Ekstradycja zawierana w traktatach przez państwo hetyckie, pliki zamawiane, edukacja

„Ekstradycja zawierana w traktatach przez państwo hetyckie”
I
Zagadnienie ekstradycji w starożytnych traktatach międzynarodowych nie cieszyło się jak dotąd zbyt wielkim zainteresowaniem, stąd też niewiele jest szczegółowych opracowań na podstawie których moglibyśmy dogłębniej zająć się tym tematem. Zazwyczaj sprawa traktowana była jedynie pobieżnie, a badania w zakresie prawa międzynarodowego skupiały się raczej na próbie odnalezienia w przeszłości odpowiedników dzisiejszych instytucji prawnych. Analogiczne zestawienie pojęcia ekstradycji starożytnej z tą pojmowaną dzisiaj, której definicje przedstawiłem na wstępie nie jest możliwe. Nie możemy doszukiwać się w starożytnych traktatach międzynarodowych odpowiedników obecnych, ponieważ tamte traktaty były narzędziem ucisku społecznego.

II
Głównym źródłem wiedzy na temat traktatów są gliniane tabliczki które zachowały się w archiwach rezydencji królów hetyckich . Zostały one odkryte w 1906r. w ruinach Boghazkoi. Ich odkrycie pozwoliło na ukazanie stosunków i prawa międzynarodowego w okresie znacznie wcześniejszym niż sięgają początki historii państw śródziemnomorskich takich jak Grecja czy Rzym. Istnieją jeszcze 2 egipskie redakcje traktatu egipsko-hetyckiego. Pierwsza z nich, odkryta najwcześniej, zachowała się na murach świątyni w Karnaku. Druga natomiast to tak zwany egzemplarz z Ramesseum. Istnieje jeszcze traktat starszy niż ten zawarty przez Egipcjan I Hetytów. Jest to układ pomiędzy 2 miastami Mezopotamii - Lagasz i Umma, spisany na kamiennej steli. Traktat ten jednak nie posiada tak bogatej treści prawno historycznej.

III
Inicjatywa zawarcia traktatu wyszła od króla Hetytów. Po długich pertraktacjach w 21 roku panowania Ramzesa, przybyli do niego posłowie Hattuszila , w towarzystwie tłumacza oraz uprzednio wysłanych posłów egipskich. Przynieśli oni Ramzesowi traktat w projektowanej wersji wyryty na srebrnej płycie. Tekst traktatu sporządzony został w języku akkadyjskim.( Tekst hieroglificzny z Karnaku jest rzekomo tłumaczeniem traktatu który został wręczony Ramzesowi). Zarówno władca Egiptu jak i państwa hetyckiego, był bardzo zadowolony z przymierza oraz postanowień traktatu. Zanim jednak doszło do zawarcia umowy międzypaństwowej, czyli do czasu objęcia rządów przez Hattuszila, władcy państwa hetyckiego przez 300 lat dokonywali podbojów rozszerzając granice swojego państwa które w XVI w. przed n. e. sięgały aż do Babilonu. W XIV w. przed n. e. ekspansja hetycka została skierowana w kierunku Syrii i Palestyny, gdzie wykorzystując bunty książąt syryjskich przeciwko Egiptowi umocnili swoje wpływy i toczyli długie wojny z Egiptem. Za rządów Hattuszila wystąpiły trudności z utrzymaniem tak wielkiego imperium. Dużym zagrożeniem były również dążenia niepodległościowe książąt syryjskich.

Władcy Egiptu, jak i państwa hetyckiego pamiętali również o długich wojnach jakie prowadzili ze sobą, oraz o bitwie pod Kadesz , która należała do największych w tamtej epoce.
Wobec tych zagrożeń należało poprawić stosunki z Egiptem, czego wyrazem był traktat.
3 grupy postanowień traktatu:
1) postanowienia dotyczące ekstradycji znakomitych osób
2) postanowienia dotyczące innych zbiegów
3) postanowienia dotyczące amnestii

