Wykład 06.11.07

Zewnętrzne wyznaczniki rozwoju

1. Wychowanie jako wyznacznik rozwoju

Wychowani- proces, który odnosi się do jednostki lub grupy, którego istotą jest dokonywanie zmian w strukturze osobowości wychowanka, wyzwalanie pożądanych stanów związanych z rozwojem, umożliwianie ujawniania się potencji jednostki

- społeczny mechanizm regulowania aktywności ludzkiej ( w każdym wychowaniu istnieje jakiś przyjęty program wychowawczy, zwykle przekazywany z pokolenia na pokolenie; wychowanie musi się odbywać w jakimś określonym środowisku)

Funkcje wychowania wg R Raty, 1993

- socjalizująca- wiąże się z przygotowaniem do życia w społeczeństwie, przekazywaniem norm i wartości, przekazywaniem reguł związanych z rolami, akceptowanych społecznie sposobów rozwiązywania problemów; jest ważna dla grupy - przygotowuje do funkcjonowania w niej

- wyzwalająca- wiąże się z udzielaniem pomocy jednostce w stawaniu się przez nią niepowtarzalną osobą (ujawnianie niepowtarzalnych, indywidualnych właściwości),udzielaniem pomocy w ujawnianiu się potencji jednostki i ich wykorzystywaniu przy rozwiązywaniu zadań; ważna dla jednostki!

Relacje miedzy funkcjami:

- właściwe wychowanie powinno dążyć do ustalenia pewnej równowagi miedzy dwoma funkcjami

- dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji socjalizującej- grozi ograniczeniem wolności jednostki, indoktrynacja

- dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji wyzwalającej- grozi zbytnią indywidualizacją, brakiem umiejętności przystosowania się do życia w grupie

* w dzieciństwie większą role odgrywa rola socjalizująca, w wieku dorastania wyzwalająca

* w środowisku rodzinnym większy nacisk kładzie się na funkcję wyzwalającą, w instytucjonalnym na socjalizującą

Sposoby wywierania i przetwarzania wpływów wychowawczych (Prztetacznik-Gierowska)

- przekazywanie wzorów

* przekazywanie wzorów czynności- naśladownictwo- dziecko oglądając jakąś czynność naśladuje ją od razu, musi przy tym posiadać taki sam przedmiot jak druga osoba; dziecko może wykonać czynność po tym jak jej wzór to zrobi- naśladownictwo odroczone

* przekazywanie wzorców postępowania- modelowanie- ma charakter fazowy (odkrycie sensu postępowania- przeniesienie do innego pola aktywności), zależy od cech modela (kompetencje społeczne, prestiż występowania, reprezentatywność modela) zależy od cech podmiotu (motywacje, sprawności i umiejętności, poziom rozwoju umysłowego, podatność na modelowanie) zależy od cech czynności ( stopień skomplikowania czynności, przejrzystość struktury)

* przekazywanie wzorów osobowych- identyfikacja- bycie taka osobą, posiadanie takich właściwości osobowych jak model (wzór osobowy), proces ten wiąże się z naśladownictwem i modelowaniem

- formułowanie zadań i stawianie wymagań

* powtarzanie, ćwiczenie, nagrody i kary

* powtarzanie- prowadzi do utrwalania sposobu wykonywania czynności ( wypracowywanie konwencji, schematów zachowania się), prowadzi do automatyzacji

* nagrody wywołują pozytywny stosunek do problemu i osoby nagradzającej

* negatywne skutki stosowania kar: agresja, wyraz siły; pogarsza społeczno- emocjonalne relacje dziecka i wychowawcy;; wzbudza niepokojów, szczególnie gdy karany nie jest w stanie inaczej się zachować; wyolbrzymia poczucie braku; skupienie uwagi karanego na karanym zachowaniu, przez co wzmacnia je; doświadczenie kary obniża poczucie własnej godności wychowanka; nie wygasza niepożądanych zachowań

- organizowanie społecznych sytuacji wychowawczych

* wchodzenie w interakcje społeczne, potwierdzanie ról społecznych

* zawiera składniki rzeczywiste i składniki subiektywne (obraz sytuacji, osób, relacji jednostki z innymi w danej sytuacji)

- przekazywanie systemu norm i wartości:

* internalizacja-uznanie przez jednostkę norm i wartości za własne; dziecko pod względem moralnym rozwija się najpierw pod wpływem przymusu, później w fazie dorastania uznaje ja za własną

* system wartości- wartościowe jest to co dla jednostki jest cenne z punktu widzenia jej potrzeb; wartości Witalne są charakterystyczne dla świata zwierząt i człowieka- stan ciała, relacje z innymi, stan sytuacji zewnętrznej; wartości DUCHOWE- charakterystyczne tylko dla człowieka - poznawcze, estetyczne, moralne, ontyczne

Wychowanie jest procesem, który odnosi się do pojedynczych jednostek i grup.

