43.a
P. Lejeune Pakt autobiograficzny
autobiografia - retrospektywna opowieść prozą, gdzie rzeczywista osoba przedstawia swoje losy w jednostkowym aspekcie i ze szczególnym uwzględnieniem historii osobowości.
4 warunki autobiografii:
1) forma językowa - a) opowieść, b) proza;
temat - losy jednostki, historia osobowości;
3) sytuacja autora - tożsamość autora z narratorem;
status narratora - a) tożsamość narratora z głównym bohaterem, b) retrospektywna wizja opowiadania.
Pamiętnik nie ma 2, biografia 4a, powieść pierwszoosobowa nie ma 3, poemat autobiograficzny - 1b, dziennik intymny 4b, autoportret, esej 1a i 4b. Muszą być spełnione zawsze 3 i 4a.
tożsamość narratora i głównego bohatera - najczęściej przez I osobę (Genette: narracja autodiegetyczna). Jeśli I osobowy narrator nie jest tożsamy z głosem bohatera - to narracja homodiegetyczna;
w I osobie (Benveniste) - I osoba to 2 poziomy - 1) poziom odniesienia - zaimki osobowe mają odniesienie w procesie mówienia dopiero, 2) poziom wypowiedzi. Zaimki komunikują tożsamość podmiotu językowego z gramatycznym podmiotem wypowiedzi.
W 2 typach sytuacji jest utrudniona identyfikacja podmiotu:
cytat - w piśmie są myślniki, cudzysłowy. W mowie - tylko intonacja;
ustne porozumienie na odległość (telefon, ciemne pomieszczenie - „kto tam jest?” „ja” „jaki ja?”);
definicja autobiografii musi wychodzić od imienia własnego. Istnienie autora streszcza się w nazwisku. Jest autor osobą społecznie odpowiedzialną. Jest na pograniczu między tekstem a rzeczywistością. Prawdziwy autor rodzi się dopiero z napisaniem drugiej książki - bo wtedy konstytuuje się przestrzeń autobiograficzna;
nie ma autobiografii pisanej pod pseudonimem. Autobiografia wymaga afirmacji tożsamości na poziomie aktu wypowiadania, a wtórnie - podobieństwa na poziomie wypowiedzi;
powieść autobiograficzna - czytelnik postuluje tożsamość autora i bohatera, autor neguje / nie potwierdza tożsamości - brak tu paktu autobiograficznego;
wszystkie formy paktu autobiograficznego wiąże podpis. Czytelnik nie może poddać w wątpliwość tożsamości. Kwestia wierności / podobieństwa zależy od kwestii autentyczności.
Sygnały identyczności:
NIEJAWNE:
przez użycie tytułu;
w początkowych partiach tekstu narrator tak się zachowuje, że czytelnik identyfikuje go z autorem;
JAWNE:
narrator - ma to samo nazwisko, co autor;
tożsamość to nie podobieństwo. To fakt (uznany lub nie), bezpośrednio uchwytny na poziomie aktu wypowiadania. Podobieństwo - relacja na płaszczyźnie wypowiedzi. Tożsamość ustala się na podstawie narratora, autora i bohatera. W podobieństwie jest jeszcze jeden element - dla podmiotu wypowiedzi;
biografia, autobiografia - utwory referencjalne;
model - fragment rzeczywistości, do którego wypowiedź ma być podobna. Podobieństwo realizuje się w 2 poziomach - 1) oparty na kryterium dokładności - w odniesieniu do elementów opowiadania, 2) na kryterium wierności - w odniesieniu do całości. Dokładność - dotyczy informacji, wierność - znaczenia;
w biografii - identyczność nad podobieństwem. W autobiografii - odwrotnie;
wypadek graniczny dla tożsamości - fałszerstwo. Dla podobieństwa - mitomania;
przestrzeń autobiograficzna - autobiografii brakuje złożoności i niedookreślenia, powieści - dokładności i wierności;
gatunek autobiograficzny jest gatunkiem umownym. Wynika z kontraktu między autorem i czytelnikiem;
autobiografia - styl lektury i odmiana pisarstwa, zmienny historycznie produkt obustronnej umowy;
historia tekstów autobiograficznych - historia ich odczytywania;
autobiografia ma być definiowana nie przez podobieństwo z realną osobą, a przez styl lektury.
1