R.71 PROBLEM IDENTYFIKACJI SPRAWCY PRZESTĘPSTWA PODCZAS KONFRONTACJI

Istnieją dwa rodzaje konfrontacji:

• wizualna

• słuchowa

KONFRONTACJA WIZUALNA

-Dane dostarczone przez świadków przy sporządzaniu portretów pamięciowych są zwykle niedoskonałe (świadek ma zwykle problemy ze sporządzeniem podobizny twarzy z poszczególnych fragmentów, bo na miejscu zdarzenia spostrzega je zwykle całościowo, jako układy cech; pamięć twarzy jest bardzo zawodna).

-Istnieją indywidualne różnice w zapamiętywaniu twarzy.

-Badania pokazały, że pamięć wzrokowa różni się od pamięci werbalnej, ale nie ma istotnych różnic w obrębie pamięci wzrokowej( między zdolnością do zapamiętywania twarzy a zdolnością zapamiętywania obrazów, przedmiotów i scen)

-Prozopagnozja niezdolność do rozpoznawania twarzy znanych sobie osób, przy zachowaniu zdolności do rozpoznawania przedmiotów i nieuszkodzonym wzroku.

- Za trudności w rozpoznawaniu twarzy (i w ogóle nieznacznych różnic między układami cech, nie tylko w przypadku twarzy) odpowiadają uszkodzenia w prawej półkuli.

- Ważny jest kąt, pod jakim ogląda się twarz ( twarz obróconą do góry nogami o wiele trudniej rozpoznać niż odwrócony budynek, trudno także określić emocje na takiej „obróconej” twarzy)

- J. Penry - wynalazca systemu Photo-fit (tworzenie twarzy z fotografii poszczególnych jej części), zakładał, że postrzeganie i zapamiętywanie twarzy wymaga dzielenia twarzy na części składowe, wyabstrahowania poszczególnych cech i dokonania systematycznej ich kategoryzacji np. kategoryzowanie nosa pod względem kształtu, rozmiaru itd.( to błędne podejście , bo ludzie zapamiętują związki między elementami twarzy, całe układy cech, a nie każdą część osobno)

-charakteryzacja sprawcy, przebranie znacząco zmniejsza możliwość rozpoznania sprawcy.

- ludzie lepiej rozpoznają twarze spośród kilku możliwych niż przypominają je sobie czy odtwarzają za pomocą słów.

- nieświadomy transfer - mylenie ze sobą dwóch osób, które widzieliśmy wcześniej przy różnych okazjach (eksperyment E.Loftus - wpływ sugestii na oskarżenie niewinnych ludzi)

- wpływ wcześniejszej wiedzy, doświadczeń jednostki, jej postaw, potrzeb, przekonań i oczekiwań na spostrzeganie sprawcy przestępstwa (eksperyment Allporta); ludzie widzą to, co spodziewają się zobaczyć, wcześniejsze doświadczenia zniekształcają percepcję (eksp. Brunera i Postmana)

- ludzie mają zadziwiająco dobra pamięć, ale w syt. przestępstwa pamięc zawodzi ( stres, strach, zaskoczenie, ludzie dbają o własne bezpieczeństwo, a nie o zapamiętanie szczegółów)

- ludzie łatwiej zwracają uwagę na te aspekty syt i cechy osób, które wydają im się interesujące (np. mężczyźni potrafią więcej powiedzieć o samochodzie biorącym udział w zdarzeniu niż kobiety)

- wpływ lęku na zapamiętywanie ( przy przestępstwach wzbudzających silny lęk np. gwałt, pobicie otrzymuje się mniej szczegółowe charakterystyki sprawców niż np. przy kradzieży)

- ofiary, które doznały fizycznych obrażeń w wyniku przestępstwa, podają mniej dokładny opis sprawcy.

- wpływ rasy - biali świadkowie trafniej identyfikują białych sprawców, czarni świadkowie sprawnie identyfikują zarówno białych jak i czarnych; łatwiej zapamiętać przedstawiciela innej rasy, bo się wyróżnia; najlepiej zapamiętywane są niezwykłe cechy twarzy.

- naoczni świadkowie więcej uwagi poświęcają poważnym przestępstwom niż mniej istotnym (ludzie przekonani o tym, że są świadkami poważnego przestępstwa, koncentrują uwagę na jednym, kluczowym aspekcie wydarzenia np. wyglądzie twarzy sprawcy).

- czasem w wyniku konfrontacji z napastnika ludzie mylnie uznają obserwatora, który był na miejscu zdarzenia.

-czasami świadkowie gotowi są rozpoznać kogokolwiek, by tylko uniknąć poczucia, że marnotrawią czas innych.

- ludzie pamiętają okoliczności, w których zazwyczaj obserwowali daną osobę. Gdy ta osoba popełniła przestępstwo w zupełnie innym miejscu pojawiają się trudności z określeniem okoliczności zdarzenia.

- na trafność identyfikacji wpływa też to, czy podejrzany podczas identyfikacji wygląda tak, jak w chwili popełniania przestępstwa.