Pełni funkcje wyzwalająca i socjalizującą.

2. Nauczanie jako wyznacznik rozwoju.

Nauczanie- planowa praca nauczyciela z uczniami, mająca na celu wywołanie określonej formy aktywności zwanej uczeniem się, a przez to doprowadzenie do wystąpienia względnie stałych zmian w strukturze wewnętrznej wychowana

- planowa praca z uczniami pozwala zdobywać wiadomości, umiejętności, rozwijać osobowe

- kierowanie procesem uczenia się ucznia, uczenie ucznia jak się uczyć

- może odbywać się w sytuacji grupowego lub indywidualnego uczenia

Relacje miedzy nauczaniem rozwojem (Wygotski)

- rozwój postępuje, a za nim idzie nauczanie- procesy rozwojowe są niezależne od procesów nauczania; nauczanie nie posiada w ogóle znaczenia dla rozwoju, jest czynnikiem zewnętrznym wobec rozwoju, potrzebna pomoc, zadanie niewiele ponad umiejętnościami

nauczanie rozwój

- uczenie jest rozwojem- nauczanie i rozwój zachodzą równolegle, synchronicznie; nauczanie i rozwój nie wpływają nawzajem na siebie; nauczanie będąc rozwojem musi się liczyć z prawami rozwoju

rozwój

nauczanie

- rozwój jest niezależny do nauczania, a nauczanie utożsamiane jest z rozwojem- rozwój jest dojrzeniem i przygotowuje do uczenia, które pobudza dojrzewanie

rozwój

nauczanie

Wygotski uważa, ze wymienione wyżej sposoby ujmowania relacji między rozwojem a nauczaniem są błędnymi konsekwencjami- proponuje inne ujecie:

- nauczanie wyprzedza i wpływa na rozwój- nauczanie stanowi niezbędny czynnik rozwoju „dobre jest każde nauczanie, przez które rozwój jest wyprzedzany”

rozwój nauczanie

Strefa najbliższego rozwoju (Wygotski):

- na każdym poziomie rozwoju możemy mówić o aktualnym poziomie rozwoju (wszystkie umiejętności, które jednostka aktualnie posiada, zadania, które jednostka sama potrafi rozwiązać, tzw. dzień dzisiejszy dziecka- możemy je zmieniać za pomocą testów)

- na każdym poziomie rozwoju możemy ustalić potencjalny poziom rozwoju (to co w jednostce dopiero dojrzewa, tzw. jutro dziecka; wyznaczające te zadania, które jednostka nie umie jeszcze sama rozwiązać, ale może tego dokonać przy pomocy kogoś lepiej rozwiniętego)

- różnica pomiędzy potencjalnym a aktualnym poziomem rozwoju to STREFA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU

- nauczanie powinno być nastawione na strefę najbliższego rozwoju (wyprzedzać aktualny poziom rozwoju, aby być motorem dalszego rozwoju)

- nauczanie wymaga poznania, czy dziecko znajduje się w danej strefie- w zależności od dziedziny dziecko może znajdować się na różnych poziomach rozwoju; o tym, ze dziecko znajduje się w danej strefie świadczy to, ze: wykazuje zainteresowanie dana czynnością, często podejmuje taka aktywność; zwraca się do dorosłego o pomoc; przy niewielkiej pomocy od dorosłego opanowuje tą czynność

- nauczanie musi uwzględniać właściwości danego okresu rozwojowego

Formy uczenia się i nauczania w dzieciństwie:

spontaniczne do 3 lat

spontaniczne/ reaktywne 3-6 lat

reaktywne po 6 r.ż.

