Rozdział 6

Rozwój w ciągu całego życia.

Indywidualna niezłomność - umiejętność przystosowania się do najtrudniejszych nawet okoliczności. Jest to istotna cecha rozwoju człowieka.

Człowiek przez całe życie zachowuje zdolność zmieniania się. Lata dzieciństwa wywierają trwały wpływ na późniejsze życie, ale i późniejsze doświadczenia mogą wywierać wpływ na człowieka i zmieniać skutki doświadczeń z dzieciństwa.

Po okresie dzieciństwa człowiek zaczyna borykać się z problemami życia codziennego i; boi się przyszłości i tęskni za przeszłością. Starość przynosi nowe stresy lub wyzwania.

Teoretycy badający rozwój indywidualny (Freud, Piaget) uważali, że człowiek rozwija się tylko do końca okresu dorastania, potem jest przygotowany do życia i ulega tylko ważniejszym,nielicznym zmianom. Dziś wiadomo, że to nieprawda - osobowość, funkcjonowanie umysłowe i inne pdst aspekty natury ludzkiej nie przestają się rozwijać do końca życia (jest to gł. Przesłanka psychologii rozwojowej obejmującej okres całego życia).

Badania nad cechami stadiów rozwojowych prowadzili m.in. Erik Erikson, Carl Jung i Charlotte Bűhler.

Erikson zajął się relacja między psychiką a społeczeństwem. Wyróżnił stadia rozwoju psychospołecznego. Każdy z nich ma „zadanie rozwojowe” - która ma na celu pomóc jednostce uporać się z przeciwstawnymi zadaniami danego stadium, jakie stawia przed jednostką społeczeństwo i ona sama, poprzez integrację tych zadań lub utrzymanie między nimi równowagi.

-Adolescencja (okres dorastania)

kryzys: jednostka szuka własnego „ja”, jednocześnie musi odgrywać mnóstwo ról przed społeczeństwem. Właściwe rozwiązanie daje poczucie siebie jako osoby; niewłaściwe - poczucie fragmentaryzacji „ja”, niepewności.

- Wczesna dorosłość

Kryzys; konflikt intymności i izolacji; z jednej strony jednostka chce nawiązać związki emocjonalne,moralne i seksualne z innymi, ale w ten sposób traci część intymności i niezależności. Właściwe rozwiązanie; daje zdolność do nawiązywania więzi i zaangażowania się w nie; niewłaściwe - prowadzi do izolacji,poczucia osamotnienia, aprzeczania potrzebie bliskości.

-Średnia dorosłość (30-40 lat)

Kryzys:

Chęć zdziałania czegoś na gruncie rodziny, społeczeństwa, czy przyszłych pokoleń kontra, kwestionowanie dawnych decyzji, chęć „zaszalenia”, porzucenia dotychczasowym zobowiązań kosztem poczucia bezpieczeństwa-kryzys wieku średniego. Właściwe rozwiązanie; koncentracja troski poza „ja” - na rodzinie, społeczeństwie, czy przyszłych pokoleniach; niewłaściwe - troska o sibie, brak orientacji na przyszłość.

- Późna dorosłość- integralność ego kontra rozpacz; jeśli jednostka nie rozwiąże kryzysów z poprzednich etapów życia, aspiracje są nie spełnione i jednostka czuje rozpacz, samoponiżanie, daremność. Właściwe rozwiązanie: poczucie pełni, podstawowa satysfakcja z życia niewłaściwe - poczucie bezowocności zycia, rozczarowanie

Carol Gustav Jung uważał, że wiek dojrzały, Anie dzieciństwo stanowi najważniejszą fazę rozwoju „ja” czyli jaźni. Wyróżnił 2 gł. Okresy rozwoju ja”:

-młodość (od pokwitania do-35 lat) następuje ekspansja wartości na zewnątrz; problemy własnej seksualności, zawieranie znajomości, znajdowanie swego miejsca w świecie

-wiek dojrzały (35/40 lat do starości) koncentracja wartości do wewnątrz; rozwój duchowości, koncentracja na własnym życiu, zmniejszenie się ilości osób kochanych, głębokie zapoznawanie się z własnymi wartościami, kulturą, śmiercią.

