjne - zasady wynikające z prawa europejskiego - art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i art. 41 Karty Praw Podstawowych UE, tzn. prawo do dobrej administracji oraz Europejski Kodeks Dobrej Administracji.

Zasady ogólne KPA wynikają z przepisów art. 6 - 16 ustawy KPA, a także przyjęta z prawa administracyjnego - zasada trwałości decyzji administracyjnej. Zasady te można podzielić na dwie grupy ze względu na znaczenie w stosowaniu prawa przez organy administracji publicznej. W I grupie znajdują się zasady ogólne wyrażające ideę praworządnej decyzji stosowania prawa przez organy adm. publicznej, podzielona na pierwotne oraz pochodne, a w II pozostałe - zasady kultury administrowania obejmujące elementy etyki administrowania oraz zasady techniczne postępowania. Klasyfikacja jest następująca:

Zasady idei stosowania prawa:

1. pierwotne: praworządności działania organu adm. publ. i dbałości o praworządne działanie stron
   i uczestników postępowania; prawdy obiektywnej; uwzględniania w postępowaniu i załatwianiu spraw interesu społecznego i słusznego interesu jednostki; czynnego udziału stron w postępowaniu.

2. pochodne: pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa; dwuinstancyjności postępowania; trwałości decyzji administracyjnej; sądowej kontroli decyzji administracyjnych.

Zasady kultury administrowania oraz techniczno - procesowe:

1. kultury administrowania: wpływu wychowawczego na obywateli; przekonywania; udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom; ugodowego załatwiania spraw o spornych interesach stron.

2. techniczno - procesowe: szybkości i prostoty postępowania; pisemności.

1. Zasada praworządności działania organu administracji publicznej i dbałości o praworządne działanie stron i uczestników postępowania (art. 6 i 7)

przepis ten musi być rozumiany w pełnej zgodności z art. 7 Konstytucji RP stanowiącym o działaniu „na podstawie i w granicach prawa” odnosi się on w pełnym zakresie do organów adm. publicznej. Działanie na podstawie prawa ozn. obowiązek stosowania w sprawach indywidualnych przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania, prawidłowego ustalania obowiązującego stanu prawnego spraw, poprawnej wykładni przepisów przy rozstrzyganiu o obowiązkach lub uprawnieniach. Obowiązek zapewnienia zgodności z prawem odnosi się poza organami adm. publ. do podmiotów takich, jak działające na prawach strony, świadków, biegłych i innych uczestników czynności procesowych w toku postępowania administracyjnego. Organ prowadzący postępowanie ma obowiązek dbania o to, ażeby tylko legalnymi środkami dochodzić do wyjaśnienia sprawy, z zachowaniem przewidzianych prawem procesowych uprawnień i obowiązków wszystkich uczestników postępowania.

2. Zasada prawdy obiektywnej (art. 7)

to zasada wspólna wszystkim procedurom, stoi na straży praworządności. Prawda obiektywna, do której wykrycia zmierza się w postępowaniu ma służyć prawidłowemu załatwieniu sprawy, a wobec tego musi odnosić się do wszystkich faktów i okoliczności o znaczeniu prawnym i nie może prowadzić do wnikania ani w te kwestie, które nie są związane z sama sprawą, ani też w sfery chronionych dóbr osobistych jednostki. Organ adm. publicznej z urzędu ma wiele obowiązków służących wyjaśnieniu sprawy min. wyznacza zakres postępowania dowodowego (przepisy nie stanowią o żadnych ograniczeniach dowodowych poza jednym - sprzeczności dowodu z prawem, wynikającym z zasady praworządności), ocenia legalność dowodów, przeprowadza dowody z urzędu, poucza strony o ich uprawnieniach w toku post. dowodowego.