- błędnych rozpoznań podczas prezentacji podejrzanych jest mniej, jeśli świadkowie nie widzieli wcześniej zdjęć podejrzanych (bo inaczej mogą wybrać osobę, którą już znają ze zdjęcia)

- warunki, w jakich odbywa się identyfikacja mogą zniekształcać jej wyniki (np. policjant znający podejrzanego może subtelnym wyrazem twarzy coś komunikować świadkowi)

- kontekst zdarzenia( miejsce , ubranie sprawcy) wywiera silny wpływ na to, czy sprawca będzie rozpoznany np. czasami osoba mająca podobne do przestępcy ubranie jest wskazywana jako sprawca

- wiedza wykraczająca poza zapamiętane zdarzenie ma znaczenie w identyfikacji

-założenie, że w grupie znajduje się przestępca to też źródło tendencyjności, świadek czuje, ze musi kogoś wskazać (najlepsza jest tu metoda sekwencyjna (opis poniżej), gdy nie mówimy świadkowi , ile osób mu pokażemy)

Metody konfrontacji:

• klasyczna (symultaniczna), bezpośrednia forma konfrontacji okazywanie świadkom podejrzanego ustawionego w szeregu osób tej samej płci, o zbliżonym wieku i wyglądzie; ma tu miejsce tzw. „względne ustalenie podobieństwa”- świadek może nie mieć dobrej pamięci, ale wskaże 1 osobę spośród wszystkich (bo takie jest oczekiwanie wobec niego, bo ktoś mu coś zasugerował); obecnie odchodzi się od tej metody

• metoda konfrontacji sekwencyjnej z zastosowaniem techniki wideo to obecnie najlepsza metoda, świadek każdorazowo widzi tylko jedną osobę, wie, że będzie kolejno obserwował inne, ale nie wie, ile ich będzie; tu występuje tzw. „absolutne ustalenie podobieństwa”- świadek każdorazowo musi porównać daną osobę z rzeczywiście zapamiętanym wyglądem sprawcy i ocenić podobieństwo, nie wie czy przypadkiem następna osoba nie będzie bardziej podobna do sprawcy; wypowiedzi świadka należy dokumentować, najlepiej na taśmie wideo; ta konfrontacja powinna być przeprowadzona tylko raz.

Zalety tej metody:

- nie wymaga uzgadniania terminu ze wszystkimi świadkami występującymi w sprawie

- świadkowie mieszkający daleko nie muszą przyjeżdżać na miejsce konfrontacji (film wideo przesyła się im do domu)

- osoby wytypowane do konfrontacji (obok obwinionego) też nie muszą znajdować się w jednym miejscu w tym samym czasie

- wypowiedzi świadków zarejestrowane na taśmie wideo mogą być przekazane prokuraturze i sądowi

- świadkowie nie odczuwają presji psychicznej

• konfrontacja otwarta podejrzany współdziała świadomie i może widzieć świadków

• konfrontacja ukryta podejrzany współdziała świadomie, ale nie widzi świadków (np.lustro weneckie) albo w ogóle nie wie, że jest konfrontowany (np. podczas spaceru w zakładzie karnym); jest konieczna w sprawach o przestępstwa seksualne, zwłaszcza wobec dzieci.

• konfrontacja indywidualna uważana za błędną

-Podczas konfrontacji ważna jest zasada izolowania podejrzanych (gdy było ich kilku) i izolowania świadków.

- Jeśli występuje kilka tzw. „cech rozpoznawczych” (np. wygląd, głos), konfrontację przeprowadza się oddzielnie „na każdą cechę”.

- ponowne rozpoznanie podejrzanego przez świadka nie wzmacnia wartości dowodowej konfrontacji !!! ( obraz pamięciowy z czasem może zostać przysłonięty, zastąpiony, zatarty, a jeśli pierwsza identyfikacja była oparta na błędzie, będzie on wpływał na kolejne)

- Dobór osób do konfrontacji musi być staranny (nie tylko płeć, podobny wiek i wygląd są ważne, ale też np. sygnały wysyłane podczas stresu - nie mogą to być policjanci, bo oni się nie będą denerwować), nie może to być dobór tendencyjny (jeśli np. przestępstwo popełnił młodociany przystojny blondyn, to nie można do grupy wybrać brzydkich, starych brunetów)

- Do konfrontacji wystarczy 4 - 6 osób.

- Możliwe wyniki konfrontacji:

• rozpoznanie podejrzanego

• rozpoznanie ograniczone

• fałszywa identyfikacja osoby porównywanej

• nierozpoznanie

- wykorzystanie technik wideo ma duże znaczenie w przypadku dzieci (boją się one konfrontacji nawet z osobami podobnymi do sprawcy)

KONFRONTACJA SŁUCHOWA (AUDIALNA)

-do konfrontacji dobiera się przy pomocy fonetyka osoby o podobnej barwie głosu

- ludzie mogą dobrze rozpoznawać głosy znanych sobie osób, ale w przypadku nieznajomych błędy są częste

-A.D.Yarmey - badania nad identyfikacją głosu (dowody oparte na identyfikacji głosu obcego przez świadka muszą być traktowane z dużą ostrożnością)

1.Próbki głosu

-C.Thompson wykazał, że świadkowie nie zawsze muszą znać język czy akcent przestępcy (zwłaszcza w dużych miastach), jeśli sprawca i świadek mówią tym samym językiem to łatwiejsza identyfikacja.

