Temat: Aktualne procedury prawodawcze (ustawodawcze): rola parlamentów narodowych po Traktacie z Lizbony.
Traktat z Lizbony jest traktatem rewizyjnym, to znaczy, że jest traktatem zmieniającym Traktaty stanowiące Unię Europejską. Roboczo był nazywany Traktatem reformującym, jednak został nazwany od miejsca jego zawarcia. Został podpisany 13 grudnia 2007 roku, natomiast oficjalnie w życie wszedł z początkiem grudnia 2009 roku we wszystkich państwach członkowskich. W czasie, gdy traktat konstytucyjny z 2004 roku został odrzucony, TL miał dokończyć reformy - ogólnoustrojowe i instytucjonalne - rozpoczęte traktatami z Amsterdamu z 1997 roku i z Nicei z 2001 roku. Zakończył się okres niepewności co do funkcjonowania UE. Został on przyjęty, aby ustanowić nowe ramy prawne i sposób zorganizowania Unii Europejskiej - żeby w XXI wieku lepiej była przygotowana na nowe, stojące przed nią wyzwania. Odgrywa on bardzo ważną rolę we współpracy Unii Europejskiej z państwami członkowskimi. Unia po traktacie lizbońskim miała stać się bardziej demokratyczna, przejrzysta i skuteczna. Głównym tematem mojej pracy jest jak zmieniła się rola parlamentów narodowych po Traktacie Lizbońskim. Ogólna tendencja Traktatu do zwiększenia legitymizmu demokratycznego znacznie wzmacnia rolę Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych, tym samym obywatele mają większą możliwość uczestniczenia w procesie decyzyjnym UE. Umocnienie pozycji parlamentów narodowych należy uznać za najbardziej znaczącą reformę ustrojową w UE. Do tej zmiany odnosi się art. 12, który przedstawia podstawowe, nowe funkcje parlamentów narodowych.
Artykuł 12 daje możliwość parlamentom narodowym, aby aktywnie przyczyniły się do prawidłowego funkcjonowania Unii Europejskiej. Samo to stwierdzenie pozwala podkreślić, że bez udziału parlamentów narodowych nie jest możliwe właściwa praca Unii. Traktat lizboński przewiduje sześć form udziału parlamentów w życiu UE. Przepis ten jednak nie ma jednak samodzielnego znaczenia, dlatego też w swojej treści odsyła do innych postanowień traktatu lub załączonych protokołów, które są jego integralną częścią. Pierwszy Protokół dotyczy roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej (informacja dla parlamentów narodowych oraz współpracy międzyparlamentarnej), natomiast drugi odnosi się do sprawy stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.
Pierwsza z nich mówi o tym, że Unia musi dostarczać informacje oraz projekty aktów prawodawczych zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej. Został rozszerzony katalog dokumentów konsultowanych (księgi zielone, księgi białe i komunikaty), a akta prawne mają być bezpośrednio przekazywane do parlamentów narodowych przez Komisję. Są one przekazywane parlamentom krajowym równocześnie z przekazaniem ich „prawodawcy Unii”.
Drugi dotyczy czuwania nad poszanowaniem pomocniczości zgodnie z procedurami przewidziany i w Protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Projekty aktów muszą posiadać uzasadnienie co do przestrzegania wyżej wymienionych zasad. Protokół ten określa jakie elementy powinien posiadać, m.in. ocenę skutków finansowych, minimalizowanie obciążeń finansowych, ten sposób ma ułatwić pracę parlamentom narodowym. Od otrzymania projektu parlamenty mają osiem tygodni na przesłanie przewodniczącemu Parlamentu Europejskiego, Rady Unii Europejskiej i Komisji uzasadnioną opinię na temat zgodności projektów akt z zasadą pomocniczości. Wydając opinie parlamenty narodowe konsultują się z parlamentami regionalnymi. Każdy parlament ma dwa głosy w owej procedurze, które w przypadku parlamentu dwuizbowego rozkładają się po jednym na każdą izbę. W sytuacji, gdy liczba głosów stanowi 1/3 liczby głosów przyznanym parlamentom (1/4 głosów w przypadku projektów z zakresu bezpieczeństwa i sprawiedliwości), to projekt zostaje poddany ponownej analizie, a następnie może być podtrzymany, zmieniony lub wycofany. Natomiast jeżeli liczba głosów wynosi co najmniej zwykłą większość głosów, a projekt objęty jest zwykłą procedurą prawodawczą to może postąpić jak w wyżej wymienionej sytuacji, jednak gdy podtrzyma projekt musi przedstawić uzasadnioną opinię. Uzasadnione opinie wydane przez Komisję i parlamenty narodowe są przekazywane Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. W dalszym toku rozpatrywania sprawy, w momencie przed zakończeniem pierwszego czytania, gdy w Parlamencie Europejskim i Radzie otrzyma wymaganą większość głosów stwierdza się, że projekt aktu nie jest zgodny z zasadą pomocniczości - zostaje dalej nie rozpatrywany.