Charlotte Buhler - twórczyni koncepcji cyklu czynności reprodukcyjnych w której psychospołeczne fazy życia odpowiadają fazom biologicznym. Po początkowych fazach psychicznej ekspansji następuje kulminacja i cofanie się (kontrakcja) w wieku średnim:

-progresywny wzrost (do 15 l.)

-pojawienie Sie zdolności do reprodukcji seksualnej (15-25 lat)

-stabilizacja (25-45 lat)

- utrata zdolności reprodukcji (45-65 l.)

-degradacja biologiczna (65 lat i więcej)

(należy pamiętać, że dziś te fazy wyglądają u człowieka inaczej, np. dziewczęta SA zdolne do poczęcia przed 15 r.ż. mężczyźni nie tracą zdolności reprodukcyjnych w wieku 65 lat)

Wszystkie teorie SA zgodne, że rozwój człowieka nie jest równoznaczny ze wzrostem. Najpierw dorastamy psychicznie (osiągamy pewną dojrzałość i osiągamy pewien potencjał naszego człowieczeństwa), potem podlegamy biologicznemu starzeniu się.

Analiza historyczna rodzin i stadiów życia.

Podejście historyczne - badanie i analiza materiałów historycznych to ważny sposób pozyskiwania informacji. Dzięki nim możemy badać wpływ sytuacji gospodarczej, politycznej, ekonomicznej i społecznej na rodzinę w danym okresie.

Zmieniające się koncepcje dzieciństwa:

Do XVI w - dzieci powyżej 6 lat traktowano jak małych dorosłych; były wykorzystywane ,sprzedawane jako niewolnicy, pracowały.

OD XVI do końca XVIII w - dzieci traktowane są jako „majątek ruchomy”, własnośc rodziny, która ma przysłużyć się poprawie jej sytuacji materialnej; przejmowały obowiązki dorosłych gdy tylko stawały się do tego fizycznie zdolne.

XIX w - rewolucja przemysłowa; industrializacja powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą w postaci dzieci; szacunek do dzieci wzrósł, zaczęto traktować jako wartościowe, „wynaleziono” okres dorastania, podczas którego wiele rzeczy zagraża dzieciom; wprowadzenie praw ograniczających pracę dzieci, obowiązkowego nauczania oraz systemu sądów dla nieletnich.

I poł. XX w - dzieci zaczęto cenić jako potencjalne osoby; pojawiają się sądy psychologia rozwojowa, dla nieletnich; rodzina ukierunkowana na dziecko.

II poł. XX w. - społeczeństwo uznaje dziecko jako osobę. Prawo zapewniło im dzięki temu ochronę przed wykorzystywaniem i zaniedbywaniem, prawo do samostanowienia o sobie (swoboda) i sprawiedliwość sądów dla nieletnich.

Dziś jakość życia dzieci i młodzieży w rodzinach amerykańskich pogarsza się , na co wskazują następujące dane:

-ubóstwo

-niepełnosprawność rozwojowa, niedożywienie wskutek złego odżywiania- i zaniedbywania

- maltretowanie

- ubóstwo

- rośnie wskaźnik samobójstw wśród nastolatków

- rośnie wskaźnik rozwodów, nieślubnych dzieci

- wiele dzieci cierpi na problemy emocjonalne

- negatywne sposoby funkcjonowania rodziny

- bezdomność wśród dzieci

OKRES DORASTANIA- jest to stadium życia, które zaczyna się wraz z początkiem pokwitania (jednostka osiąga dojrzałość płciową). Moment zakończenia tego okresu zalezy od kontekstu kulturowego.

W wielu kulturach nieindustrialnych mamy do czynienia z rytuałami przejścia czyli obrzędami inicjacji czyli publicznym uznaniem przejścia danej jednostki z dzieciństwa do wieku dojrzałego. Z reguły są one znacznie związane z płcią. Polegaja zwykle na ceremoni, po której dzieci porzucają swe dziecięce role i przyjmują obowiązki i przywileje wieku dojrzałego; zerwane zostaja ich więzi z dzieciństwem.

