Wprowadzenie do makroekonomii.
Produkt krajowy brutto (PKB, GDP) - miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji.
Dobra finalne - dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) - np. maszyny - nabywane przez przedsiębiorstwa.
Dobra pośrednie - dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane.
Inwestycje - zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.
Oszczędności - ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.
Zapasy - dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.
PKB w cenach rynkowych - miara produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.
PKB w cenach czynników wytwórczych - miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich.
PKB w cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkość podatków pośrednich (pomniejszoną o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług).
Rozporządzalne dochody osobiste - dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych. Wielkość ta informuje nas o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.
Eksport - dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicę.
Import - dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.
PNB - miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.
Amortyzacja - inaczej zużycie kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
Dochód narodowy - produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.
Deflator PNB - stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących) do PNB w ujęciu realnym (w cenach stałych), wyrażony w postaci wskaźnika.
Realny PNB per capita - realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców kraju.
Determinanty dochodu narodowego.
Produkcja potencjalna - wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane.
Rozporządzalne dochody osobiste - dochody, jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wypłaty transferowe otrzymywane od państwa i zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu. Są to inaczej dochody, jakie gospodarstwa mogą przeznaczyć na wydatki lub oszczędności.
Funkcja konsumpcji - obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych.
Krańcowa skłonność do konsumpcji - część każdej dodatkowej jednostki dochodu rozporządzalnego, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na konsumpcję.
Popyt inwestycyjny - oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.
Popyt globalny - suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu.
Przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr istnieje wtedy, kiedy popyt globalny lub - inaczej - planowane globalne wydatki dokładnie zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją.
Mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych.
Zmiana rozmiarów oszczędności, jakie gospodarstwa domowe pragną poczynić przy każdym poziomie dochodu, prowadzi do zmiany wielkości dochodu zapewniającej równowagę. Nie następuje natomiast zmiana oszczędności w punkcie równowagi; nadal muszą się one równać planowanym inwestycjom. Zjawisko to określa się mianem paradoksu zapobiegliwości.
Popyt globalny, polityka fiskalna i handel zagraniczny.
Polityka fiskalna - (inaczej budżetowa) to decyzje państwa dotyczące wydatków i podatków.
Polityka stabilizacyjna - obejmuje działania państwa zmierzające do utrzymania wielkości produkcji blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (pełnie zatrudnienie).
Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami.
Dług publiczny (narodowy) - suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych.
Mnożnik zrównoważonego budżetu - mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji.
Budżetem nazywamy zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania: określonej osoby, przedsiębiorstwa lub państwa.
Wzrost wydatków państwa na dobra i usługi prowadzi do zwiększenia produkcji zapewniającej równowagę. Przy danej stopie podatkowej wpływy podatkowe wzrastają. Mimo to powiększa się deficyt budżetowy (lub zmniejsza się nadwyżka budżetu).
Przy danym poziomie wydatków państwa G wzrost stopy podatkowej powoduje zmniejszenie zarówno produkcji w punkcie równowagi, jak i deficytu budżetowego.
Automatyczny stabilizator - to taki mechanizm w gospodarce, który zmniejsza podatność PNB na wstrząsy.
Bilans handlowy - to wartość eksportu netto. Gdy eksport jest większy od importu, występuje nadwyżka handlowa. Gdy import przewyższa eksport, gospodarka wykazuje deficyt handlowy.
Krańcowa skłonność do importu (MPI - marginal propensity to import) obrazuje, jaką część każdej dodatkowej jednostki dochodu narodowego podmioty krajowe chcą wydać na dodatkowy import.
Pieniądz i współczesny system bankowy.
Funkcje pieniądza (klasyfikacja I):
funkcja miernika wartości - najbardziej pierwotna funkcja pieniądza niemożliwa do zastąpienia przez inne dobro, wartość dóbr i usług wyrażana jest w pieniądzu, dzięki istnieniu pieniądza istnieją ceny. Z funkcją tą powiązać można funkcję jednostki rozrachunkowej
funkcja cyrkulacyjna (obiegowa) - środek wymiany (obrotu, cyrkulacji) przy wymianie w transakcjach kupno - sprzedaż. Umożliwia czasowe, przestrzenne, ilościowe i jakościowe rozdzielenie aktu wymiany towarów i usług na dwie niezależne części.
funkcja płatnicza - środek płatniczy - oderwanie pieniądza od ruchu towaru, pokrywanie zobowiązań, nie wynikające z wymiany towarowej, np. opłaty administracyjne. Często funkcja ta wraz z funkcją cyrkulacyjną traktowane są łącznie jako funkcja środka transakcji
funkcja zwalniania ze zobowiązań - wiąże się z obowiązkiem akceptowania pieniądza jako formy regulowania zobowiązań
funkcja tezauryzacyjna - forma przechowywania wartości - oszczędności
funkcja pieniądza światowego ($, DM).
