Przedmiot i społeczne funkcje socjologii.

Socjologia ogólna a socjologie szczegółowe.

Kształtowanie się i rozwój socjologii, jako jednej z nauk społecznych, bierze początek z równie dawnej jak działalność zbiorowa ludzi refleksji nad społeczeń­stwem, nad zjawiskami i procesami w nim zachodzącymi, nad formami działań zbiorowych ludzi oraz uwarunkowaniem i skutecznością tych działań, nad społecznymi podziałami, konfliktami, opiniami, wartościami i ich systemami itp. Ten kierunek zainteresowań ludzi prowadził do zdobywania przez nich, na drodze wieloletnich doświadczeń, znajomości zróżnicowanych płaszczyzn, form i zasad życia w społecznych zbiorowościach. Znajdowała ona swój wyraz w podaniach, legendach, przysłowiach ludowych, poglądach religijnych zawie­rających wiele uogólnień i wskazówek, którymi kierowano się w życiu jednostek i zbiorowości. Wiele z nich wyznacza po dziś dzień zachowania ludzi.

Wraz z pojawieniem się osób specjalizujących się w uprawianiu refleksji obejmującej różne sfery i formy społecznego życia ludzi, kształtuje się i wyodrębnia spośród innych wiedza o społeczeństwie. Długo jednak była ona uprawiana w ramach uniwersalnej nauki, jaką była wówczas filozofia, przyjmując tam nazwę filozofii historii.

Naukowe zainteresowanie zbiorowym życiem ludzi ma długą historię, nato­miast sam termin socjologia pojawił się stosunkowo późno (XIX w.). Przyjął się on powszechnie, nadawano mu jednak, i nadal nadaje, treść dość różną.

Przyjmowanie różnych założeń filozoficznych przy poszukiwaniu czynnika decydującego o rozwoju społecznym, niewystarczające związki teorii socjologi­cznej z socjologicznymi badaniami empirycznymi spowodowały zaistnienie różnic w ujmowaniu przedmiotu socjologii. Doskonalenie metod i technik bada­wczych stosowanych w badaniach socjologicznych nie tylko pozwala na ich wykorzystanie dla weryfikacji teorii, ale i wpływa na jej rozwój odpowiadający przekształceniom, jakie zachodzą w społeczeństwie.

Z charakteru socjologii jako nauki wynikają jej związki ze społeczną teorią i praktyką oraz z innymi społecznymi naukami dostarczającymi wiedzy o róż­nych dziedzinach życia zbiorowości ludzkich. Określenie przedmiotu socjologii, nie jest więc łatwe. Przyjmuje się zazwyczaj, że przedmiotem zainteresowania socjologów są "zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia ludzi, struktury tych form zbiorowości ludzkich, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające z wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia zachodzące w nich".

Każda nauka służy poznaniu pewnej dziedziny wiedzy i ma w życiu społe­czeństwa aspekty zarówno teoretyczne, jak i praktyczne. Spełnia więc w nim określone funkcje społeczne. Funkcje społeczne socjologii wynikają z treści i zakresu, jaki nadaje się tej nauce, jej związków z innymi naukami społecznymi, realną sytuacją społeczno-ekonomiczną, polityczną, kulturalną, ogólnym poziomem oświaty i in., które mogą mniej lub bardziej sprzyjać zainte­resowaniom tej nauki, rozwojowi teorii i praktycznym zastosowaniom wyników badań.

Zainteresowania socjologii - podobnie jak innych nauk społecznych obej­mują strukturalne, funkcjonalne i genetyczne związki zjawisk społe­cznych. Wynikają stąd jej ścisłe powiązania z innymi naukami humanistyczny­mi oraz tendencja do wielostronnego badania i wyjaśniania rzeczywistości. Sięgając do innych nauk i wykorzystując wiedzę dotyczącą różnych dziedzin życia społecznego, socjologia dąży nie tylko do wyjaśnienia, zgodnego z dotychczasowymi osiągnięciami wiedzy, zjawisk; procesów społecznych, ale także - w dążeniu do uzyskania pełnego obrazu zmieniającego się społeczeństwa - inspiruje badania innych nauk humanistycznych, przyczyniając się do rozszerzania wiedzy niezbędnej do rozwoju ogólnej teorii społeczeństwa.

Z takim stanowiskiem socjologii łączy się jej funkcja poznawcza. Rozwi­jana i przekazywana społeczeństwu wiedza socjologiczna służy nie tylko podnoszeniu poziomu znajomości zbiorowego życia ludzi oraz pozwala poznać pra­widłowości i mechanizmy społeczne, ale również określić i rozumieć miejsce i rolę w społeczeństwie zbiorowości i jednostek, wywiera wpływ na kształtowa­nie się ich zachowań, motywacje tych zachowań, na stosunki społeczne w małych i dużych grupach.

Z funkcją poznawczą łączy się ideologiczna (humanistyczna) funkcja socjologii, polegająca na wyjaśnianiu zjawisk i procesów społecznych, z jakimi się ludzie stykają i biorą w nich udział. Funkcji tej służy przede wszystkim teoria socjologiczna, która, podobnie jak inne teorie społeczne, nie tylko określa i wyjaśnia istniejącą sytuację społeczną, ale również wskazuje na potrzebę korzystnych (z punktu widzenia tej teorii) zmian. Zjednując sobie określone grupy społeczne i kształtując ich zachowania, może wpływać na zmiany i przekształcenia istniejącego porządku społecznego.

