Feminizm (rozdział 5 książki): trzy nurty feminizmu (liberalny, radykalny, socjalistyczny); symboliczne unicestwienie kobiety; Modleski i konieczność krytyki feministycznej; słabość analizy treści; czy mass media odzwierciedlają rzeczywistość? Dlaczego niektóre nurty feminizmu postulują wykorzystywanie innych teorii: strukturalizmu, psychoanalizy, marksizmu? pojęcie patriarchatu (definicja Hartman); Analiza ideologii w piśmie „Jackie” przeprowadzona przez McRobbie i krytyka tej analizy;
Feminizm liberalny - krytykujący nierówne i oparte na wyzysku zatrudnienie, a także sposób przedstawienia kobiet w mediach i kulturze popularnej; postuluje on zmiany legislacyjne w celu poprawienia tej sytuacji.
Feminizm radykalny - traktujący interesy mężczyzn i kobiet jako fundamentalnie i nieuchronnie odmienne oraz ujmujący patriarchat oraz kontrolę i represję doświadczane przez kobiety ze strony mężczyzn jako podstawową historyczną formę podziału i ucisku społecznego, co prowadzi do hasła kobiecego separatyzmu. Uważa patriarchat za najbardziej podstawową i historycznie uniwersalną strukturą ucisku, ale dodatkowo interpretuje męskość i kobiecość jako wrodzone cechy biologiczne kobiet i mężczyzn.
Feminizm socjalistyczny - kładący nacisk na patriarchat, ale próbujący włączyć go do analizy kapitalizmu i usiłujący dokonać radykalnej transformacji relacji pomiędzy płciami jako integralnej części wyłaniania się społeczeństwa socjalistycznego. Wyjaśniając pozycję kobiety, nie skupia się wyłącznie na problemie płci, ale próbuje także dołączyć do analizy przynależności klasowej i warunków ekonomicznych kobiet.
Symboliczne unicestwienie kobiety - tak Tuchmann nazywa sposób w jaki kultura i sposób przedstawienia w mediach ignorowały, eliminowały, marginalizowały lub trywializowały kobiety i ich interesy. Kobiety były albo nieobecne, albo przedstawiane w sposób stereotypowy, z zaakcentowaniem ich seksualnej atrakcyjności bądź podczas wykonywania prac domowych - kobiety były symbolicznie unicestwiane w mediach poprzez ich pomijanie, potępianie lub strywializowanie. Symboliczne unicestwienie kobiet praktykowane przez media służy potwierdzeniu ich roli jako żon, matek, gospodyń domowych; jest to los kobiety w społeczeństwie patriarchalnym. Kobiety są socjalizowane do pełnienia tych ról poprzez kulturowe przedstawienia, które starają się podkreślić to, co wydaje się być naturalnym przywilejem kobiet.
Właśnie Tuchmann, stworzyło jedno z najważniejszych rozważań dotyczącej tezy, że mass media „symbolicznie unicestwiają” kobiety. Odnosi ona to pojęcie do hipotezy mówiącej, że mass media odzwierciedlają wartości istniejące w społeczeństwie. Nie chodzi jednak o realny obraz społeczeństwa, ale o jego symboliczną reprezentację, czyli o to, jak ono pragnęłoby widzieć samo siebie. Tuchmann twierdzi, że wszystko, co nie jest przedstawione w podobnie afirmatywny sposób, zostaje symbolicznie unicestwione: „albo potępienie, trywializacja, albo nieobecność oznaczająca symboliczne uśmiercenie”. „Kobiety pracujące są odrzucane. Inne są strywializowane - przedstawiane jako dziecinne ozdoby, o które trzeba dbać, albo przypisane do domowego zacisza. W rezultacie podlegają one symbolicznemu unicestwieniu”. Media są zaangażowane w symboliczne unicestwienie kobiet poprzez ignorowanie kobiet pracujących, albo trywializowanie kobiety poprzez ograniczanie jej do domowego ogniska. Takie symboliczne unicestwienie kobiet potwierdzają wzmianki pokazane w telewizji. Analizy reklamy telewizyjnej wspierają hipotezę odbicia (stanowi ona że media odzwierciedlają wartości społeczne w celu przyciągnięcia publiczności). W reklamach kobiet albo się nie dostrzega, albo przedstawia je w stereotypowych rolach. W stacjach komercyjnych reklamy sprowadzają kobiety do roli gospodyni, matki, pomocy domowej i obiektu seksualnego, tym samym ograniczając ich rolę w społeczeństwie.
