Pedagogika międzykulturowa
Pedagogika międzykulturowa powstała w Niemczech na początku lat 70, mając na celu poszerzenie horyzontu problemów o istniejące w danym społeczeństwie kultury, rozpoznanie ich i uświadomienie istniejących między nimi różnic. To co nazywamy pedagogiką międzykulturową możemy rozpatrywać jako znaczącą modyfikację sposobu ujmowania kultury w pedagogice.
Najprościej mówiąc fundamentem klasycznie pojmowanej edukacji jest wizja kultury jako rezerwuaru wartości. W trakcie socjalizacji jednostka poznaje i uczy się wartości i norm społecznych a potem dzięki racjonalnemu myśleniu zyskuje warunki do autonomicznego kierowania swojej osoby. Tak wypracowany system wartości jednostki staje się podstawą do porozumiewania się z innymi w celu poznania różnic w ramach kulturowej wspólnoty. Ten sposób myślenia tworzy tzw. ,,klasyczny rdzeń” pedagogiki występujący w wielu wersjach:
- treściowej, czyli poszukiwanie tego co wspólne( systemu kulturowych wartości) w treściach kultury, jest to typowe dla pedagogiki kultury, etyka wywodzi się tu z wartości zakorzenionych w tradycji a więc edukacja odnosi się do przeszłości
-formalnej, wywodzi się ona od krytycznej teorii Habermasa gdzie treściowa podstawa wspólnoty nie jest wyraźnie określona lecz pojawia się idea formalnej kompetencji do negocjowania i ustalania treści kulturowych i norm społecznych.
Jednak oba te ujęcia mają założenia uniwersalnego charakteru wartości bądź zasad racjonalności będących podstawą edukacji.
Uniwersalistyczne pojmowanie wartości kulturowych i religijnych oraz racjonalności są ważnymi elementami ekspansji kulturowej Europy, gdzie przekonanie że to co dobre w Europie jest ,,dobre w ogóle” dla wszystkich kultur było uzasadnieniem ekspansji kolonizacyjnej Europy.
Dekolonizacja i źródła edukacji międzykulturowej.
Załamanie kulturowej ekspansji Zachodu jest momentem kluczowym dla zagadnienie wielokulturowości w wychowaniu. Opór przeciw zachodnim systemom wartości doprowadził do kulturowego relatywizmu czyli do uświadomienia sobie przez część elit, że powszechne w odczuciu Europejczyków wartości i sposoby myślenia mają charakter bardziej lokalny i że inne tradycje kulturowe są silnie zakorzenione w dziedziczących je społecznościach i że kolonizacja Europy prowadzi do konfliktu kultur odmiennych, nie dających się w pełni uzgodnić. Wraz z dekolonizacją rozpowszechnia się antropologiczne rozumienia kultury, czyli iż kultura jest własnością każdej czującej swą odrębność grupy społecznej.
Osłabienie kolonizacji doprowadziło do imigracji do bogatych państw Zachodu, co daje się zauważyć w osiedlaniu się w Europie mieszkańców całego świata co wywołuje bardzo złożone skutki społeczne.
Działania edukacyjne dotyczą najczęściej problemów edukacyjnych mniejszości kulturowych. Ze względu na sposób traktowania różnic można wyróżnić podejście:
-asymilacyjne- konieczność przystosowania się kultury mniejszej do dominującej,
-izolacyjne- odrębne projekty kształtowania dla poszczególnych kultur
-podejście właściwe-edukacji międzykulturowej-wprowadzenie nowych relacji miedzy kulturami, wyróżniamy
-orientacje liberalna-promowanie tolerancji
-orientacje radykalną- traktowanie relacji międzykulturowych jako nacechowanych przemocą i nastawienie na przeciwdziałanie tym zjawiskom
W pedagogice amerykańskiej nie funkcjonuje termin edukacji międzykulturowej lecz od lat 60 mówi się o edukacji wielokulturowej. Nurt ten był próbą zlikwidowania segregacji i asymilacji. Punktem wyjścia były dokonania polityczne czarnej mniejszości, którzy skutecznie domagali się poszanowania odrębności kulturowej, Doprowadzono do rasowej desegregacji szkolnictwa, pojawiła się potrzeba wychowania do tolerancji, do współżycia jednostek o odmiennych doświadczeniach kulturowych.