Podczas dorastania dziecięca zależnośc od rodziców zostaje zastapiona przez niezależność.

W USA okres ten trwa od wieku kilkunastu lat, do wieku w którym młody człowiek zaczyna pełnić dorosłe role; nie ma określonego początku i końca tego okresu. (prawo określa próg pełnoletniości ale na różne „dorosłe” czynności - picie, seks, małżeństwo, udział w wyborach -zezwala od różnych progów wiekowych). Czasem za początek wieku dojrzałego uznaje się takie wydarzenie jak ukończenie szkoły średniej lub wyprowadzka z domu rodzinnego.

W zachodniej kulturze określa się okres dorastania jako czas „burz i naporu” - na młodą osobę wywierana jest presja odnośnie wyboru drogi życiowej, kształtowania własnej tożsamości, wyboru wartości, zasad itp.; przeżywa ona zmienne nastroje, stres, jest niespokojna i niezdecydowana i że jest to zjawisko normalne.

Pogląd ten popierali G. STANLEY HALL, Anna Freud oraz wielu innych.

Tezę tę obaliły MARGARET MEAD i RUTH BENEDICT - pionierki antropologii kulturowej, opisując kultury w których dzieci przechodziły w świat dorosłych bez takich objawów. Wtedy przeprowadzano badania z których wynikło, że większośc dorastającej młodzieży jest zadowolona z e swych stosunków z rodziną i przyjaciółmi, dobrze funkcjonuje i akceptuje wartości uznawane przez większą społeczność.

Inne badania wykazały, że młodzi ludzie mający poważne problemy w wieku dorastania „zabierają” je w następne etapy życia.

Zadania okresu dorastania które zwykle stają przed dorastającą w Zach. Społeczeństwie młodzieżą:

a) zaakceptowanie swej fizycznej i dojrzałej seksualności

dojrzałość płciowa u chłopców; wytwarzanie żywych plemników(ok. 14 r.ż.); u dziewcząt - pierwsza miesiączka (11-15 r.ż); jednostka skupia się mocno na swoim wyglądzie.

Obraz ciała- sposób w jaki jednostka subiektywnie postrzega swą powierzchowność. W dużej mierze zależy to od ocen innych osób i od kanonów piękna.

W tym okresie większość osób poważnie martwi się o swój wygląd i sprawnośc fizyczną. Może to prowadzić do kompleksów, zaburzeń odżywiania (anoreksja, bulimia) itd.

Jednostka zaczyna myśleć o seksie, jednak jest to temat wstydliwy i kłopotliwy; odbywa się ukształtowanie tożsamości seksualnej, która okresla orientację i kieruje zachowaniem seksualnym. Powszechna jest masturbacja, a także zachowania homoseksualne nie mające często wpływu na późniejszą orientację jednostki. Aczkolwiek większość homoseksualistów właśnie w tym okresie uświadamia sobie swoje skłonności.

b) określenie od nowa swych ról społecznych w tym uniezależnienie się od rodziców

c) dokonanie wyboru zawodu

UZALEŻNIENIA

Alkoholizm na uczelni

70-95% sudentów pije; 15-25% można zakwalifikować jako pijących nałogowo. Rzadko który z nich uważa to a problem. Jednak większość zgonów ludzi w wieku 16-24 lat spowodowanych jest wypadkiem pod wpływem alkoholu. Uczelnie więc zaczęły praktykować prgramy ćwiczenia umiejętnego picia. Badania wykazały, że 4 techniki pomagają powstrzymać się od picia lub zachować umiar:

-regularne kontrolowanie samego siebie

-zrozumienie, jaki wpływ na zachowanie mają różne poziomy alkoholu we krwi

- ocena sytuacji w których zwyczajowo pija się alkohol

-planowanie radzenia sobie z potencjalnie niebezpiecznymi sytuacjami skłaniającymi do picia alkoholu

Program opirał się na 2 podstawowych założeniach:

1) zachowanie umiaru w konsumpcji alkoholu w istotny sposób zmniejsza ryzyko wypadków, kaca i zażenowania.