Modleski i konieczność krytyki feministycznej
Proponuje ona ukazanie związków krytyki feministycznej z analizami kultury popularnej w innych odmianach feminizmu, jest analiza relacji między płcią a kulturą masową. Jej sądy są radykalne, gdyż wykraczają poza twierdzenie, że kobiety są „unicestwiane” przez kulturę popularną; kwestionuje ona język i założenia, w ramach których oceniano dotąd kulturę popularną.
Generalny punkt wyjścia Modleski zakłada, że płeć ma zasadnicze znaczenie w badaniach kultury popularnej i szczególną wagę dla samego pojęcia kultury masowej. Przede wszystkim nie traktuje ona płci jedynie jako jednego z wymiarów czy aspektów w ogólnym obrazie kultury popularnej. Twierdzi ona, że nasze sposoby myślenia i odczuwania kultury masowej są tak ściśle powiązane z pojęciami kobiecości, że potrzeba krytyki feministycznej staje się oczywista na każdym poziomie dyskusji. Kobiety czyni się odpowiedzialnymi za kulturę popularną i jej szkodliwe efekty, podczas gdy mężczyzna utożsamiano z kulturą wysoką lub sztuką; W ten sposób kulturę masową identyfikuje się z kobiecością, a kulturę wysoką z męskością.
Według Modleski problem polega na pokazaniu, dlaczego kobiety w społeczeństwach patriarchalnych są zmuszone do zajmowania się konsumpcją, niż na obwinianiu ich za pojawienie się konsumeryzmu jako takiego.
Modleski pokazuje jak same terminy używane do oceniania kultury masowej i uzależniające ją od kultury wysokiej biotą się z seksistycznej konstrukcji kobiecości i męskości, którą można znaleźć w społeczeństwie. Perspektywa Podleski operuje zbiorem opozycji, które uprzywilejowują męskość i sztukę kosztem kobiecości i kultury masowej:
Kultura wysoka (sztuka) |
Kultura masowa ( popularna) |
Męskość |
Kobiecość |
Produkcja |
Konsumpcja |
Praca |
Czas wolny |
Intelekt |
Uczucie |
Aktywność |
Bierność |
Pisarstwo |
Czytelnictwo |
Można zatem twierdzić przykładowo, że obawy wyrażane przez krytyków ze sfery kultury wysokiej wobec roli kultury masowej, iż czyni ona publiczność biedną i mało odporną, skłonną do konsumeryzmu, równa się obawie przed feminizacją publiczności. Wskazuje to, że zdaniem Modleski, jak ważne miejsce w rozumieniu kultury popularnej zajmuje płeć.
Słabość analizy treści
Ważnym warunkiem wstępnym rozwoju alternatywnej teorii feministycznych jest zatem krytyka analizy treści. O ile metoda ta ma ogólniejsze znaczenie dla badań w naukach społecznych, o tyle w studiach kulturalnych i badaniach mediów wydaje się ona zajmować miejsce dominujące.
Głównym założeniem analizy treści jest teza, że istnieje, z jednej strony związek między częstotliwością, z jaką dany element pojawia się w tekście lub reklamie, a interesem lub intencjami producenta, natomiast z drugiej strony reakcjami widowni. To, czego dotyczy tekst, albo to, co producent chce przezeń przekazać, jest w nim ukryte może zostać odsłonięte dzięki określeniu i zliczeniu znaczących cech tekstu. Analiza treści ogranicza się zwykle do obszernych, obiektywnych i systematycznych przeglądów jawnej treści za pomocą zliczenia jej poszczególnych elementów, co stanowi podstawę późniejszej interpretacji.
Twierdzi się, że analiza treści jest teoretyczna, gdyż nie wiąże się z żadnym modelem teoretycznego wyjaśniania; ponadto jako ilościowa metoda badań stosowana jest zbyt mało krytycznie. O teoretyczności tej metody ma przesądzić fakt, iż nie opiera się ona na wyjaśnieniu związków między kulturą popularną, której tekst jest analizowany, a kontekstem społeczno - strukturalnym.
Brak jakościowych rozróżnień łączy się z niemożnością odróżnienia przez analizę treści odmiennych poziomów znaczeniowych. Ta linia krytyki wiele zawdzięcza przyjęciu teoretycznych założeń semiologii lub marksizmu, które podkreślają, że mamy ukryte i jawne poziomy znaczenia; analiza treści ma do czynienia tylko z tym drugim - badaniem jawnych znaczeń. „Metoda wylicza cechy widoczne, ale pomija istotną kwestię różnicy prezentowanych treści”.
