Materiał dydaktyczny z przedmiotu „Rachunkowość menadżerska”
Dr Ewa Hellich
Nowe struktury kosztów w procesach decyzyjnych
Współczesne podejście do działania przedsiębiorstw w systemie gospodarki globalnej, wymusza uwzględniania w decyzjach nowych aspektów funkcjonowania jednostek i tym samym wyodrębniania w ewidencji nowych struktur kosztów. Dotyczy to zwłaszcza procesów związanych z ochroną środowiska, kosztów jakości, analizy siły nabywczej klientów.
Koszty ekologiczne
W wielu opracowaniach zasoby środowiskowe wymieniane są na równi z zasobami rzeczowymi, finansowymi, ludzkimi, informacyjnymi jako istotne w organizacji i funkcjonowaniu gospodarczym jednostek.
Środowisko jako zasób majątkowy powinno podlegać tym samym prawom ekonomicznym w zakresie praw do korzystania, pomiaru zużycia i odtworzenia. Można powiedzieć, że środowisko jest majątkiem nie przejętym od naszych poprzedników tylko majątkiem pożyczonym od naszych następców. Takie podejście wiąże się z koncepcją kontynuacji działania. Jeżeli zasoby środowiskowe warunkują prowadzenie działalności gospodarczej ( nie wszystko może powstać w laboratorium) to muszą być dostępne w określonej postaci w okresach przyszłych. Prawo gospodarcze odnośnie pożyczek stanowi, że daną rzecz należy oddać w stanie nie pogorszonym. Tak więc, wiele kosztów związanych z wykorzystaniem środowiska powinny być uwzględniane w kosztach bieżącej działalności dla spełnienia kolejnej zasady rachunkowości tj. zasady współmierności kosztów i przychodów, aby przedstawić wiernie i rzetelnie stan majątkowy i finansowy.
Należy zauważyć, że część kosztów związanych z ochroną środowiska była i jest ponoszona przez podmioty gospodarujące. Nie były one tylko eksponowane w ewidencji księgowej i sprawozdawczości. Można je odnaleźć w dotychczasowych strukturach kosztów, np.:
kosztach sprzedaży jako opłaty produktowe (za stosowanie określonego rodzaju opakowań),
w pozostałych kosztach operacyjnych - kary za ujemne oddziaływanie na środowisko (np. nadmierne zapylenie, hałas itp.)
w nakładach inwestycyjnych (wymiana linii technologicznych w celu zmniejszenia ujemnego oddziaływania na środowisko).
Celem wyodrębnienia ekologicznego rachunku kosztów jest stworzenie bazy informacyjnej do pomiaru i oceny kosztów związanych z ochroną, restytucją i kształtowaniem środowiska.
Działalność ekologiczna może być rozpatrywana zarówno w skali mikroekonomicznej (pojedynczego przedsiębiorstwa) jak i w skali makroekonomicznej (gospodarki narodowej).
Wobec powyższego wyróżnia się indywidualne i społeczne koszty ekologiczne. Różnice dotyczą głównie zakresu i przedmiotu ochrony oraz sposobów jej przeprowadzania. Zależne jest to od obowiązujących norm prawnych, a także od świadomości ekologicznej. Każde kierownictwo, celem zwiększenia zysku stara się eliminować wszelkie koszty, które nie musi ponosić.
W związku z tym niektóre działania są wymuszane na przedsiębiorstwach, np. dopuszczalny poziom hałasu w miejscu pracy. Parlament UE przewiduje przyjęcie od 2007 roku dopuszczalnej normy hałasu na stanowisku pracy do 87 decybeli. Niektóre firmy, prężnie się rozwijające, zdobywające nowe rynki i nowych klientów w swojej misji (strategii) eksponują ekologiczny aspekt funkcjonowania np. surowce ekologiczne, nowoczesne technologie - proekologiczne (np. oczyszczalnie ścieków), recykling (skupowanie zużytych produktów). Każde z tych działań jest skutkiem podjętych decyzji. Podjecie zaś decyzji wymaga odpowiednich informacji.
Ogólne efekty działalności ekologicznej są wypadkową realizacji działań cząstkowych. Do najczęściej osiąganych można zaliczyć:
oszczędność zużycia bogactw naturalnych (w fazie wydobycia, przechowywania, wytwarzania)
doskonalenie procesów technologicznych,
doskonalenie instalacji ekologicznych,
optymalna struktura wsadu surowców i materiałów,
opracowania naukowe, prace laboratoryjne i pomiarowe,
ograniczenia emisji zanieczyszczeń i hałasu,
utylizacja odpadów,
uzdatnianie wody,
zmniejszenie kosztów leczenia chorób spowodowanych zanieczyszczeniem środowiska (np. utrata słuchu, nerwice, alergie itp.)
funkcjonowanie parków narodowych i rezerwatów przyrody (tzw. zielone płuca, utrzymanie równowagi ekologicznej).