AD1 Przepis odnoszący się do ekstradycji zbiegów, będących znakomitymi osobami posiada następujące brzmienie:
§ 11. „ Jeżeli możny człowiek ucieknie z Egiptu i przybędzie do kraju wielkiego władcy Hatti, albo jeżeli uczyni to miasto albo okręg należący do kraju Ramzesa syna Amona, wielkiego króla Egiptu - wielki władca Hatti nie przyjmie ich. Wielki władca Hatti odeśle ich z tego powodu do Usima-re-setpenre, wielkiego króla Egiptu, ich pana”.
Klauzula w wzajemności w dalszej części traktatu:
§ 13. „Otóż jeżeli możny człowiek ucieknie z kraju Hatti i przybędzie do kraju Usima-re-setpenre, wielkiego króla Egiptu, albo jeżeli uczyni to miasto albo okrąg należący do kraju Hatti i przybędzie do Ramzesa syna Ammona, wielki król Egiptu odeśle ich od ich władcy… nie powinni być pozostawieni”.
Co ciekawe jest to umowa międzypaństwowa hetytów w której obie strony traktowane są jednakowo. Zazwyczaj ich umowy były jednostronne. W tym przypadku umowa nie jest narzędziem narzucenia swojej woli krajom podległym, lecz jest to umowa partnerska w której obydwaj kontrahenci traktowani są w sposób jednakowy. Poprzedni umowy miały charakter nierównoprawny, w którym w którym państwo hetyckie występowało w roli partnera uprzywilejowanego.
Wczytując się treść tego paragrafu widzimy iż w tamtych czasach istniała możliwość migracji całych miast czy też okręgów. Traktat miał zapobiec takiemu stanu rzeczy.

AD2 Przepisy dotyczące innych zbiegów, nie będących ludźmi możnymi, posiadają następujące brzmienie:
§ 12. „ Jeżeli jeden człowiek albo dwóch, którzy są nieznani, uciekną… i przybędą do kraju Hatti, by służyć innemu, nie powinni oni być pozostawieni w kraju Hatti, powinni być odesłani do Ramzesa syna Ammona, wielkiego króla Egiptu”.
§ 14. „Podobnie jeżeli jeden człowiek albo dwóch, którzy są nieznani uciekną do kraju Egiptu,
by służyć innym, Usima-re-setpenre, wielki król Egiptu, nie pozostawi ich i odeśle do wielkiego władcy Hatti.
Jak sami widzimy Egipsko-hetycki traktat odnosi się w poszczególnych paragrafach do rożnych kategorii osób. Pierwsza z nich to „ możni” o których mowa w paragrafie §11 i §13. Są to osoby rzekomo agitujące przeciwko władzy królewskiej . Druga kategoria to osoby nieznane o których mowa w paragrafach §12 i §14. Są to ludzie którzy porzucili swoje siedziby, by służyć innym panom. Na podstawie powyższych paragrafów możemy wywnioskować iż społeczeństwo było podzielone na możnych i plebejuszy. Poza nimi występowali również niewolnicy.

AD3 Na samym końcu traktatu egipsko-hetyckiego znajdowała się również klauzula amnestyjna. Przewidywała ona amnestię dla wydawanych zbiegów. Podobnie jak wielu innych dokumentach wysokiej wagi posiada ona wstęp o charakterze religijnym w którym to występuje odniesienie do bóstw sprawujących opiekę nad Egiptem i krajem Hatti, którzy mają również strzec postanowień traktatu.
Klauzula amnestyjna posiada następujące brzmienie:
§ 17. „Jeżeli jeden człowiek ucieknie z kraju Egiptu, lub uczyni to dwóch albo trzech ludzi i przybędą oni do wielkiego władcy Hatti, to wielki władca Hatti schwyta ich i odeśle do Usima-re-setpenre wielkiego króla Egiptu. Ale w odniesieniu do ludzi których odeśle się do Ramzesa syna Ammona, wielkiego króla Egiptu - niechaj nie oskarża się ich o zbrodnie, niechaj nie niszczy się ich domów, żon ani dzieci, niechaj się ich nie zabija, niechaj się ich nie okalecza co do oczu, uszu, ust, ani nóg , niechaj się ich nie ściga z powodu zbrodni”.
§ 18. „ Podobnie, jeżeli jeden człowiek ucieknie z kraju Hatti, czy to będzie jeden, czy dwóch, czy trzech, i przybędą oni do Usima-re-setpenre wielkiego króla Egiptu, niechaj Ramzes syn Ammona wielki król Egiptu odeśle ich do wielkiego władcy Hatti i wielki władca Hatti nie powinien oskarżać ich o zbrodnie, nie powinien niszczyć ich domów, żon, dzieci, nie powinien zabijać ich, nie powinien okaleczać ich co do oczu, uszu, ust ani nóg i nie powinien ścigać ich z powodu zbrodni”.
Klauzula ta została umieszczona na końcu z niejasnych przyczyn. Przypuszcza się że jest ona rodzajem pewnego aneksu który został wstawiony nieco później. Możliwe że stało się to za sprawą kapłanów. W starożytności łączenie zobowiązań prawnych z nakazami religijnymi było bardzo ścisłe. Według jednej z teorii ta sama sytuacja miała miejsce w państwie hetyckim.
Uprawiali oni kult bogini Arinny. Była ona najważniejszą boginią i nawet król musiał rozliczać się przed nią ze swoich rządów. „ Prawa Arinny” w których rzekomo sama bogini ustanowiła obowiązek wydawania zbiegów do kraju rodzimego , posiada niewątpliwie związek z treścią aneksu, jak i całego traktatu. Z racji iż bogini Arinna uważana była za boginię ,mądrych i umiarkowanych rządów królewskich, z jej kultem wiąże się również reformę prawa państwa hetyckiego. Doprowadziła ona do złagodzenia wszelkich kar które po reformie w większości miały charakter grzywny .