Trzecim elementem udziału parlamentów narodowych w funkcjonowaniu Unii jest uczestniczenie, w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w mechanizmach oceniających wykonie polityki Unii wraz z polityczną kontrolą instytucji ponadnarodowych: Europolu (Europejski Urząd Policji, europejska agencja policyjna z siedzibą w Hadze) i oceną działalności Eurojust'u (Europejska Jednostka Współpracy Sądowej, koordynuje walkę z transgraniczna przestępczością zorganizowaną na terenie UE). Rozporządzenie regulujące działalność Eurojust'u muszą także zawierać warunki uczestnictwa Parlamentu Europejskiego i parlamentów narodowych w ocenie działalności tego ciała. Podobnie w przypadku Europolu - rozporządzenie musi określać procedury kontroli działań Parlamentu Europejskiego, z zapewnieniem uczestnictwa parlamentów narodowych.
Kolejną, czwartą formą jest uczestniczenie w procedurach zmiany traktatów, Rada Europejska musi wysłać stosowne wnioski do parlamentów narodowych, gdyby chciała skorzystać z tzw. „metody kładki” - uproszczonego trybu zmiany postanowień traktatu. Sprzeciw chociaż jednego z nich (w terminie sześciu miesięcy od powiadomienia) sprawia, że Rada nie może podjąć żadnej decyzji. Wcześniej parlamenty nie posiadały takiego „narzędzia”.
Kolejnym elementem jest informowanie przez państwa, ubiegających się o członkostwo w Unii, o składanym wniosku nie tylko Parlamentu Europejskiego, ale również parlamenty narodowe. Przyjęcie danego państwa zależy od ratyfikacji przez wszystkie umawiające się państwa zgonie z wymogami konstytucyjnymi.
Ostatni punkt artykułu 12 traktatu lizbońskiego dotyczy współpracy międzyparlamentarnej, między parlamentami narodowymi oraz z Parlamentem Europejskim zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej. Odpowiednia współpraca jest niezbędna do przepływu informacji i podejmowania decyzji. Parlament Europejski i parlamenty krajowe wspólnie określają sposób organizacji i wspierania skutecznej i systematycznej współpracy w Unii. Mechanizmy współpracy dotyczą możliwości organizowania debat dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym wspólną politykę bezpieczeństwa i obrony. Protokół zachęca do współpracy poprzez organizowanie konferencji. Konferencja Komisji do Spraw Unijnych Parlamentów Unii Europejskiej stanowi nie tylko forum współpracy komisji europejskich, ale także komisji wyspecjalizowanych. Wszelkie poruszone uwagi nie przesadzają stanowiska parlamentów krajowych.
Zagadnienie roli parlamentów narodowych po Traktacie z Lizbony ma duże znaczenie, ze względu na to, że Unia Europejska powierzyła im władzę w poważnym zakresie. Traktat z Lizbony robi olbrzymi krok w kierunku demokratycznej wspólnoty europejskiej. Musimy jednak pamiętać, że Unia Europejska nie jest państwem, a mechanizmy demokratyczne w niej obowiązujące nie będą w pełni oddawały tych zasad, które znamy z z demokracji jako ustroju państwa. Niemniej jednak umocnienie roli parlamentów narodowych na mocy Traktatu z Lizbony należy bez wątpienia do najpoważniejszych reform. Istotne umocnienie legitymacji demokratycznej Unii oraz wyjaśnienie relacji Unii z jej państwami członkowskimi przy wykonywaniu kompetencji szczególnie ważnych.
Bibliografia:
Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej, pod red. Jana Barcza, wyd. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7567-022-6.
Barcz Jan, Unia Europejska na rozstajach. Traktat z Lizbony. Dynamika i główne kierunki reformy ustrojowej, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, wydanie 2, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7627-027-2.