Uczenie się spontaniczne- przebiega według własnego programu, dzieci uczą się tego, co chcą (dorosły ma postępować za dzieckiem), związane z tym, że procesy pobudzenia przeważają nad procesami hamowania

Uczenie się spontaniczno-reaktywne- im dziecko młodsze tym bardziej przeważają procesy spontaniczne

-dziecko uczy się tego, czego chce, ale chce tego, czego wymaga nauczyciel (jeśli nauczyciel zainteresuje dziecko, to pójdzie ono za przykładem nauczyciela)

- uwarunkowane jest rozwojem pamięci (dowolne zapamiętywanie) i rozwojem wyobrażeń

Uczenie się reaktywne- przebiega w odpowiedzi na propozycje dorosłego

- dziecko może uczyć się według programu

- dziecko umie dostosowywać się do wymagań nauczyciela

- dziecko wykształciło już aktywność dowolną

22.01.08

Rozwiązanie kryzysu owocuje wykształceniem się nowej siły witalnej

Na każdym etapie jednostka zostaje wyposażona w nową zdolność podstawową, zdolność ta stanowi podstawę orientacji w toczeniu, interpretacji zdarzeń- źródło nowych strategii radzenia sobie w życiu (pojawia się 8 zdolności podstawowych- wykład z zeszłego tygodnia)

Rzadko występuje niepomyślne rozwiązanie konfliktu

Rozwiązanie każdego kryzysu wyznacza moment przejścia do następnego etapu

Zadaniem ego jest integrowanie harmonogramu rozwoju organizmu ze strukturą zmieniających się w każdym następnym etapie życia instytucji społecznych

Rdzeniem osobowości jest zdolność do odczuwania własnego położenia w świecie, różnicujące się w kolejnych okresach życia jednostki przez kształtowanie się zdolności cząstkowych przewidzianych w planie budowy ego.

Zmiany w ciągu życia jednostki:

1. Niemowlęctwo- dzieci musza nauczyć się, ze inni troszczą się o ich potrzeby, mieć do nich zaufanie, matka stanowi kluczowy czynnik społeczny rozwoju dziecka- efektem zaufanie lub jego brak

2. 2-3 lata- dzieci muszą uczyć się być autonomiczne: porażki mogą prowadzić do zwątpienia we własne zdolności oraz poczucia wstydu. Czynnikami społecznymi w rozwoju dziecka są rodzice.

3. 4-5 lat- dzieci usiłują zachowywać się w dorosły sposób i brać na siebie odpowiedzialność, musi być zachowana równowaga między poczuciem inicjatywy i podporządkowaniem się prawom; kluczowym czynnikiem rozwoju jest rodzina- wiek zabawy

4. Wiek szkolny- 6-12 lat- dzieci muszą doskonalić ważne sprawności społeczne i szkolne; zdobywają poczucie kompetencji własnej, pewności siebie; znaczącymi czynnikami społecznymi są nauczyciel i rówieśnicy

5. Musi ustanowić tożsamość społeczną, zawodową podstawowy czynnik społeczny to społeczność rówieśników

- skrzyżowanie dzieciństwa i dojrzałości

- najważniejsza odpowiedź na pytanie kim jestem- poczucie tożsamości- indywidualna (integracja pełnionych ról) i grupowa (poczucie przynależności)

6. Wczesna dorosłość- 23-34 lata- Ustanowienie silnych przyjaźni oraz osiągniecie poczucia miłości i wspólnoty z inna osobą; podstawowy czynnik społeczny- małżonkowie, kochankowie, przyjaciele

7. 35-60 lat-Bycie produktywnym w rodzinie i/lub pracy. Znaczący czynnik społeczny i małżonkowie, dzieci, normy kulturowe- brak rozwiązania konfliktu- poczucie stagnacji

8. Powyżej 62 lat- spostrzeganie w przeszłość i ocena- poczucie integralności. Ważny czynnik determinujący rozwiązanie kryzysu doświadczenie życiowe- bilans życiowy; inaczej prowadzi do desperacji i rozpaczy

Implikacje teorii Eriksona:

- praca kliniczna- gdy nie udaje się rozwiązać konfliktu- człowiek cofa się do wcześniejszych stadiów- próba prowadzenia sobie

- wychowanie dziecka

Jak badać rozwój:

- organizacja badań umożliwiająca uchwycenie zmian rozwojowych (spostrzeżenie problemu, ustalenie programu badań, dobór metod i technik badania)- ustalenie podejścia badawczego

- ustalenie formuły badania:

Zwykle przyjmuje się, ze R= f(W) - rozwój funkcja wieku- ta formuła nie przynosi wyjaśnień, prowadzi do ustalenia tego, co jest wspólne; podejście poprzeczne; grupy zasadnicze.

