Wybrane wskaźniki techniczno-ekonomiczne wykorzystywane do oceny transportu samochodowego
Wskaźnik gotowości technicznej
Wyliczenie wskaźnika gotowości technicznej za dany okres (np. miesiąc, rok) wymaga obliczenia wozodni inwentarzowych oraz wozodni gotowości technicznej. Wozodni w inwentarzu jest to iloczyn liczby pojazdów znajdujących się w przedsiębiorstwie i liczby dni w danym okresie. Przykładowo jeżeli miesiąc liczył 31 dni i przedsiębiorstwo posiadało 10 pojazdów Di równa się 310.
Wozodni w gotowości technicznej jest to liczba wozodni, gdy pojazdy były sprawne technicznie i mogły być wykorzystane do wykonywania przewozów.
Przykładowo, miesiąc liczył 31 dni, przedsiębiorstwo posiadało 10 pojazdów, ale 3 z nich po 2 dni były w naprawie i 4 pojazdy po 1 dzień były w przeglądach okresowych liczba wozodni w gotowości technicznej wynosi:
(31 x 10) - 3 x 2 - 4 x 1 = 300 wozodni
Di - wozodni inwentarzowe (w ewidencji),
Dgt - wozodni gotowości technicznej,
Dgt
At = ————
Di
Wskaźnik wykorzystania taboru
Wskaźnik wykorzystania taboru określa jaka część taboru będącego w ewidencji w przedsiębiorstwie transportowym, jest wykorzystywana do świadczenia usług przewozowych. Tylko część taboru będącego na stanie inwentarzowym w przedsiębiorstwie w danym dniu wykonuje przewozy. Wynika to z faktu, że część pojazdów nie jest sprawnych (w trakcie oczekiwania na naprawę, w trakcie naprawy lub przeglądów okresowych), czasami może brakować kierowców lub też brak jest zleceń na wykonywanie usług przewozowych. Na wielkość wskaźnika wpływa również liczba dni wolnych od pracy w danym okresie czasu. Stąd też jest to wskaźnik charakteryzujący zarówno stan taboru i pracę zaplecza technicznego, jak i komórek odpowiedzialnych za planowanie pracy kierowców i umowy na świadczenie usług przewozowych. Przy niezmieniających się pozostałych wskaźnikach wpływa wprost proporcjonalnie na pracę przewozową.
De
A = ————— wskaźnik wykorzystania taboru
Di
De - wozodni pracy,
Średni dobowy czas pracy pojazdu (Td)
Tp
Td = —————
De
Tp - czas pracy,
De - wozodni pracy
Na czas pracy pojazdu składają się czas jazdy pojazdu oraz czas czynności związanych z załadunkiem i wyładunkiem. W przypadku przewozu osób mamy do czynienia z czasem jazdy oraz czasem postoju na przystankach pośrednich i przystankach krańcowych. Czasy postoju na przystankach pośrednich oraz przystankach krańcowych analizujemy osobno, bowiem dla pasażerów jadących autobusem, na czas podróży ma wpływ czas postoju na przystankach pośrednich, ale praktycznie nie ma wpływu czas postoju pojazdu na przystanku krańcowym. Tutaj w praktyce wszyscy powinni wysiąść. Z kolei rozpoczynający przejazd w kierunku powrotnym, liczą czas przejazdu od momentu odjazdu pojazdu z przystanku, czyli nie interesuje ich czas postoju pojazdu na przypadku krańcowym.
Tp = Tj + Tnw
Tp = Tj + Tpp + Tpk
Tj - czas jazdy,
Tnw - czas załadunku i wyładunku,
Tpp - czas postoju na przystankach pośrednich,
Tpk - czas postoju na przystankach krańcowych.
Wskaźnik wykorzystania przebiegu
Tylko część przebiegu pojazdu wykorzystywana jest do przewozu ładunków, część jazd wykonywana jest jako dojazdy do miejsca załadunku lub też jako przejazdy powrotne, po przewiezieniu danego ładunku. Oczywiście dla przedsiębiorstwa istotnym jest, aby udział przebiegów podczas których przewozi się ładunki był jak największy.
Wskaźnik wykorzystania przebiegu (B) jest wskaźnikiem określającym stopień wykorzystania ogólnego przebiegu taboru na jazdę z ładunkiem. Wykorzystanie przebiegów powrotnych na krótkich odległościach przewozu jest na ogół niemożliwe, toteż na wysokość tego wskaźnika wpływa w dużej mierze odległość przewozu oraz organizacja pracy przewozowej. Równie trudne jest wykorzystanie przebiegów powrotnych w przewozach realizowanych taborem specjalizowanym, czyli przystosowanym do przewozu wybranych rodzajów ładunków.
Kł
B = ———— wskaźnik wykorzystania przebiegu,
K
K - przebieg taboru,
Kł - przebieg z ładunkiem,
Prędkość techniczna
Prędkość techniczna Vt jest to stosunek przebytej odległości do czasu jazdy. W ramach czasu jazdy ujmowane są także wszelkie zatrzymanie wynikające z warunków ruchu na drodze, tj. przykładowo oczekiwania przed sygnalizacją świetlną, związane z utrudnieniami w ruchu spowodowanymi remontami nawierzchni itp.