3. Zasada uwzględniania w postępowaniu i załatwianiu spraw interesu społecznego i słusznego interesu jednostki (art. 7)

porównanie wartości właściwych w danej sprawie interesowi społecznemu ze słusznością interesu jednostkowego ma szczególne znaczenie w podejmowaniu decyzji administracyjnych na zasadzie uznania administracyjnego. Przy załatwieniu sprawy na zasadzie uznania administracyjnego należy zaspokoić interes jednostki, gdy nie pozostaje to w wyraźnej kolizji z wymaganiami interesu publicznego. Załatwienie sprawy, nie oznacza tylko samego rozstrzygnięcia sprawy co do jej istoty decyzją, bo wszystkie czynności postępowania służą ustaleniu okoliczności faktycznych i prawnych pozwalających na prawidłowe porównanie wartości przypisanych interesowi społecznemu ze słusznością interesu jednostkowego.
A w przypadku udziału w postępowaniu wielu stron konieczne jest oszacowanie słuszności każdego interesu z osobna i porównanie ich ze sobą, nie tylko wtedy, gdy są to interesy ze sobą sprzeczne w całości lub
w części, lecz również wtedy, gdy są ze sobą zbieżne.

4. Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu (art. 10)

stanowi o obowiązku organu zapewnienia stronie możliwości udziału we wszystkich czynnościach, do pełnego wyjaśniania sprawy w całości i zawiadamiania stron o wszystkich czynnościach, w których może ona brać udział albo w których musi wziąć udział dla ich ważności i skuteczności procesowej. Przed wydaniem decyzji strony muszą mieć zapewnioną możliwość zapoznania się w wyznaczonym przez organ terminie z całym materiałem zebranym w aktach sprawy, z dowodami i z żądaniami zgłoszonymi przez strony oraz wypowiedzenia się co do kompletności i poprawności ustaleń stanu faktycznego i prawnego sprawy. Naruszenie tej zasady stanowi ciężką wadę o charakterze procesowym, która jest podstawą wznowienia postępowania administracyjnego.

5. Zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa (art. 8)

od organów administracji publicznej wymaga się, aby pogłębiały, wzmacniały zaufanie obywateli do organów państwa. Zasada ta jest przestrzegana wtedy, gdy organ adm. publ. dba o zachowanie w toku czynności postępowania zasady równości w traktowaniu wszystkich uczestników postępowania, poprawnie szacuje słuszność interesów jednostkowych, wątpliwości procesowe rozstrzyga na korzyść uczestników postępowania, niw wykorzystuje zmian w stanie prawnym do zaskakiwania niespodziewanymi czynnościami procesowymi lub rozstrzygnięciami sprawy.

6. Zasada dwuinstancyjności postępowania (art. 15)

jej istotą jest zapewnienie stronom prawa do dwukrotnego rozpatrzenia i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej. Strony mają prawo złożenia odwołania od każdej nieostatecznej decyzji administracyjnej do organu administracyjnego wyższego stopnia. Organ odwoławczy ponownie wyjaśnia sprawę, uzupełnia braki, uchybienia oraz załatwia sprawę co do jej istoty, nie może jednak zastąpić w całości organu w I instancji.

7. Zasada trwałości decyzji administracyjnej (art. 16 § 1)

odnosi się do decyzji administracyjnych ostatecznych, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji. Decyzje ostateczne to decyzje wydane w I instancji i niezaskarżone odwołaniem w terminie albo z uchybieniem terminowi czy też wydane w postępowaniu z mocy ustawy jednoinstancyjnym oraz decyzje organu odwoławczego załatwiające sprawę co do istoty. Tym decyzjom służy cecha trwałości, a jej skutkiem jest domniemanie legalności i mocy obowiązującej oraz dopuszczalność zmiany lub uchylenia wyłącznie w ustawowo określonym trybie i przez właściwy do tego organ administracji publicznej. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, wykluczającego zmianę lub obalenie takiej decyzji.

8. Zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnych (art. 16 § 2)- prawo do sądu

wywodzi się z zasady demokratycznego państwa prawnego, ustanowionej w art. 2 Konstytucji RP i z jej art. 77 ust. 2 niedopuszczającego zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszeń praw i wolności, jak też art.184 stanowiącego o sprawowaniu przez sądownictwo administracyjne kontroli działalności adm. publicznej. Sąd administracyjny kontroluje działalność administracji publicznej pod względem zgodności
z prawem i w takim też zakresie służy skarga na ostateczne decyzje administracyjne. Decyzje administracyjne to indywidualne akty adm., które zawsze załatwiają sprawę co do jej istoty albo kończą postępowanie w sprawie stwierdzeniem niedopuszczalności orzekania merytorycznego w sprawie.

