Eksperymenty chemiczne, które możesz wykonać.

1. Na łyżkę (starą i niepotrzebną) wsyp szczyptę cukru. Następnie umieść ją nad płomieniem kuchennego palnika. Pamiętaj, że łyżka się rozgrzewa, więc najlepiej trzymaj ją przez rękawicę.

Obserwuj zmianę koloru.

Cukier się zwęgla (czarna barwa), co jest spowodowane jego rozkładem termicznym, zachodzącym według reakcji:

C₁₂H₂₂O₁₁ → 11 H₂O + 12 C

Powstanie węgla i wody świadczy o przynależności cukru do grupy węglowodanów. Węglowodanami są też (co możesz sprawdzić): glukoza, skrobia (mąka ziemniaczana), celuloza (papier), sorbitol.

2. Na żaroodpornej płytce (glazura, stara patelnia, kamień) umieść szczyptę cukru zmieszanego z odrobiną popiołu z papierosa (popiołu nie musisz otrzymywać sam ). Następnie podpal mieszaninę zapalniczką.

Obserwuj zachowanie mieszaniny.

Jak pewnie zauważyłeś w poprzednim doświadczeniu, zapalenie samego cukru jest niemal niemożliwe. Natomiast popiół papierosowy jest katalizatorem, czyli substancją ułatwiającą przebieg reakcji.

3. Na niewielką porcję mąki ziemniaczanej (skrobi) wlej kilka kropli jodyny (5% roztwór jodu w alkoholu).

Obserwuj zmianę koloru.

Skrobia przybrała barwę granatową. Jest to bardzo dobra metoda wykrywania nawet śladowych jej ilości.

Skrobia jest składnikiem wielu produktów spożywczych, więc używając jodyny, możesz spróbować wykryć jej obecność np. w ziemniaku, chlebie, fasoli...

4. W płomieniu palnika ogrzewaj, umieszczoną na łyżce, odrobinę wodorowęglanu amonu.

Obserwuj zmianę ilości substancji.

Wodorowęglan amonu w wysokiej temperaturze rozkłada się według równania reakcji:

NH₄HCO₃ → NH₃ + CO₂ + H₂O (para wodna)

Wszystkie produkty reakcji są bezbarwnymi gazami, co tłumaczy „znikania” substratu.

5. Do małego słoiczka wlej łyżkę denaturatu (uwaga! trucizna!) i wsyp szczyptę kwasu bornego. Słoiczek umieść w garnku z wrzącą wodą (uważaj, by nie oparzyć się parą!). Taki sposób ogrzewania nazywamy łaźnią wodną. Gdy denaturat zacznie wrzeć, natychmiast wyjmij słoiczek z łaźni.

Na patyczek nawiń niewielki kłębek waty. Zwilż go cieczą otrzymaną przed chwilą i zapal (najlepiej w ciemności). Uważaj, by nie zaprószyć ognia!

Obserwuj kolor płomienia. Jeśli płomień ma barwę intensywnie zieloną, to znaczy, że eksperyment się udał i otrzymałeś boran etylu. Jest to związek z rodziny estrów, o której dokładniej dowiesz się w III klasie gimnazjum.

6. Skorupki jaja lub większe rybie ości zalej w naczyniu octem spożywczym. Po kilku godzinach zbadaj ich twardość.

Ości i skorupki miękną pod wpływem kwasu octowego w wyniku rozpuszczania się zawartych w nich substancji mineralnych (fosforany i węglany wapnia).

CaCO₃ + 2 CH₃COOH → Ca(CH₃COO) ₂ + H₂O + CO₂

Czy zaobserwowałeś wydzielania się pęcherzyków dwutlenku węgla?

7. Do ok. 1/5 szklanki gorącej wody wsypuj, mieszając, małymi porcjami, azotan potasu. Gdy kolejna porcja nie chce się rozpuścić, oznacza to, że otrzymałeś roztwór nasycony. Przerwij dodawanie i zlej roztwór znad nierozpuszczonej substancji do czystego słoiczka. Ustaw słoik pod światło i obserwuj powstawanie kryształów. Przyjrzyj się, jaki mają kształt.

Możesz także spróbować wykrystalizować cukier, sól.

8. Do wąskiego (to ważne!) słoiczka wlej ok. 2 łyżki wody utlenionej. Następnie dodaj odrobinę dwutlenku manganu. Obserwuj powstawanie gazu.

MnO₂ (dwutlenek manganu) jest katalizatorem reakcji rozkładu H₂O₂ według reakcji:

2 H₂O₂ → 2 H₂O + O₂

Powstającym gazem jest więc tlen, o czym możesz się przekonać, umieszczając nad mieszaniną reakcyjną żarzące się drewienko.

9. Na żaroodpornej płytce usyp małą górkę z dokładnie zmielonego nadmanganianu potasu. Następnie wylej na górkę jedną kroplę gliceryny i odsuń się. Po kilku sekundach gliceryna zacznie się palić. Ze względów bezpieczeństwa doświadczenie najlepiej jest przeprowadzać na dworze.

Nadmanganian potasu jest utleniaczem, więc energicznie utlenia, czyli spala glicerynę.

10. Pół pałeczki lapisu (azotan (V) srebra) rozpuść w łyżce ciepłej wody. Równolegle przyrządź roztwór szczypty soli w łyżce wody. Zmieszaj oba roztwory. Jeśli wszystko wykonałeś prawidłowo, powinien wytrącić się biały, serowaty osad. Wystaw go na kilkugodzinne działanie światła słonecznego.

Obserwuj zmianę koloru osadu.

Osad czernieje z powodu rozkładu białego chlorku srebra (AgCl) na metaliczne srebro (ma ono czarny kolor z powodu dużego rozdrobnienia).

11. Pół pałeczki lapisu rozpuść w niewielkiej ilości ciepłej, gotowanej wody. W tak przygotowanym roztworze umieść kawałek drutu miedzianego lub żelaznego. Po 15 minutach wyjmij drucik i przyjrzyj się jego powierzchni. Powinien być pokryty cienką warstewką srebra.

Metale bardziej aktywne (miedź, żelazo) wypierają z roztworu metale mniej aktywne (czyli szlachetne - w tym wypadku srebro).

2 AgNO₃ + Fe → Fe(NO₃)₂ + 2 Ag

Odczynniki użyte w doświadczeniach:

1. Wodorowęglan amonu (NH₄HCO₃) - popoularny „Amoniak” do ciast. Możesz go kupić w sklepie spożywczym.

2. Jodyna - 5 % roztwór jodu w alkoholu. Kupisz go w aptece (jako środek do odkażania).

3. Kwas borny (H₃BO₃) - do kupienia w aptece.

4. Denaturat (skażony alkohol etylowy C₂H₅OH) - kupisz go w wielu sklepach.

5. Nadmanganian potasu (KMnO₄) - kupisz go w aptece.

6. Woda utleniona (H₂O₂) - 3% roztwór służący do odkażania (do kupienia w aptece).

7. Dwutlenek manganu (MnO₂) - czarny proszek, który możesz uzyskać z wnętrza zużytej bateryjki (zwykłej - nie alkalicznej).

8. Saletra potasowa (KNO₃), azotan potasu - kupisz ją w sklepie spożywczym.

9. Gliceryna - kupisz w aptece.

10. Lapis, azotan srebra (AgNO₃) - do kupienia w aptece w postaci pałeczek.

11. Kwas octowy (CH₃COOH) - 10% roztwór do kupienia w sklepie spożywczym.

Copyright by J. & J. Stasiewicz.

---