K
Vt = ———— prędkość techniczna,
Tj
K - przebieg, odległość przejazdu taboru
Prędkość eksploatacyjna
Prędkość eksploatacyjna jest to stosunek przebytej drogi do czasu pracy pojazdu. Na wielkość prędkości eksploatacyjnej obok czynników wymienionych wcześniej wpływają czas załadunku i wyładunku oraz, w przypadku przewozów osób, czasy postoju na przystankach pośrednich i przystankach krańcowych.
K
Ve = ———— prędkość eksploatacyjna,
Tp
Prędkość komunikacyjna
Podczas przewozu osób występuje jeszcze pojęcie prędkości komunikacyjnej. Prędkość komunikacyjna pozwala ocenić jakość usług komunikacji zbiorowej. Jest ona istotna dla pasażerów, bowiem wskazuje na prędkość przejazdu danej odległości - dla pasażera istotnym jest zarówno czas jazdy, jak i czasy postoju na przystankach pośrednich.
K
Vk = ————— prędkość komunikacyjna
Tj + Tpp
Wskaźnik wykorzystania czasu pracy
Wskaźnik wykorzystania czasu pracy informuje jaka część czasu pracy pojazdu przeznaczona jest na jazdę pojazdu. Dla przedsiębiorstwa niekorzystne jest, gdy pojazdy nie przemieszczają się, bowiem najczęściej zapłata uzależniona jest od przebiegu pojazdu. Jednocześnie przy założonym wykorzystaniu przebiegu, wraz z jego wzrostem, rośnie wykonywana praca przewozowa. Wskaźnik wykorzystania czasu pracy obliczamy zgodnie z następującym wzorem:
Tj Ve
F = ——— = ——— wskaźnik wykorzystania czasu pracy,
Tp Vt
Średnia inwentarzowa ładowność pojazdów (q)
W przedsiębiorstwie najczęściej na stanie inwentarzowym są różne typy pojazdów. Zróżnicowanie dotyczy między innymi ładowności, przystosowania do przewozu danych rodzajów ładunków, itd. Istotnym miernikiem jest średnia inwentarzowa ładowność pojazdów. W danym okresie czasu możemy posiadać różne pojazdy. Przykładowo w ciągu roku można zakupić nowe pojazdy, jak też zaprzestać eksploatacji poprzez sprzedaż lub likwidację środka trwałego, wybranych pojazdów zamortyzowanych (zużytych ekonomicznie lub technicznie). Dla obliczenia średniej inwentarzowej ładowności wykorzystujemy wzór:
∑ (qi ∙ Di)
q = ——————
Di
qi - ładowność danego pojazdu
Średnia dynamiczna ładowność pojazdów
Zwraca się uwagę, że pojazdy są w zróżnicowany sposób wykorzystywane. Część z nich przykładowo w danym okresie czasu osiąga większy przebieg, część jest wykorzystywana w mniejszym stopniu. Dlatego też oblicza się średnią dynamiczną ładowność pojazdów, czyli ładowność ważoną wielkością przebiegu.
∑ (qi ∙ Kł)
qd = —————— średnia dynamiczna ładowność pojazdów,
Kł
Wskaźnik wykorzystania ładowności
Pojazdy przewożąc ładunek bardzo często nie wykorzystują pełnej dopuszczalnej ładowności. Oznacza to że ładunek, przykładowo jego masa są mniejsze niż dopuszczalna ładowność danego pojazdu. Chcąc ocenić to zjawisko oblicza się, przy przewozach ładunków, wskaźnik wykorzystania ładowności.
Q ∑ Q
C= —— = ———— wskaźnik wykorzystania ładowności (statystyczny),
q Zjł ·q
Zjł - liczba jazd z ładunkiem,
Q, - masa przewiezionego ładunku.
Wskaźnik wykorzystania ładowności (dynamiczny) to stosunek pracy przewozowej wykonanej (P) do pracy przewozowej maksymalnej, czyli możliwej do wykonania przy pełnym wykorzystaniu ładowności (Pmax).
P P
E = ————— = ————— wskaźnik wykorzystania ładowności
Pmax ∑ q · Kł (dynamiczny),
Przy przewozach osób oblicza się współczynnik napełnienia. Liczymy go w następujący sposób.
P ∑ pi · li
w = ———— = —————
Pmax C · ∑ li
gdzie:
pi - liczba podróżnych na odcinku i,
li - długość odcinka i,
C - pojemność pojazdu.
Oblicza się również średnią odległość przejazdu
∑ pi · li
o = ————
Z
Z - liczba pasażerów którzy podróżowali w danym kursie
Praca przewozowa
Uwzględniając powyższe wzory można sformułować
wzór na wielkość pracy przewozowej. Jest on następujący:
Di - stan taboru w ewidencji,
Di · A - wozodni taboru w pracy (De),
Di · A · Td - czas pracy (Tp),
Di · A · Td · F - czas jazdy (Tj),
Di · A · Td · F · Vt - przebieg (K),
Di · A · Td · F · Vt · B - przebieg z ładunkiem (Kł),21
Di · A · Td · F · Vt · B · qd - oferowana praca przewozowa (Pmax),
Di · A · Td · F · Vt · B · qd · E - praca przewozowa (P).
1