9. Zasada wpływu wychowawczego na obywateli (art. 8)

jest to zasada związana z kulturą administrowania, a skutki jej obowiązywania są powiązane z funkcjami prawa o postępowaniu administracyjnym, z kształtowaniem postaw wobec prawa obowiązującego. Skuteczność jej stosowania pozostaje w wyraźnym związku z zasadą informacji dla stron i uczestników postępowania, z zasadą przekonywania, jak też z zasadą ugodowego załatwiania spraw spornych.

10. Zasada przekonywania (art. 11)

polega na zastosowaniu w sprawie o spornych interesach stron zasady ugodowości, przekonanie ich do znalezienia kompromisu, co prowadzi do ograniczenia przypadków stosowania przymusu w realizacji obowiązków lub uprawnień o charakterze administracyjnym.

11. Zasada udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom (art. 9 zd. pierwsze) oraz niezbędnej informacji prawnej stronom i uczestnikom postępowania (art. 9 zd. drugie)

obowiązek informacyjny wynikający z art. 9 musi być wykonywany przez organ z urzędu, bez osobnych wniosków stron lub uczestników postępowania i rozciąga się on na wszystkie stadia i czynności postępowania, aż do ich zakończenia w danej instancji administracyjnej. Zaniechanie ich wykonania
w trakcie postępowania ma znamiona naruszenia przepisów postępowania wpływającego na jego wynik. Strony postępowania mają prawo do uzyskania informacji dwóch rodzajów. Jeden stanowią informacje
o okolicznościach faktycznych istotnych dla sprawy, a drugi - informacje o prawie obowiązującym, na którego podstawie nastąpi załatwienie sprawy. Informacje faktyczne obejmują np. wiadomości o liczbie zezwoleń, które mogą być wydane i liczbie starających się o ich wydanie. Informacja prawna dot. przesłanek uzyskania uprawnienia lub okoliczności prawnych powodujących ograniczenie obowiązku albo zwolnienie od niego. Inny charakter ma obowiązek informacyjny organu, zgodnie z nim organ adm. publicznej musi poinformować stronę lub uczestnika postępowania o negatywnych skutkach podejmowanej przez nich czynności, jak też o takich skutkach bierności w określonych sytuacjach procesowych. Organ w tych sytuacjach ma obowiązek zapobiegania działaniu stron lub uczestników postępowania na własną szkodę przez udzielanie przestróg i informacji o czynnościach, które powinny one podejmować.

12. Zasada ugodowego załatwiania spraw o spornych interesach stron (art. 13)

polega na załatwianiu niektórych spraw w drodze ugody zawieranej pomiędzy stronami i zatwierdzanej postanowieniem przez organ adm. publicznej. Organ ma obowiązek ustalenia po wszczęciu postępowania, czy są sporne interesy stron postępowania, czy istnieje możliwość zawarcia pomiędzy nimi ugody i podjęcia czynności służących nakłonieniu do takiego załatwienia sprawy.

13. Zasada szybkości i prostoty postępowania (art. 12)

treścią obowiązku wprowadzonego z tej zasady jest racjonalne projektowanie i prowadzenie czynności postępowania administracyjnego z możliwie najniższym nakładem kosztów, eliminowaniem zbędnych działań procesowych oraz unikaniem takich sytuacji, które powodują zwłokę, są przejawem opieszałości pracowników lub tendencji do przewlekania postępowania oraz załatwienia spraw.

14. Zasada pisemności (art. 14)

stanowi o obowiązku zachowania formy pisemnej przy załatwianiu spraw, wyj. § 2 dopuszcza w interesie strony, przy braku przeszkód prawnych, załatwienie sprawy ustnie, ale z obowiązkiem utrwalenia na piśmie w uproszczonej formie. Obowiązywanie zasady pisemności zapewnia tworzenie w trakcie postępowania akt sprawy, które dokumentują czynności organu administracji, a także pozwalają na realizację zasady czynnego udziału stron

3

---