Wiedza społeczna spełnia również swoistą funkcję techniczno-socjologiczną. Przejawia się ona w dążeniu do wypracowania skutecznych metod i technik inspirowania, ukierunkowania i regulowania zachowań ludzkich - zgodnie z interesami określonych grup społecznych i osób. Funkcja ta ma duże znaczenie dla organizatorów i kierowników życia społeczno-ekonomicznego, politycznego, kulturalnego i praktycznej działalności w dziedzinie nauki, oświa­ty i in.

Wymienione funkcje socjologii pozostają ze sobą w ścisłych związkach.

Nakreślone w odniesieniu do socjologii ogólnej, nabierają one konkretnych treści w tzw. socjologiach szczegółowych, czyli wyspecjalizowanych kierunkach socjologicznych zainteresowań teoretycznych i empirycznych (badawczych). zajmujących się poszczególnymi dziedzinami społecznego życia. Bliższe pozna­nie tych dziedzin pozwala uzupełniać wykorzystywany dorobek oraz wyniki innych nauk i stanowi podstawę wiedzy o całości życia społecznego, umożliwia­jącą socjologii ogólnej ustalanie praw rozwoju i struktury społeczeństwa.

Charakterystyczną cechą dzisiejszej socjologii jest odpowiadający współ­czesnym potrzebom praktyki i teorii społecznej szybki wzrost liczby specjaliza­cji. Do ważniejszych z nich należą: socjologia klas i uwarstwienia społecznego, socjologia narodu, socjologia pracy, socjologia przemysłu, socjologia zawodu, socjologia miasta, socjologia wsi, socjologia kultury, socjologia wychowania, socjologia religii, socjologia prawa, socjologia polityki i in.

Socjologia wychowania obejmuje problematykę bardzo rozległą, pozostają­cą w teoretycznych, metodologicznych i badawczych związkach zarówno z socjologią ogólną i innymi socjologiami szczegółowymi, jak i z wielu nauka­mi społecznymi (głównie tymi, które również zajmują się zagadnieniami wycho­wania).

Wyniki badań socjologii szczegółowych stanowią ważną podstawę dla prak­tycznych rozwiązań problemów kierowania życiem społecznym w różnych jego dziedzinach. Niezbędne jest jednak zdawanie sobie sprawy z tego, że nauka nie może dostarczyć działaczowi oświatowemu, społecznemu, politykowi, wycho­wawcy i innym, niezawodnych środków manipulowania ludzkimi zachowania­mi, nie może też przewidywać w sposób pewny tych zachowań i ich skutków.

Zależą one bowiem od wielu czynników nie zawsze dających się ustalić dla przyszłości, w tym od zmiennych wyników ludzkich działań. Nauka może natomiast wskazać prawdopodobne uwarunkowania i skutki określonych dzia­łań i zachowań. Jej rola polega głównie na wskazywaniu złożoności zjawisk społecznych, uzasadnianiu i wyjaśnianiu tego, że kształtowanie zachowań ludzi (szczególnie zachowań trwałych i konsekwentnych) wymaga dobrej znajomości społecznych warunków ich życia, a także cech, które mogą ułatwiać lub utru­dniać proces kształtowania pożądanych zachowań, wymaga umiejętnego oddziaływania na wartości, idee, poglądy tych osób. W tym ujęciu proces wycho­wania ludzi dla określonych działań musi być długi, przemyślany i systematy­czny.

Socjologia - nazwa pochodzi od łacińskiego słowa socius (towarzysz, stowarzyszony) oraz greckiego logos (słowo, nauka). Socjologia to nauka o społeczeństwie. Społeczeństwem zajmuje się jednak więcej nauk (nauki społeczne). W tekście przedstawiamy bliżej, czym przede wszystkim zajmuje się socjologia. W dalszych częściach zwracamy uwagę na jej stosunek do innych nauk

Nazwy tej użył po raz pierwszy August Comte (1798-1857). W jego ujęciu socjologia miała obejmować całokształt nauki o ludziach i społeczeństwie ludzkim i stanowić ostatni dział przepro­wadzonej przez niego klasyfikacji nauk.

J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa 1970, PWN, s. 12. Struktura (łac.), tu: części składowe tych zbiorowości, ich rozmieszczenie, ogół stosunków zachodzących między nimi. Mówimy np. o strukturze klasowo-warstwowej społeczeństwa, podkreślając tym samym znaczenie klas i warstw oraz wzajemnych relacji· w układzie, jakim jest społeczeństwo.

Funkcja (łac.) - czynność, działanie, zadanie. Funkcje społeczne nauki oznaczają sposób, w jaki zaspokaja ona różnorakie potrzeby zbiorowości społecznych.

Badanie genetyczne (gL) - ukierunkowane na poznanie zespołu warunków, które złożyły się na powstanie, sposób powstania oraz rozwój danego zjawiska.

Teoria (gr.), będąc wiedzą wyjaśniającą określoną dziedzinę zjawisk pozostawać musi w związku z praktyką, na podstawie której jest formułowana, Praktyka (gr.) to świadoma działal­ność Judzi wykorzystujących wniej wiedzę, umiejętności, a także doświadczenie zdobyte w działaniu.

Np. socjologia języka. socjologia czasu wolnego, socjologia sportu. socjologia sztuki, socjolo­gia medycyny itp. Nietrudno dostrzec. że różne mogą być kryteria wydzielania tych specjalizacji. różny ich zasięg. a przedmiot ich zainteresowań bywa niekiedy zbliżony lub częściowo się pokrywa.

Metodologia (gr.) - nauka o metodach badań naukowych stawiająca sobie za cel przede wszystkim ustalenie przydatności tych metod dla poznawczych funkcji badań oraz zwiększenie tej przydatności.

---