Świat poprawiać zuchwałe rzemiosło
oprac. T.Kostkiewiczowa
W okresie Oświecenie dokonuje się przewartościowanie poezji i jej roli w życiu społecznym. Zakorzenione w polskiej tradycji od czasów renesansu przekonanie o moralistyczno-nauczycielskim powołaniu poezji zaowocowało w drugiej połowie 18 wieku w obrazie twórcy jako autorytetu moralnego, który dzięki swym cnotom osobistym, wiedzy i talentowi winien panować nad zbiorowiskiem słuchaczy, kierować ich postępowaniem i wskazywać winy oraz drogi naprawy.
Idea twórczości literackiej jako ważny czynnik kształtowania życia społecznego jak powinność.
Kim byli poeci Oświecenia?
Nie tworzyli oni grupy w pełni jednolitej. Nie stanowili jedności pokoleniowej. Badacze wyróżniają około 5 pokoleń, które wyznaczane były przez odmienne sytuacje polityczne i społeczne.
U progu epoki zaczęli pisać autorzy bliscy tradycji saskiego baroku: Minasowicz, J.A. Załuski
Poezja Naruszewicza, Kniaźnina, Krasickiego, Karpińskiego, Trembeckiego( ich twórczość zawiera podstawowe cechy poezji oświeceniowej)
K. Brodziński, KIściński, Kantorbery, Tymowski (tendencje preromantyczne)
Poeci Oświecenie zazwyczaj nie traktowali pisarstwa jako czynności zawodowych
Kat. zawodowego pisarza zaczęła kształtować się u schyłku 18w.
Oświecenie charakteryzował duży procent pisarzy stanu duchownego( Załuski, Naruszewicz, Krasicki, Woronicz)
Mieszczanie z pochodzenia: Minasowicz, Piramowic
Skupieni wokół dworu królewskiego: Bohomolec, Naruszewicz, Krasicki. Twórcy poezji moralizatorsko-dydaktycznej.
Zabawy Przyjemne i Pożyteczne: min, Zabłocki, Wykowski, Koblański,
Środowisko literatów niezależne od dworu królewskiego: Węgierski, Jan Czyż, Jan Ancuta. Odrzucili dydaktyczne zadania poezji, twórczość traktowali jako dialog z rzeczywistością, ujawniająć ich wady i niedostatki. Byli obserwatorami pojawiających się nowych mechanizmów życia.
Środowisko warszawskie: Ignacy i Stanisław Kostka Potoccy, Józef Szymanowski. Twórczośc poetycka pojmowana jako prywatna rozrywka, osobista refleksja na tematy ogólne.
Pozawarszawskie ośrodki: Elżbieta Drużbacka, Maria Wirtemberska, Ludwik Kropiński.
Puławy Czartoryskich: Kniaźnin, Szymanowski, Bykowski, Niemcewicz, Koblański.
w latach 90 powstają grupy młodych poetów: Wyszkowski, Feliński, Tyminiecki. Skupiali się wokół Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Poeci żołnierze: Godebski, Kantrobery, Tymowski, Brodziński, Reklewski.
Dynamika rozwoju
Dorobek poetycki wczesnej fazy Oświecenia: „Zebranie rytmów przez wierszopisów żyjących lub naszego wieku zaszłych pisanych Drużbickiej, Zebranie rytmów Załuskiego, Zbiór rytmów Minasowicza.
W połowie lat 60 pisarze drukowali w czasopismach ,,Monitor”, w którym poezja zdominowana była przez prozę
1778-ukazały się Dzieła Naruszewicza
1779-Bajki i przypowieści oraz Satyry Krasickiego oraz 2 tomy erotyków Kniaźnina
Poezje wydawane głównie w drukarniach warszawskich u Michała Grolla
w początkach wieku 19 miejscem publikacji utworów były czasopisma: Gazeta Warszawska, Nowy Pamiętnik Warszawski, Pamiętnik Warszawski, później również pisma Kiścińskiego: Tygodnik Polski i Zagraniczny, Tygodnik Polski, Wanda,
Czasopisma pozawarszawskie: Dziennik wileński, Tygodnik Wileński, Pamiętnik Lwowski.
Poezja w służbie spraw aktualnych
Oświecenie było okresem rozkwitu poezji okolicznościowej, w której publiczne wydarzenia były punktem wyjścia dla ogólnych rozważań o sytuacji kraju.
Poezja zorientowana na kształtowanie opinii przybierała często postać listu poetyckiego
Wiersze okolicznościowe pisali: min. Krasicki, Brodziński, Tymowski, Osiński
Ton moralistyczny w poezji
tendencje moralistyczne związane były głównie z ze sferą postaw i pojęć religijnych i społeczno-obyczajowych
gatunki poetyckie służyły formowaniu ogólnie pojętych postaw: satyra, bajka, panegiryk.
poezja satyryczna przeszła pod koniec lat 80 przobrażenia. Bezosobowa zmieniła się za sprawą Węgierskiego i Zabłockiego w imienny pamflet. Poezja ta pełniła rolę trybunału, przed który powoływano zdrajców i oszustów.
Zjawiskiem pełniącym analogiczna funkcję do satyry była poezja panegiryczna. Wysuwała ona jednak na pierwszy plan zasługi i przymioty.
Od obserwacji obyczajowej ku beztroskiej zabawie
Wyróżniającą cechą utworów było programowe odrzucenie intencji moralizatorsko- dydaktycznych i poznawcza orientacja. Szcegołowa obserwacja, drobiazgowy opis realiów obyczajowych, krajobrazowych. Postawie tej towarzyszył czasami subiektywny komentarz ironiczny.
Twórcy: Czaplic, Gawdzicki, Szymanowski
Poezja prywatnych uczuć
Twórcy: Kniaźnin, Karpiński, Bykowski, Brodziński
Bohater wrażliwy emocjonalnie, obdarzony naturalnym darem czułego serca. Istotne było zaprezentowanie samych uczuć, sugerowanie indywidualnej perspektywy widzenia świata,
Liryka eksponowała uczucia prywatne i jednostkowe, tkliwe i proste, dominowała w ich tęsknota, smutek, melancholia, prowadząca do bierności wobec świata.
Ludowość jako istotna wartość estetyczna
Poetyckie środki wyrazu
Tematyka: poza w/w opiewanie przyrody i jej uroków, pożytków, dwór i miasto, przeszłość narodowa
Nawiązania do klasycznych dzieł
szukanie budulca obrazów poetyckich w świecie codzienności
metaforyka obrazów zakorzenionych w języku potocznym, doświadczeniach życiowych, zwyczajach