W 1972 r.-kongres zalecił studiowanie kultury mniejszościowych przez wszystkich uczniów
W 1975 r.-sformułowano deklaracje celów kształcenia wielokulturowego m.in.:
-stwarzanie tolerancyjnego społeczeństwa pluralistycznego
-wspieranie wielokulturowości. wielojęzykowości
-kształcenie do wartości, które wspierają kulturową różnorodność
-wspieranie jakościowego o rozwoju istniejących kultur etnicznych
Kontekst polityczny w USA.
Ruch edukacji wielokulturowej jest w USA wewnętrznie zróżnicowany. Można wyróżnić dwa podejścia:
-propozycja traktowania edukacji kulturowej jako proces tworzenia wspólnej kultury -nowa wersja tygla kulturowego-kultury etniczne spajają się tworząc nową, unikatowa całość, tracąc swe poszczególne tożsamość ,zyskując tożsamość „amerykańską”
-wizja wykraczająca poza wizje kulturowego tygla; edukacje kulturowa określa się jako edukacje, która:
*ceni kultury pluralizmu
*odrzuca pogląd ze szkoła powinna „stapiać” wszystkie kultury, powinna być natomiast skierowana na kulturowe wzbogacenie dzieci.
Pedagogika wielokulturowa podkreśla ze różnorodność kulturowa jest cennym bogactwem, które powinno być zachowane i pomazane.
Kontekst polityczny-integracja europejska
W Europie działania prowadzą do kształtowania „tożsamości europejskiej” poprzez edukacje w krajach macierzystych jak i rozbudowany projekt wymiany szkolnej i akademickiej. Działania prowadza do wypracowania poczucia europejskości ,są jednocześnie nacechowane szacunkiem dla kulturowej różnorodności.
Doświadczenia polskie.
W PRL-u kontakty międzykulturowe były ograniczone. Różnice narodowościowe, etniczne były przemilczane lub ujawniane w postaci „folklorystycznych ciekawostek”
Po upadku PRL-u nastąpiła erupcja ruchów kulturowych i rozbudzenie ich aspiracji edukacyjnych. Nastąpiły ruchy mniejszości kaszubskiej, śląskiej, którzy dążyli do zachowania swojej odrębności. Nastąpiła sytuacja „ożywiającej kulturowości”, stopniowego krystalizowania się pedagogiki międzykulturowej w Polsce.
Kontrowersje wokół edukacji międzykulturowej.
Trudna kwestią jest oduczenie się dominacji przez przedstawicieli kulturowych większości. Jeśli postulaty edukacji międzykulturowej mają prowadzić do zmiany stosunków społecznych, to nie da się ich sprowadzić ani do asymilacji mniejszości, ani do tolerancji mniejszości( tolerancja wiąże się bowiem zawsze z poczuciem wyższości jak i nie rozwiązuje problemu nierówności społecznych).
Istotna jest również kwestia tożsamości kulturowej, określenie bowiem tożsamości wymaga różnicy - tzn. aby wiedzieć kim jestem muszę wiedzieć kim nie jestem więc potrzebuję tła, wizji określonego Innego. To prowadzi zatem do powstania jakiejś grupy która jest postrzegana jako obca. Różnice kulturowe w działaniach politycznych i oświatowych zmierzających do budowania społeczeństw są eliminowane albo aktywnie tworzone. Taką rolę integrującą pełnią rozmaite warianty ,,polityki Innego” - antysemityzm, nacjonalizm, rasizm.