Pieniądz - pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu). Inaczej mówiąc, jest to środek wymiany.
W gospodarce bezpieniężnej nie występuje środek wymiany. Wymiana ma charakter bezpośredni, co oznacza, że jedne dobra są wymieniane na inne.
Jednostka rozrachunkowa - to jednostka, w której są wyrażone ceny i są prowadzone rozliczenia.
Pieniądz jest środkiem przechowywania wartości (tezauryzacji), ponieważ można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości.
Pieniądz symboliczny - to środek płatniczy, którego wartość, czy też siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach.
Pieniądz bezgotówkowy - to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej.
Rezerwy - to ilość złota pozwalająca dokonać natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkładów.
Stopa rezerw - stosunek rezerw do wkładów.
Panika finansowa - to samospełniająca się prognoza. Ludzie dochodzą w pewnym momencie do wniosku, że bank nie będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy posiadaczom wkładów. Wpadają więc w popłoch i biegną do banku, aby wydostać swoje pieniądze. Tym samym sprawiają, że bank rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić pieniędzy i będzie musiał ogłosić bankructwo.
Podaż pieniądza - całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany.
Pośrednik finansowy - instytucja, która stanowi ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami i kredytobiorcami.
Banki komercyjne - pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło licencji na działalność polegającą na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów, włączając w to wkłady, w których ciężar mogą być wystawiane czeki.
System clearingowy - to ogół porozumień, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie i dokonanie spłaty tylko zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach międzybankowych.
Pojęcie płynności dotyczy szybkości i pewności, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Z tego punktu widzenia składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest sam pieniądz (gotówka).
Baza monetarna lub inaczej - zasób pieniądza wielkiej mocy - jest to łączna ilość banknotów i bilony znajdujących się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego.
Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę (np. o 1 GBP).
Bank centralny i system pieniężny.
Stopa rezerw obowiązkowych - to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.
Stopa dyskontowa - stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym.
Operacje otwartego rynku - występują wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku.
Ostatnia instancja kredytowa - to instytucja zdolna do udzielania pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym w sytuacjach, kiedy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu.
Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego (PPSP) lub inaczej - deficyt sektora publicznego - jest to suma deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu w gałęziach znacjonalizowanych.
Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwości) utrzymywania pieniądza są odsetki utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy (gotówki), a nie w formie oprocentowanych obligacji.
Motyw transakcyjny trzymania pieniądza odzwierciedla fakt niedoskonałej synchronizacji wpływów i wydatków w czasie.
Popyt na pieniądz jest to popyt na zasób pieniądza w ujęciu realnym (w skrócie: realny zasób pieniądza).
W pełnym niepewności świecie występuje motyw przezorności utrzymywania pieniądza. Polega on na tym, że z góry decydujemy się trzymać pewien zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidywalnych wydatków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy jeszcze w stanie przewidzieć.
Przyczyną istnienia motywu portfelowego utrzymywania pieniądza jest niechęć ludzi do ryzyka. Ludzie są skłonni poświęcić wyższą przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat, tj. takie portfela inwestycyjnego, który przyniesie niższą, ale dającą się łatwiej przewidzieć stopę zysku.
Bank centralny kontroluje nominalną podaż pieniądza. Jeżeli przyjmiemy założenie upraszczające, że ceny dóbr są stałe, to możemy uznać, iż bank centralny kontroluje także realną podaż pieniądza. W następnych jednak rozdziałach, kiedy uchylimy założenie o stałości cen, zobaczymy, że zmiany ilości pieniądza w ujęciu nominalnym prowadzą zwykle do zmiany poziomu cen. Bankowi centralnemu jest wówczas znacznie trudniej kontrolować realną podaż pieniądza.
Rynek pieniądza znajduje się w równowadze wówczas, gdy wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza jest równa wielkości zaoferowanej.
Nadwyżka popytu na pieniądz musi zostać dokładnie zrównoważona przez nadwyżkę podaży obligacji. W przeciwnym wypadku ludzie planowaliby utrzymywanie większego majątku od tego, jaki faktycznie posiadają.
Bank centralny może ustalić wielkość podaży pieniądza i zaakceptować wysokość stopy procentowej odpowiadającej warunkom równowagi, wynikającą z równania popytu na pieniądz, albo też może ustalić wysokość stopy procentowej i zaakceptować rozmiary podaży pieniądza na poziomie równowagi, wynikające z równania popytu na pieniądz.