„Populacje ludzkie jako systemy biologiczne” J. Strzałko

Antropogeneza - ciąg przemian żywych organizmów, który doprowadził do pojawienia się człowieka.

Homonizacja - ciąg w antropogenezie, w którym doszło do ukształtowania się gatunkowych cech ludzkich.

Szkicowy przebieg antropogenezy:

Małpiatki → małpy zwierzokształtne → małpy człekokształtne →naczelne → człowiek

Metody datowania wykopalisk:

- stratygraficzna (za pomocą warstw gleby, gdy nie jest ona naruszona i jest odpowiednia dokumentacja)

- F.U.N (Fluor, Uranium, Azot) F. i U. ile wejdzie do kości…co daje nam liczbę ile tego jeszcze pozostało w kościach..a tą przelicza się na wiek

- rozkład węgla.

Chronologia procesu homonizacji:

1. Driopitek (prokonsul) 18 -22 mln. lat temu.

Zwierzę 4-nożne, o chwytnych kończynach, sprawnie poruszające się na drzewach i ziemi. Delikatna czaszka.

2. Ramapitek - 12 - 14 mln. lat

Silnie skrócona twarz, ściśle przylegające zęby do siebie w łuku, który miał kształt lekko paraboliczny, a kły już niemal zredukowane bo nieznacznie wystające poza linię zgryzu.

1, i 2. to małpy ,które dały początek ewolucji człowieka, zdecydowanie do homonidów zalicza się:

3. Australopitekus (australo - południowy; pitekus- małpa) 4 mln. Lat temu (poliocen).pierwsze szczątki odkryto w 1974r. - to kości „Lucy”- czaszka dziecka. wytwarza narzędzia!!!!! istniały gatunki(różniące są w rozmiarach i masywności kośćca:

- Australopitekus Robustus (jedzący tylko rośliny, rozmiar jego puszki mózgowej od 430 - 530 cm³) ;

- A. Africanus - drapieżca, który swoją dietę opiera na mięsie. , rozmiar jego puszki mózgowej taki sam jak Austr. Robustus - od 430 - 530 cm³) ;

Uzębienie australopiteków - łuk paraboliczny, brak przerwy na wystające kły (są one zredukowane), kontaktują się one z sąsiednimi zębami jak u człowieka współczesnego. Różnią się od homo sapiens wielkością czy proporcjami trzonowców względem siebie. Poruszają się dwu-nożnie, miednica już całkowicie odpowiada pozycji pionowej, lecz staw kolanowy, skokowy i śródstopie jeszcze nie do końca, co mówi nam o tym, że takie poruszanie się nie było jeszcze dość doskonałe. Australopiteki wykonywały i posługiwały się narzędziami z kości i kamieni. Żyły na terenie bez- lub słabo zadrzewionej sawanny.

Nagromadzona w populacji Australopiteków informacja i sposoby jej transmisji osiągnęły poziom, który przyjęto nazywać kulturą.

U australopiteków zanikać musiała hierarchiczna zależność między poszczególnymi osobnikami. Wykształcił się natomiast system współdziałania i dystrybucji żywności. Samice, a raczej kobiety Australopiteki na skutek przedłużenia się ciąży i konieczności opieki nad potomstwem (które dłużej pozostawało niesamodzielne) nie mogły brać udziału w pozyskiwaniu żywności w takim samym stopniu jak samce (np. polowanie). Sprawne funkcjonowanie grup wymagało zróżnicowania f-cji obu płci i zapewnienia egzystencji tym, którzy czasowo byli mniej sprawni. Przypuszcza się, że już wówczas ukształtował się typ więzi społecznej jaką jest monogamiczna rodzina (jeden samiec i jedna samica), konsekwencją tego jest wykształcenie ludzkiego typu zachowań płciowych, którego charakterystyczną cechą jest stałą receptywność seksualna kobiet. (receptywny- przyswajany; przyjmowany z zewnątrz, podlegający wpływom zewnętrznym, przejęty, odbiorczy). Ja to rozumiem jako brak okresu godowego( jak to jest u zwierząt),tylko „gotowość do akcji” przez cały rok.

- A. (Homo) Habilis (homo habilis - człowiek wyprostowany) - uznawany także przez niektórych już nie jako gatunek australopiteka, lecz wyżej rozwinięty gatunek homonida. Jest on o wiele bardziej rozwojowo rozwinięty. Wygląd czaszki i rozmiar puszki mózgowej (800 cm³)jest główną różnicą

Kultura osteodontokeratyczna (termin. Zaproponowany przez Darta) - ukształtowała się w czasie występowania wyżej wymienionych gatunków. Jej wytworami były fragmenty kości, zębów i rogów zwierzęcych, na których znaleziono ślady celowej obróbki. Przypuszczalnie narzędzia kamienne (proste otoczaki, obłupane na jednym końcu, co je zaostrzało) służyły do obrony przed napastnikami i przydawały się do atakowania i zabijania zwierząt.