2) w sytuacjach społecznych skutki picia alkoholu zależą bardziej od przekonań danej osoby niż od jego właściwości ( w celu udowodnienia zorganizowano eksperyment, w którym w barze podano studentom bezalkoholowe drinki, mówiąc im, że zawierają alkohol; wytworzono atmosferę zabawy w owym barze; większość studentów mówi, że czuje się „wstawiona” mimo, że drinki nie zawierały alkoholu).

Po przeprowadzeniu ćwiczeń polegającym na ćwiczeniu się w stawianiu oporu, granic, ustalania tempa picia itp., osiągnięto efekt spadku ilości spożywanego alkoholu przez 2 lata od zakończenia programu.

PODEJMOWANIE AKTYWNOŚCI SEKSUALNEJ PRZEZ MŁODZIEŻ

Kobiety angażują Sie emocjonalnie w w związek ze swoim pierwszym partnerem; mężczyźni z reguły nie.

W okresie odrastania młodzież kształtuje osobiste wartości a następnie opierać się na nich przy kierowaniu swoją aktywnością seksualną. Kształtuje się wtedy etykę seksualną która odzwierciedla osobiste normy, zasady moralne preferencje dane jednostki. Jest oparta na realistycznym rozumieniu konsekwencji zachowań seksualnych.

Fundamenty zdrowej tożsamości seksualnej są budowane podczas dorastania.

RELACJE SPOŁECZNE

Więzi rodzinne ulegają osłabieniu, gdyż młodzież spędza wiele czasu poza domem; kontrola dorosłych nie jest tak silna. Silna natomiast staje się potrzeba akceptacji ze strony rówieśników; głównie w kontaktach z nimi młodzi ludzie ćwiczą umiejętności społeczne i wypróbowują role i zachowania społeczne; dają oparcie emocjonalne. Wraz z rosnącą potrzebą kontaktów z rówieśnikami rośnie też lęk przed bycia przez nich odrzuconym. Pojawia Sie też problem nieśmiałości.

W wieku 12-13 lat konformizm wobec wartości i zachowań rówieśników osiąga szczyt, szczególnie silny jest u chłopców, podatnych na naciski grupy. Zachowania nie aprobowane przez dorosłych młodzież podejmuje często w imię solidarności z rówieśnikami i sprzeciwu wobec dorosłych. Oddziaływania rówieśników i rodziców bywają sprzeczne, jednak z reguły zaspokajają po prostu różne potrzeby w życiu młodego człowieka. Mimo, że w kwestiach powierzchownych z reguły siła nacisku grupy jest większa, to młoda osoba zazwyczaj jest wierna podstawowym wartościom rodziców.

WYBÓR ZAWODU

Wybór zawodu wymaga oceny własnych zainteresowań i zdolności, , uświadomienie sobie realistycznych możliwości oraz zdolności dokonania i realizacji wyboru. Na wybór ten najmocniej wpływa pochodzenie z określonej warstwy społeczno-ekonomicznej. Z reguły im wyższy status społeczny rodziców, tym wyższe aspiracje i większe osiągnięcia dziecka (wynika to z mentalności i możliwości rodziców).

DOROSŁOŚĆ -

Wg. Freuda rozwojem w okresie dorosłości kierują 2 potrzeby: kochać i pracować. Maslow uznał za takie potrzeby potrzebę miłości i przynależności, które, zaspokojone, przeradzają się w potrzeby sukcesu i szacunku. Erikson - intymność i produktywność. Inni - potrzeby afiliacji/akceptacji społecznej i osiągnięć/kompetencji.

ERIKSON: intymność to zdolność do pełnego zaangażowania się wobec innej osoby; występuje w miłości i przyjaźni. Wymaga odwagi, otwartości i poświęcenia.