Krytyka: Bardziej jakościowa ocena przekazywania wiadomości oraz reprezentowania kobiet (…) opiera się na krytycznym stosunku do analizy treści i jej programu badawczego. Analiza treści podtrzymuje tezę że „mężczyźni kontrolują przemysł”, ilościowo podkreśla ona (analiza) przewagę męskiego punktu widzenia w kulturze popularnej, podobnie jak inne typy świadectw statystycznych mogą określić fakt męskiej kontroli nad mediami. Ta metoda może dostarczać tylko statystycznego obrazu stosunków płci i stosunków społecznych oraz danych dotyczących reprezentacji kobiet i mężczyzn. Metoda ta nie wychodzi poza ramy czysto opisowe mimo iż obrazuje ona sposób przedstawiania obu płci w różnych okresach. Analiza treści twierdzi, że jest obiektywna, ale zależy ona od kategorii, które sama określa przy badaniach tekstów przekazów. Obiektywność takich kategorii można kwestionować. Metoda ta nie udziela odpowiedzi na pytania:
Skąd się biorą przedstawienia kulturowe?
Jakie różne typy przedstawień obecnych w mediach w łączą się ze sobą?
Dlaczego i w jaki sposób przedstawienia te zmieniają się w czasie?
Bez jakiegoś rodzaju teorii w ogóle trudno podjąć próbę odpowiedzi na te pytania. Analiza treści wychodzi z założenia, że przedstawienia w mediach mają charakter zwarty i jednolity, a nie dwuznaczny i sprzeczny, oraz że stereotypy płci pokazywane w mediach są jasne i spójne, a nie złożone i podatne na różnorodne interakcje.
Odzwierciedlenie rzeczywistości w mass mediach
Owo symboliczne unicestwienie oznacza, że kobiety, ich życie i zainteresowania nie są trafnie ukazane w mass mediach. Popularna kultura mediów NIE pokazuje nam rzeczywistego życia kobiet. Odpowiednikiem nieobecności, oczerniania i trywializacji kobiet jest pominięcie, uprzedzenie i zniekształcenie obecne w części mass mediów. Twierdzi się, że kultura popularna oferuje konsumentom fantazję i zastępczy świat, a nie rzeczywistość, w której oni faktycznie żyją. Po to, by mass media mogły skutecznie przygotować ludzi do pełnienia zastanych ról płciowych, nie mogą one im pokazywać, jakie role są naprawdę.
Punktem zainteresowań feministek liberalnych jest właśnie odzwierciedlenie prawdziwego wizerunku życia kobiet w społeczeństwach kapitalistycznych i patriarchalnych. To zjawisko opisuje analiza treści: obrazuje ona w jaki sposób kulturowe przedstawienia kobiet, zniekształcają rzeczywistość kobiecego losu, pokazując raczej świat fantastyczny niż realny. Feministki właściwie pytają kto kreuje tą obiektywną rzeczywistość, którą przedstawiają media. Niektóre stereotypy kulturowe, albo ich elementy, mogą mieć swoje społeczne odpowiedniki w „rzeczywistym świecie” (np. niektóre reklamy kierowane tylko do kobieto bo to one są konsumentkami). Feministki skrytykowały twierdzenie, że kulturowe przedstawienia muszą być albo rzeczywiste, albo nierzeczywiste (wizerunki kobiet np. w operach mydlanych ciężko traktować jako czysto fikcyjne).
Inne teorie uważają media i kulturę popularną za odgrywające kluczową rolę w procesie konstruowania rzeczywistości. Semiologia, na przykład, zaprzecza, że istnieje obiektywna rzeczywistość, ale twierdzi, że nasza wiedza jest tworem kulturowym dzięki takim kategoriom jak język. Według współczesnych feministek, przyjęcie podobnych strategii teoretycznych sprawia, że rzeczywistość nie może być uważana za coś oczywistego. Musi ona być rozumiana jako coś pod wieloma ważnymi względami skonstruowane poprzez procesy kulturowe i ideologiczne. Stąd też należy ją analizować z różnych perspektyw teoretycznych - strukturalizmu, psychoanalizy i marksizmu - oraz stosowa bardziej odpowiednie pojęcia. Jednym z nich jest: patriarchat.
Patriarchat - wg. Hartman która stwierdziła, że „patriarchat możemy zdefiniować jako zbiór społecznych stosunków między mężczyznami, którzy posiadają bazę materialną i którzy - mimo że hierarchicznie zróżnicowani - ustalają lub tworzą współzależność i solidarność wśród mężczyzn, która pozwala im dominować nad kobietami”. Pojęcia patriarchatu odnosi się do nierównych stosunków między kobietami i mężczyznami, które są głównym determinantem tego, jak kobiety i mężczyźnie będą przedstawiani w kulturze popularnej i jak będą reagować na te przedstawienia.