Jest stosowana, bowiem wyraża znaczną część wiedzy o rozwoju, ujmuje stałe związki R-W, pozwala przewidywać

Formuła R= f(W, P, Ś)- pozwala uchwycić różnice indywidualne, podejście podłużne; grupy E i K (kontrola i eksperyment)

Tematy do badań:

- samorzutne występowanie zjawiska (klasyfikacja i diagnoza)

- regularność, prawidłowości występowania zjawiska

- dostępność narzędzi badania

- określone hipotezy

- przyjęcie istniejącej teorii

Specyfika badań nad rozwojem:

- konieczność takiej organizacji badań, by można było uchwycić zmiany rozwojowe

- pewne zjawiska występują jedynie w określonych momentach rozwoju (cechy utracone)

- należy uwzględnić specyfikę zachowania dziecka w danym okresie rozwojowym

- stosowanie technik niewerbalnych we wczesnych okresach

- panowanie nad całym zachowaniem dziecka

- pamiętać o możliwym wpływie badacza na dziecko

- uwzględnianie wymogów instytucji, w której prowadzone są badania

Podejście- organizacja sposobu rozwiązywania problemu polegająca na spostrzeganiu problemu, ustaleniu programu badań, doboru grup badanych itp.

Rodzaje:

- longituidalne- podłużne

- transwersalne- poprzeczne

- ukośne

Podejście longituidalne- badanie tej samej grupy na przestrzeni wielu lat

- zbieranie wielu, możliwie jak największej liczby danych

- każda osoba badana jest wielokrotnie, w różnym wieku

- zachowanie tych samych zmiennych

Walory:

- pozwala uchwycić dynamiczny charakter zmienności zachowań

- pozwala na badanie tempa zmian

- pozwala na badanie zmienności/ stałości cen

- pozwala określić model zmian wewnątrzosobniczych

- daje pewność, ze klasa badanych zachowań jest ta sama w każdym momencie badania

- daje pewność, ze zmiany zalezą od wieku a nie innych zmiennych

- pozwala na stwierdzenie wpływu wcześniejszych cech na późniejsze

- pozwala przewidywać późniejszy rozwój

- pozwala na badanie utraconych właściwości

Ujemne cechy podejścia:

- trudności z doborem/utrzymaniem grupy

- trudności z doborem metod

- angażowanie wielu badaczy

- kosztowność badania

- nie nadają się do opracowań statystycznych

Podejście transwersalne:

- badanie kilku grup osób w różnym wieku w tym samym czasie

- każda grupa badana jednorazowo

- zakłada się, ze różnice wieku są równoważne ze zmianami rozwojowymi

Walory:

- pozwala na badanie tendencji rozwojowych

- badanie mało kosztowne

- krótki czas zbierania danych

- badanie może prowadzić 1 osoba

- możliwość statystyki

Ujemne cechy:

- traci z oczu zmiany indywidualne

- uzyskuje się dane uśrednione

- trudno określić wpływ innych zmiennych

Podejście ukośne:

- badanie osób z różnych pokoleń w tym samym wieku

- badania w różnym czasie

- pomiar jednorazowy

- pozwala na ujawnianie wpływu kohorty (pokolenia)

- pozwala na zestawienie podejścia longituidalnego i transwersalnego

Rodzaje podejść w badaniach nad rozwojem:

Podejście	podłużne	poprzeczne	ukośne
grupa	jeden	kilka	kilka
wiek	różny	różny	ten sam
czas	różny	ten sam	różny
liczba pomiarów	wiele	jednorazowy	jednorazowy

Metoda- racjonalny sposób rozwiązywania problemu

Metody psychologii rozwojowej:

- obserwacja- uważne i celowe obserwowanie zjawiska, rodzaje obserwacji, cele badania obserwacyjnego

- eksperyment naturalny, quasi eksperyment, eksperyment laboratoryjny

- testy

- skale

- kwestionariusze

- metoda kliniczna Piageta

- metoda mikrogenetyczna

Dobór osób do badania:

- reprezentatywność próby (dobór losowo-celowy)

- osoby, które odpowiadają w badaniach (wybierane są te, które zgadzają się)

- optymalna liczba badanych (ważniejsza liczba badanych)

Eksperyment badań nad rozwojowych:

- chronić od ewentualnych negatywnych następstw

- do 3 r.z. badać w obecności opiekuna

- zgoda rodziców na badanie dziecka

- przekazywanie wyników badań

Wyjaśnienie wyników badan:

- interpretacja przez analogie (uzyskane wyniki pozostają w zgodzie z…)

- interpretacja wyjaśniająca ( w kontekście przyjętej teorii…)

---