Jeśli jednostka dobrze radzi sobie ze sprawami tożsamości i intymności, zwykle przechodzi do fazy produktywności - angażuje się w sprawy wychodzące poza swoją osobę. Dokonuje się to na ogół w wieku 30-50 lat. Kryzys rozwijający się na tym etapie życia to walka pomiędzy pragnieniem stałości a swobody.

Stadia rozwoju u mężczyzn w okresie dorosłości wg D. LEVINSONA:

17-22 lata - przejście do wczesnego wieku dojrzałego; porzucenie dorastania;pierwsze wybory dot. Dorosłego życia

22-28 - wejście w świat dorosłych; pierwsze wybory dot. Miłości, zawodu,przyjaźni

28-33 przejście w lata trzydzieste - zmiany w życiu; albo umiarkowane,albo częściej, wywołujące stres

33-40 - Stabilizacja -realizacja planów zawodowych i rodzinnych; odnalezeinei swego miejsca w społeczeństwie

40-45 - przejście do wieku średniego; kryzys;

45-50 - pzejście w średni wiek dojrzały -nowe zadania; wybór nowej struktury życia

50-55 przejście w lata pięćdziesiąte - kryzys u tych, którzy nie przechodzili go w wieku lat 40. Dalsze modyfikowanie życia.

55-60 - kulminacja średniego wieku dojrzałego - budowanie nowej struktury zycia; może to być czas wielkiego spełnienia.

60-65 - Przejście w późny wiek dojrzały; podsumowania; duma przemieszana z rozpaczą

65-80 - Późny wiek dojrzały - spokój, szczere spojrzenie na życie.

80 bardzo późny wiek dojrzały - ostatnie przejście, przygotowania do śmierci.

Stadia rozwoju u mężczyzn w okresie dorosłości wg G. VAILLANTA:

20 - lata optymizmu, nadzieji, wolności

30 - rewizja swoich ocen, kwestionowanie lub utwierdzanie się we wcześniejszych wyborach

Późne lata 30 - satysfakcja, konsolidacja.

40-50 kryzys wieku średniego, kwestionowanie dawnych wyborów.

O stadiach takich u kobiet wiadomo niewiele.(Na pewno ich głównym celem stała się ostatnio integracja ról zawodowych i rodzinnych.) Niektórzy badacze uważają, że przebiegają one inaczej u kobiet niż u mężczyzn z powodu ich różnego nastawienia - na odrębność u mężczyzn i na więź uczuciową u kobiet.

Aby określić wpływ dzieciństwa na życie dorosłe konieczne są PERSPEKTYWICZNE BADANIA PODŁUŻNE (rozpoczyna Sie je kiedy badani są dziećmi i kontynuuje przez np. 30 lat).

Pragmatyczny, „życiowy” styl myślenia charakterystyczny dala dorosłych nazywamy myśleniem postformalnym.

Stadia w rozwoju poznawczym dorosłych wg. K. WARNER SCHAIE

-Dzieciństwo i okres dorastania - nabywanie (ogólna wiedza , informacje i techniki rozwiązywania problemów )

-Wczesna dojrzałość - Osiąganie (uczenie się, ukierunkowanie na cel jednostki)

-Średni wiek dojrzały - odpowiedzialność (troska o innych), zarządzanie (troska o systemy społeczne)

- Późna dojrzałość - Reintegracja (mądrość)

Jedną z charakterystycznych cech myślenia dorosłego jest ukształtowanie wyższych poziomów rozumowania moralnego.

Moralność - system przekonać, wartości i podstawowych ocen o słuszności lub niesłuszności ludzkich działań.