Teoria psychoanalizy łączy się z pojęciem patriarchatu, gdyż rozważamy, jak i dlaczego mężczyźni oglądają kobiece przedstawienia tworzone przez współczesną kulturę popularną i jakie ma to konsekwencje dla dominacji mężczyzn nad kobietami. Mulvey uważa, że ta teoria redukuje wszystko do kwestii płci i tym samym pomija inne ważne wymiary władzy wpływające na stosunki patriarchalne (stosunki klasowe i rasę).
Teoria marksistowska i połączenie jej z feminizmem było dyskutowane w latach siedemdziesiątych. Trudność leży w stworzeniu ramy pojęciowej, która byłaby odpowiednia dla wyjaśnienia tak szerokiego zakresu nierówności społecznych. Istnieje groźba zarówno ekonomicznego redukcjonizmu marksizmu, jak i redukcjonizmu płci, związanego z patriarchalnymi teoriami społeczeństwa.
Analiza ideologii w piśmie „Jackie” przeprowadzona przez McRobbie
Magazyn „Jackie” McRobbie badała pod względem tego, w jaki sposób dziewczęta postrzegają szkołę, rodzinę i klub młodzieżowy. McRobbie pisze, że każda z tych instytucji usiłuje kształtować i rozwijać życie swoich członków w określony sposób. Jedną z ich podstawowych funkcji jest odtworzenie podziału pracy wg. różnic płci w ten sposób, aby dziewczęta akceptowały swój podporządkowany status społeczny.
McRobbie przeprowadziła ideologiczną analizę pisma „Jackie” - funkcją tego tygodnika ma być osadzenie dziewcząt w późniejszych rolach żon i matek za pomocą kultywowania na ramach pisma ideologii kobiecości nastolatek. Tygodnik ujmowany jest jako system znaków ucieleśniających tę szczególną ideologię, która usiłuje zapewnić akceptację przypisanych młodym dziewczynom kodów i wartości. Gazeta zwraca się bezpośrednio do młodych kobiet, odwołuje się do konsumeryzmu i kultury, która określa jednolity status nastolatek, ukrywając ich różnice będące wynikiem nierówności klasowych i rasowych. Młode dziewczyny mają pogodzić się z panującym porządkiem kwestii kobiecości, czasu wolnego i konsumpcji. Tygodnik działa jako swoista siła ideologiczna, co udowadnia McRobbie zwracając się do semiologii i próbując ustalić zespół kodów tworzących ideologię nastolatek. Jednak jej analiza ma sens tylko wtedy kiedy założymy, że ideologia „Jackie” określa przekonania i zachowania czytelniczek. Wyznacza ona cztery kody:
Kod romantycznej miłości - zwany także „chwilą szczęścia” kod zawiera poszukiwania przez dziewczynę romantycznej miłości, znalezienie dobrego chłopaka, choć musi się odnieść do problemu, że taka miłość może nie trwać długo; kod ten uznaje fakt, że mężczyzna może adorować, kochać, „pieścić” i być seksualnie przywiązanym do swojej dziewczyny, ale jednocześnie podnieconym przez inne. Przez to dziewczyny nie dopuszczają w ogóle możliwości innego związku niż romantyczna miłość dziewczyny i chłopaka.
Kod życia osobistego uwzględniający momenty cierpienia - dotyczą one (trudności) realnego życia wyrażanych w listach, Odpowiedzi oferowane czytelniczkom potwierdzają i wzmacniają ideologię kobiecości nastolatek którą odnaleźć można w tygodniku.
Kod mody i piękności - poucza on czytelniczki, jak mają wyglądać i jak się ubierać, aby spełnić wymagania ideologii, chodzi tutaj też o ich wprowadzenie do „sfery kobiecej konsumpcji”.
Kod muzyki pop - razem jej fanami i gwiazdami
Analiza tych kodów, pozwala McRobbie dojść do pewnych wniosków:
„Jackie” organizuje, określa i skupia się wyłącznie na sprawach osobistych, traktując je jako sferę najważniejszą dla nastolatek
Romantyczne uczucie, problemy, moda, piękny wygląd i pop wyznaczają sferę kobiecości młodych dziewcząt. „Jackie” reprezentuje romantyczny indywidualizm
Dziewczyna wg. gazety jest samotna w swoim poszukiwaniu miłości
Kobieca solidarność czy nawet przyjaźń wg. tygodnika nie istnieje
W stosunku do swojego chłopaka musi ona być gotowa spełnić jego żądania również te związane z jego planami na wieczór, oraz przez pryzmat jego planów na resztę wspólnego życia
McRobbie uznaje istnieje ideologii kobiecości nastolatek, która kiedy przybiera swój kształt na stronach „Jackie” jest niezwykle silna, zwłaszcza jeżeli weźmiemy pod uwagę, że czytelniczki przesiąkają nią w jej skodyfikowanej formie, każdego tygodnika od kilku lat.
Krytyka: 166