Biorąc pod uwagę zastosowanie postanowień traktatu w praktyce, przyczynił się on do ustabilizowania sytuacji politycznej na wschodzie, oraz zapewnił pokój na około 50 lat. Zbliżył nie tylko państwa lecz również władców którzy byli bardzo zadowoleni z zawarcia traktatu. Traktat posiadał też bardzo ważna funkcję, której celem było względne utrzymywanie spójności państwa. Były to czasy w których rozległe obszary zamieszkiwane przez ludność niejednolitą pod względem języka, religii czy pochodzenia wymagały jakiegoś czynnika państwowego przymusu.

Archeolodzy odnaleźli również inne traktaty zawierane przez państwo hetyckie. Był to między innymi traktat zawarty przez króla hetyckiego Suppiliuma oraz króla Mitanni Mittiwazą. Zawarte w nim zostały informacje o tym że w państwie hetyckim istniał specjalny dom (osiedle) w którym mogli schronić się zbiegowie z Mittani.
Kolejny traktat zawarty pomiędzy królem Hetytów Murszilisem II i królem kraju Hapalla - Targasznalisem dotyczy ekstradycji zbiegów z zastrzeżeniem iż o ile król kraju Happala powinien wydawać wszystkich zbiegów, zarówno szlachciców jak i rolników o tyle król Hetytów wydawać będzie zbiega jedynie wtedy gdy będzie to człowiek niskiej rangi.
Podobne brzmienie posiada traktat zawarty przez króla Hetytów Muwattalisa z Aleksandrem z Wilusza. Głosi on o wydawaniu zbiegów przez państwo hetyckie tylko wtedy gdy jest to rzemieślnik bądź inna osoba rangi niższej.
Traktat zawarty przez króla hetyckiego Murszilisa II z władcą kraju Mira i Kuwalia Kupanta-Kal zawiera postanowienia dotyczące przestępców politycznych planujących powstanie przeciwko Słońcu (czyli królowi hetyckiemu)
Traktat zawarty przez króla hetyckiego Suppiluliuma i króla Kizzuwatna informuje o postanowieniach dotyczących nie wydawania kupców i zwykłych ludzi z miasta Uruszca.
Łatwo zauważyć że wszystkie traktaty państwa hetyckiego posiadały ( za kilkoma wyjątkami w których kontrahenci traktowani byli na równi) charakter jednostronny. Przykładowo o ile państwo które podpisało traktat z państwem hetyckim było zobowiązane do przekazywania w ich ręce wszystkich zbiegów, o tyle strona hetycka zastrzegała sobie prawo do pozostawienia w swoich granicach przedstawicieli wyższych warstw społecznych . Władcy państwa hetyckiego dokładnie przestrzegali postanowień traktatu, a niedotrzymanie obietnic przez państwo zależne uważane było za krok wrogi i usprawiedliwiało wszczęcie działań wojennych .
IV
Rola Ekstradycji zawieranej w traktatach przez państwo hetyckie była bardzo ważna.
Państwa starożytnego wschodu były dosyć luźnymi związkami, składającymi się z ludności często o odmiennym języku, religii i pochodzeniu.
Brakowało zwartości społeczeństwa. Ekstradycja była czynnikiem konsolidacyjnym, natomiast sam traktat posiadał również postanowienia dotyczące przymierza które czyniło organizację państwową bezpieczniejszą. Zapobiegał również przed masowym zbiegostwem ludności której nie odpowiadał panujący ustrój społeczno-ekonomiczny.