Rozumowanie moralne ; poziomy i stadia wg. KOHLBERGA:

Poziom I. Moralność prekonwencjonalna

Stadium 1. orientacja na przyjemność, uniknięcie kary (powody moralnego postępowania-uniknąć kary lub nie dać się złapać)

Stadium 2. Orientacja na koszty i korzyści; wzajemność -oko za oko; (powody moralnego postępowania-pozyskać nagrodę)

II. Moralność konwencjonalna

Stadium 3. Orientacja „dobrego dziecka” (powody moralnego postępowania- chęć uzyskania akceptacji)

Stadium 4. Orientacja na prawo i porządek (powody moralnego postępowania-przestrzzegać reguł, uniknąć krytyki)

III. Moralność oparta na zasadach

Stadium 5. Orientacja na „umowę społeczną (powody moralnego postępowania-przyczynić się do pomyślnośći społecz)

Stadium 6. Orientacja na zasady etyczne (powody moralnego postępowania-sprawiedliwość; uniknięcie samopotępienia)

Stadium 7. Orientacja kosmiczna (powody moralnego postępowania-wierność uniwersalnym zasadom, poczucie bycia częścią porządku kosmicznego wykraczającego poza normy społeczne)

4 Zasady modelu moralności kolberga: (odnoszą się najmocniej do 3 pierwszych stadiów)

1.Jednostka w danym czasie może znajdować się tylko w jednym z tych stadiów.

2.Stadia odbywają się u każdego w ustalonej kolejności.

3.Każde kolejne stadium jest bardziej złożone niż poprzednie.

4.Te same stadia wystepują w każdej kulturze.

Stadia 1-3 przechodzą wszyscy ludzie do 13 r.ż.. Nie każdy osiąga stadium 4 i 5 a już tylko nieliczni 6 i 7.

Możliwe jest „cofnięcie się” w stadiach 5-7.

Kolberg uznal, że kobiety pozostają w w tyle za mężczyznami w rozwoju poznawczym i moralnym. CAROL GILLIGAN uznała zaś, że kobiety nie są mniej moralne, lecz ich rozwój moralny odbywa się inaczej - nastawione są na samorealizację, relacje społeczne i troskę o innych, a nie, jak mężczyźni, na sprawiedliwość i uczciwość.

Działanie moralne

Poziom wiedzy moralnej może mieć niewiele wspólnego z jego postępowaniem moralnym; zmienia się ono wraz z wymogami sytuacji.

Jak twierdzi MARTIN HOFFMAN motywacji do działania moralnego, zwłaszcza u dzieci dostarcza empatia -stan polegający na odczuwaniu emocji innego człowieka. Dziecko współodczuwa z drugą osobą zmartwienie, więc chcą to nieprzyjemne uczucie zredukować - w tym celu pocieszają zmartwioną osobę, poprawiają samopoczucie jej, a więc i swoje.

STAROŚĆ

Gerontologia behawioralna - zajmuje się psychologicznymi aspektami procesu starzenia się oraz funkcjonowaniem osób starszych.

Demografia wskazuje, że społeczeństwa krajów zachodnich starzeją się - wzrasta procent osób starszych w populacji w stosunku do osób młodych.

Uprzedzenia i mity dot. Ludzi starszych

W czasach dzisiejszych pojawiło się zjawisko dyskryminacji ludzi starszych. Kultura zachodnia kocha młodość z jej siłą, pięknem, energią i witalnością; a starość i jej objawy uznawane są za słabość i upadek. Swat współczesny nieprzystosowany jest do potrzeb niedołężnych, poruszających się z trudem osób starszych.

Badania nad starzeniem się:

Metoda przekrojowa często daje fałszywe wyniki na temat słabnięcia możliwości umysłowych osób starszych, gdyż pojawia się w niej efekt pokoleniowy (np. oczywiste jest, że osoby starsze, które przez większość życia nie miały styczności z komputerami wolniej i mniej sprawnie wykonają jakieś prace na komputerze, niż osoby które już za młodu miały z nimi styczność - nie świadczy to o ociężałości umysłowej tych pierwszych).

Dlatego badania podłużne są tu bardziej miarodajne.

Nowe poglądy na starzenie się

Starzenie się z perspektywy biologicznej: zmniejszenie energii, zanikanie komórek, słabnięcie napięcia mięśniowego.