4. Homo Erectus (człowiek zręczny) - inaczej Pitekantrop. Od 1 mln. do 350 tyś lat temu.

W Chinach w pobliżu kości znaleziono ślady obozowiska, a tam ślady ognisk!, liczne narzędzia kości zwierząt stanowiących pożywienie. Jego kości występuj w Afryce, Azji, Europie. W stosunku do Australopit. H. Erectus wykazuje znacznie powiększenie puszki mózgowej (do. Ok. 800 cm³ - na Jawie do ok. 1200cm³ (Czu - ku - tien )). Zęby nie różnią się zasadniczo od homo sapiens, są jednak większe, a poprzez zwiększenie rozmiarów kości poza czaszkowych zwiększenie wysokości i masy ciała.

H. Erectus zamieszkiwał w „obozowiskach” długotrwale, bądź sezonowo. Mieszkał na terenach stepowo-leśnych, bogatych w zwierzynę łowną. Był łowcą! Miał narzędzia do zabijania , obróbki i uzyskiwania niezbędnych surowców (skóra, ścięgna, rogi, itp.), a także te do produkcji narzędzi. Ognia używał jako źródła ciepła, do cieplnej obróbki pokarmów, do obrony.

5. Homo Sapiens- człowiek neandertalski. Pierwsza czaszka znaleziona w Neardentali w RFN (stąd nazwa) w 1856r. Występował do ok. 35 tyś. Lat temu.

Człowiek niski (ok.1,5m), silnie zbudowany o dużej specyficznej czaszce - poj. puszki mózgowej zasadniczo jak u nas - 1550 cm³, lecz jej kształt jest inny: czaszka jest niska, wydłużona, z „kątowo” uwypukloną potylicą, nad oczołowy brzeg kości czołowej ukształtowany w silny wał, brak charakterystycznej dla człowieka współczesnego bródki w żuchwie.

Wyposażenie kulturowe: wiele narzędzi kamiennych ( w archeologii zwane mianem przemysłu mustierskiego- od stanowiska wykopaliskowego w Le Moustier). Był łowcą, przedmiotem tego bywały wielkie zwierzęta np. mamuty. Posiadał bogate wyposażenie informacyjne, o czym świadczą rozmaite formy narzędzi i precyzja ich obróbki. Domyśla się też u niego obecność określonych idei (zestawów interpretacji zjawisk otaczającej go rzeczywistości, a także własnego miejsca). Dowodem na to jest odkryty w Szwajcarii (Drachenchol) pochówek głów niedźwiedzia jaskiniowego, a także ślady obrzędowych zabiegów wokół zmarłych ludzi ( przynoszono np. kwiaty- groby z La Ferrasie, La Chapelle-aux-Saints, czy z jaskini Szandar w Iraku. Sposobem porozumiewania się między osobnikami była (jak się sądzi) „mowa”. Neandertalczyk posługiwał się wydawanym przez siebie głosem jako środkiem przekazu wiadomości w formie zakodowanych symboli rzeczy i zjawisk (nie wiadomo jak daleko to było rozwinięte) .

6. Homo Sapiens Sapiens - człowiek współczesny. Pojawił się w górnym paleolicie, czyli ok. 40 tyś lat temu.

Żywność zdobywał drogą łowną, zbieractwem i uprawą. Narzędzia wyrabia z kamienia, rogów, i innych dostępnych surowców. Są one bardzo różnorodne i sprawne w użytkowaniu. Do wielu z nich można określić funkcje. Służyły do polowań, połowu ryb, przetwarzania żywności, obróbki skór, drewna i kości, budowy schronień, itp. H. Sapiens stosował broń miotaną, używał łuków i strzał. Narzędzia i przedmioty codziennego użytku są często zdobione, ale istnieją też przedmioty mające f-cje wyłącznie informacyjną - są to ozdoby, przedmioty kultu, wytwory sztuki (figurka kobiety, tzw. Wenus), instrumenty muzyczne (najstarszy inst.. muzyczny to tzw. Tarła kościane).

Dlaczego naczelne ewoluowały?

Odp. jedno z największych i najważniejszych kryteriów to kryterium adaptacji do środowiska drogą specjalizacji (doskonalenie się w sensie ewolucyjnym)

Sposoby pozyskiwania żywności (typ gospodarki):

1. ok. 10 tyś. lat temu - zbieractwo i łowiectwo (epoka kamienna - paleolit)

2. neolit (młodsza epoka kamienna) - próby hodowli zwierząt i uprawy roślin (kopieniactwo i pasterstwo)

3. po ostatnim zlodowaceniu - zbieractwa, pasterstwa, polowań, hodowli, uprawy.

1

---