-A. Goldstein stwierdził, że nie ma dowodu na to, że akcent czy język przestępcy wpływają na jego identyfikację (ale badał identyfikację tylko bezpośrednio po usłyszeniu głosu)

- ubogi język i styl mówienia podejrzanego mogą stwarzać problemy w trakcie przygotowania konfrontacji słuchowej.

- zmiana tonacji głosu ( np. gniewnego na zwykły), maskowanie głosu zmniejsza możliwość identyfikacji (badania Saslove'a i Yarmeya); głos sprawcy podczas popełniania przestępstwa może być inny niż podczas konfrontacji (bo stres, emocje, maska na twarzy podczas przestępstwa)

- głos przez telefon, głos szeptany zmniejszona możliwość identyfikacji sprawcy (nawet jeśli w konfrontacji też użyjemy głosów np. „telefonicznych”

- zwiększenie wielkości próbki głosu (np. z jednego do 2-4 zdań) nie wpływa na poprawę rozpoznawalności głosu (inni badacze wykazali, że wpływa); z kolei zmniejszenie próbki (z jednego do pół zdania) redukuje możliwość rozpoznania; niektórzy badacze ( Legge, Grossman, Pieper) wykazali, ze zwiększanie próbki do 60 sekund zwiększa możliwość identyfikacji sprawcy, ale dalsze zwiększanie do 120 sekund daje gorsze wyniki.

- dla konfrontacji słuchowych, w których nie występował głos przestępcy, czas ekspozycji głosu nie miał znaczenia dla poprawnych ustaleń, ze tego głosu wśród rozpoznawalnych nie ma.

- dokładność (pewność) identyfikacji zwiększa się tym bardziej, im więcej słyszano samogłosek

- im większa różnorodność cech głosu przestępcy, tym większe możliwości rozpoznania go.

- Nie ustalono jak mała (krótkotrwała) musi być próbka głosu, by niemożliwe było rozpoznanie mówiącego.

-ważne jest , by głos był przed identyfikacją słyszany co najmniej 2 razy w różnych syt.

2. Czynniki wpływające na świadków:

a) płeć ostatnie badania (Yarmey) wykazały, że różnice płci nie wpływają na rozpoznawanie głosu.

b) wiek zarówno dzieci jak i dorośli podobnie słabo rozpoznają głos innych osób (dorośli - bo z wiekiem tracą ostrość słuchu, dzieci - bo mają jeszcze słabo rozwiniętą uwagę i postrzeganie sytuacji); dlatego najlepiej głos będą rozpoznawać młodzi dorośli.

c) stan wzroku niektórzy badacze wykazali kompensacyjne zwiększenie rozpoznawania głosu u osób niewidomych.

d) zaufanie świadka do własnych ocen zdolności rozpoznawania głosu To wcale nie świadczy o tym, że rozpoznanie będzie poprawne, świadek mający większe zaufanie do swoich umiejętności wcale nie rozpoznaje lepiej głosów; czasami im ma większe zaufanie do swoich umiejętności, tym lepiej rozpoznaje głosy, ale tylko w tych konfrontacjach, gdzie występował głos sprawcy (gdy głosu sprawcy nie ma wśród próbek tacy świadkowie mogą rozpoznać jako głos sprawcy głos zupełnie niewinnego człowieka)

3.Procedury identyfikacji

a) wpływ czasu dobre rozpoznanie głosu może być dokonane przy zwłoce do tygodnia; opóźnienie 2-3 dni albo 2 godzin nie powoduje gorszego rozpoznania głosu w porównywaniu do sytuacji, gdy zwłoki nie ma; przy braku zwłoki możliwe są częstsze „fałszywe alarmy” tzn. błędny wybór głosu, gdy poszukiwany głos w konfrontacji nie występował; jeśli poszukiwany głos występuje w konfrontacji i nie jest łatwo go wykryć, to zwłoka może prowadzić do spadku rozpoznawalności Wniosek: rozpoznanie głosu przez świadka może być słabsze jeśli zwłoka wyniosła kilka miesięcy, a nie kilka dni.

b) wpływ liczby głosów zebranych do konfrontacji błędne ustalenie sprawcy częściej, gdy jednoosobowa konfrontacja, rzadziej, gdy 6-osobowa; wg niektórych autorów 6 głosów wystarcza do dobrej konfrontacji ( inni twierdzą, ze potrzeba ich ok.20); 4-6 głosów - dobre wyniki rozpoznania, zwiększanie liczby głosów obniża skuteczność (chodzi oczywiście o głosy podobne do głosu sprawcy);

Dowody z konfrontacji słuchowej są bardzo niepewne, dlatego żadne postępowanie karne nie powinno się opierać tylko na tym, muszą być też inne dowody; identyfikacja na podstawie głosu jest mniej efektywna niż wizualna, stąd mniej wiarygodna.

3

---