Starzenie się z perspektywy psychologicznej: wiele aspektów ludzkiej kondycji psych. Poprawia się z wiekiem; gromadzone rzez całe życie doświadczenie stają się mądrością;

Jak w każdym okresie zycia, tak i w tym następują zmiany w postaci zysków i strat.

DOBRE STARZENIE - selektywna optymalizacja połączona z kompensacją (MARGARET BALTES, PAUL BALTES) - polega na wyciąganiu jak największych korzyści z zysków i minimalizowaniu wpływu strat, towarzyszących starzeniu się. Zmniejszanie ilości i zakres stawianych sobie celów, a tych które stawiają sobie, ukierunkowanie na najważniejsze dla jednostki dziedziny. Alternatywne sposoby radzenia sobie ze stresami (np. wybór środowiska przyjaznego osobom starszym).

Zmiany fizjologiczne zachodzą w powierzchowności, sprawności fizycznej, zdrowiu; zmarszczki, siwienie itd.; spadek energii i wytrzymałości fizycznej przez „zużywanie się” narządów takich jak serce czy płuca; częściowe przytępienie niektórych zmysłów. Zmiany te zachodzą stopniowo od osiągnięcia wczesnego wieku dojrzałego.

-Pogorszenie się wzroku (sztywność soczewek, zaburzenie widzenia po zmroku)

- ubytek słuchu (trudności w słyszeniu dźwięków o wysokiej częstotliwości; defekt częstszy u mężczyzn); może mieć groźne konsekwencje; nie wykryty ubytek słuchu może prowadzić do paranoi (kiedy jednostka niedosłysząca myśli, że otoczenie mówi cicho specjalnie aby nie słyszała rozmów; że specjalnie ją denerwuje lub coś przed nią ukrywa).

Funkcjonowanie seksualne

Wg funkcjonujących mitów, osoby starsze nie mogą lub nie powinny uprawiać seksu. Jest to nieprawda - choć w tym okresie seks Tracji f. reprodukcyjne może dostarczać przyjemności i sprzyja dobremu starzeniu się; działa pobudzająco, jest formą aktywności fizycznej, zaspokaja potrzebę bliskości. Zmiany fizjologiczne mogą utrudniać, ale rzadko uniemożliwiają współżycie osobom starszym.

Zmiany poznawcze

Zachodzą w obrębie zdolności myślenia produktywnego i twórczego, pamiętania, planowania i podejmowania decyzji.

Otępienie (demencja) starcze, czyli poważne ubytki funkcjonowania poznawczego, występuje raczej rzadko.

Z reguły pojawiają się; trudności w kształtowaniu nowych skojarzeń, wolniejsze przyswajanie nowych informacji.

Jednakże zwiększa się mądrość - biegłość w podstawowej praktycznej umiejętności życia.

Spadek ilorazu inteligencji u osób starszych ma zwykle związek z zaprzestaniem rozwoju intelektualnego, kształcenia się.

Inteligencja płynna (zdolności do szybkiego i sprawnego uczenia się) może spadać w okresie starości; nie spada natomiast inteligencja skrystalizowana (zdolności werbalne).

Aktywne społecznie i kulturowo jednostki mogą nie wykazywać pogorszenia funkcji intelektualnych.

Pamięć - u osób starszych obserwuje się zwykle pogorszenie się pamięci, szczególnie krótkotrwałej (operacyjnej) - tej, która przetwarza i przechowuje nowe informacje przez czas krótszy niż minuta.

6 zmiennych przyczyniających się do dobrego starzenia się w zakresie funkcji poznawczych:

1. brak chorób układu krążenia i innych chronicznych chorób

2. sprzyjające środowisko, wysoki statut społ-ekonomiczny

3) zaangażowanie w złożone i pobudzające intelektualnie środowisko

4) elastyczny styl osobowości w wieku średnim

5. posiadanie współmałżonka o wysokim poziomie funkcjonowania poznawczego

6. utrzymanie pewnego poziomu szybkości przetwarzania percepcyjności

Zmiany społeczne

Na starość ludzie stają się mniej towarzyscy; umierają ich bliscy i przyjaciele, niedołężność i choroby również utrudniają kontakty towarzyskie. Jedna z teorii teoria wyłączenia -głosi też, że ludzie starsi wycofują Sie ze społeczeństwa symbolicznie przygotowując się do śmierci. Argumenty przeciwko niej:

- starsze osoby często pozostają bliskiej relacji z niektórymi członkami rodziny czy niewieloma bliskimi przyjaciółmi. Dowiedziono, że takie bliskie relacje z kimś bardzo bliskim(może być to również zwierzę domowe) wpływają korzystnie i nasilają się z wiekiem.