Uwzględniając przedmiotowy zakres działalności ekologicznej (w skali makro) można wyróżnić następujące grupy społecznych kosztów ekologicznych:
koszty ochrony środowiska, tj. koszty zachowania zasobów środowiskowych i zabezpieczenia przed szkodliwymi skutkami działalności gospodarczej,
koszty kształtowania środowiska, tj. przystosowanie zasobów do wykorzystania przez człowieka (gospodarkę),
koszty restytucji środowiska, tj. odtwarzanie zasobów środowiskowych i likwidacja ujemnych skutków działalności gospodarczej oraz poprawy stanu środowiska.
Rachunek kosztów ekologicznych powinien uwzględniać:
rodzaj działań i źródła finansowania (np. koszty inwestycji, eksploatacyjne, badań naukowych),
przedmiotowy zakres działalności ekologicznej (np. koszty kształtowania, restytucji),
zamierzone efekty działalności ochronnej ( koszty prewencji, redukcji, stabilizacji).
Koszty ekologiczne podmiotu gospodarującego (indywidualne) stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie zasobów rzeczowych, finansowych, pracy i usług obcych, związane z działalnością ekologiczną.
Opłaty ekologiczne ponoszone przez podmioty gospodarujące za korzystanie z zasobów środowiskowych oraz za odprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska - w granicach dopuszczalnych norm - stanowią koszty działalności produkcji. Są one bowiem, obiektywną koniecznością wykorzystywania środowiska jako istotnego zasobu gospodarczego, na równi z historycznie uznawanymi zasobami. W wielu przypadkach dostępność (bliskość) zasobów środowiskowych decyduje o lokalizacji działalności gospodarczej. Przestrzeganie dopuszczonych norm oddziaływania na środowisko warunkuje uzyskanie pozwolenia na prowadzenie określonej działalności.
Koszty ekologiczne powinny być traktowane jako koszty istotne w wielu rodzajach decyzji. Mogą mieć wpływ na: wybór technologii, strukturę produkcji, kształtowanie kosztów docelowych (tzw. target costing), doskonalenie kosztów (ciągłe uczenie - tzw. kazein costing).
Dla przykładu: zainstalowano urządzenie zmniejszające zapylenie powietrza. Roczna amortyzacja wzrośnie o 1000,- a dotychczasowa opłata za zawyżone( ponad normę) zapylenie wynosiła 500,-. Dodatkowo zakup urządzenia sfinansowano w 50% z dotacji ze środków ochrony środowiska. Korzyścią dla przedsiębiorstwa jest zmniejszenie opłat ekologicznych, które w omawianym przykładzie nie stanowią kosztów podatkowych. Wzrost kosztów amortyzacji (która jest kosztem podatkowym) jest kompensowana w 50% (co odpowiada wartości 500, -) rozliczeniem środków dotacyjnych, pozostałe 50% odpowiada zmniejszeniem pozostałych kosztów operacyjnych (kary środowiskowe). Tak więc suma kosztów księgowych pozostanie bez zmian. Zmieni się jednak struktura kosztów. Amortyzacja zaliczana jest do segmentu podstawowej działalności operacyjnej, a kary są zaliczane do pozostałej działalności operacyjnej. Istotne jest zaliczanie kosztów amortyzacji jako kosztów w aspekcie podatkowym, zmniejsza się więc obciążenie podatkowe. Poza tym przedsiębiorstwo zostało wpisane na honorową listę przedsiębiorców proekologicznych (darmowa reklama).
Wyodrębnianie nowych struktur kosztów zwiększa bazę informacyjną dla wielu obszarów decyzyjnych. Zasady wprowadzania ekologicznego rachunku kosztów zależą od indywidualnych decyzji kierownictwa jednostki. Można zbudować wyodrębniony krąg ewidencyjny lub rozbudować bazę danych służącą zarówno dla rachunkowości finansowej (GUS zaczyna wymagać niektórych informacji o efektach działalności ekologicznej) jak i dla rachunkowości zarządczej.
Koszty jakości
Analizując współczesną gospodarkę, zarówno lokalną jak i w wymiarze globalnym można stwierdzić, że: wyrównuje się poziom technologii stosowanych przez przedsiębiorstwa, wykształcenie kadry kierowniczej, cena ustalana jest przez rynek. W związku z powyższym warto się zastanowić nad następującym pytaniem: Czym mogą konkurować przedsiębiorstwa we współczesnej gospodarce rynkowej?
Odpowiedź nie jest prosta. Jedni wymieniają skuteczny marketing i reklamę inni nowinki technologiczne (ale są one coraz kosztowniejsze), wspomniane już koszty ekologiczne. Wiele z tych działań jest wzajemnie powiązanych. Używany dość często w reklamie zwrot „lepszy od innych wiodących na rynku” wskazuje na rolę jakości w promowaniu produktów. Tak więc, kolejną analizowaną strukturą kosztów powinny być koszty jakości.