- ludzie starsi nie są pozbawieni uczuć ani wycofani emocjonalnie; na starość emocje stają się bardzo ważnymi wyznacznikami preferencji społecznych.

Wg teorii LAURY CARSTENSEN ludzie starzejąc się podnoszą wymagania przy wybieraniu partnerów społecznych (selektywność w interakcjach społecznych).

Psychopatologia

Funkcjonalne zaburzenia psychiczne w okresie starości pojawiają się dość rzadko, z wyjątkiem różnych form otępienia (np. Alzheimer) i depresji (zwykle związanej z zależności i bezradności spowodowanych chorobami).

Wskaźnik samobójstw jest najwyższy wśród białych mężczyzn po 65 r.ż.; większość z nich spowodowana jest przez problemu z zakresu zdrowia psychicznego; depresja, alkoholizm.

Choroba Alzheimera - najpowszechniejsza forma otępienia. Stopniowa utrata pamięci degradacja osobowości. Objawy: we wczesnym stadium; osłabienie pamięci. Potem; stała dezorientacja, apatia, zanik spontaniczności, wycofanie się z interakcji społecznych, zapominanie imion najbliższych osób. Ostatnie stadium; chory nie wie kim jest, nie umie zadbać o siebie.

Pod koniec życia

Wg ELISABETH KUBLER-ROSS wszystkie umierające osoby przechodzą przez te same stadia emocjonalne:

1) zaprzeczanie - pomaga zachować nadoję, uniknąć przytłaczającego żalu i smutku.

2)gniew - wynika z utraty kontroli nadd życiowymi planami

3) pertraktacje - jednostka może np. pogodzić się z Bogiem w zamian za trochę więcej czasu

4) depresja - wynika z przewidywanego lub następującego pogorszenia stanu

5) akceptacja - zaakceptowanie zbliżającej się śmierci. Dzięki temu człowiek może umrzeć w spokoju i godności - umrzeć dobrze.

Inni badacze mówią o przemieszaniu się, powtarzaniu lub nie występowaniu różnych z tych stadiów. Zależy to od kontekstu śmierci; jeszcze inni uważają, że reakcje ludzi na zbliżającą się śmierć SA względnie stałe i nie przechodzą przez stadia.

Proces umierania w kategoriach fizycznych i społeczno-emocjonalnych:

Potrzeby: -zmniejszenie bólu (np. za pomocą środków farmakologicznych lub metod chirurgicznych)

-społeczno-emocjonalne ; bliskośi społecznej i wsparcia emocjonalnego; spędzanie czasu z bliskimi w atmosferze intymności;

-poczucie godności i własnej godności ((kontrolowanie przez chorego procesu leczenia)

Godne, dobre umieranie umożliwiają HOSPICJA.

Żałoba - po śmierci bliskiej osoby uczucie pustki i straty może utrzymywać się przez kilka miesięcy lub lat. Utrata współmałżonka z którym spędziło się znaczną część życia może być tramą; zwiększa ryzyko chorób i śmierci. Stadia żałoby:

1. wstrząs

2. tęsknota - pragnienie żeby być z osobą zmarłą

3. depresja - rozpacz, gniew, dezorientacja

4. powrót do równowagi

Śmierć oczekiwana jest zwykle łatwiejsza do „przełknięcia” niż nagła. Okres oczekiwania na nią wzmaga bliskość i szczerość pomiędzy umierającym, a najbliższymi.

---