Proponowany model analizy i interpretacji utworu poetyckiego

1. Wstępne rozpoznanie całości

1. poszukiwanie nadrzędnego sensu utworu, sprecyzowanie zakresu owych poszukiwań;

2. sformułowanie wstępnej hipotezy interpretacyjnej.

2. Nadawca - adresat

1. kto do kogo mówi:

• kreacja podmiotu lirycznego („ja” liryczne)

• konstrukcja adresata monologu („ty” liryczne)

• relacje między podmiotem a adresatem: dystans (ja - ty; ja - wy), identyfikacja (my, ja - my)

w jakiej sytuacji:

• sytuacja liryczna (okoliczności wypowiedzi, uwarunkowania sytuacyjne)

• rodzaj liryki (bezpośrednia, pośrednia, wyznania, itp.).

3. Ukształtowanie wypowiedzi

1. jak mówi:

• konstrukcja (organizacja) wypowiedzi lirycznej (np. monolog, dialog, wyznanie)

• pozycja „ja” lirycznego (dystans, zaangażowanie, humor, ironia itp.)

2. w jakim gatunku się wypowiada:

• związek pomiędzy ukształtowaniem formalnym a charakterem wypowiedzi

• dostrzeganie funkcjonalności rozwiązania artystycznego, funkcjonalna analiza uwzględniająca znajomość konwencji oraz znaczeniotwórczą rolę zabiegów formalnych

• opis i analiza jako podstawa uogólnień interpretacyjnych, poprawne i funkcjonalne operowanie podstawowymi pojęciami z zakresu poetyki oraz budowy języka

3. dominanta kompozycyjna (nadrzędna zasada organizacji utworu):

• wpływ odczytanej dominanty na przyjętą hipotezę interpretacyjną.

4. Temat utworu

1. o czym mówi - informacje stematyzowane i implikowane:

• uwzględnienie miejsc nacechowanych znaczeniowo (tytuł, pointa, gatunek)

• kluczowe wyrażenia i znaczące motywy kulturowe, funkcjonalne wykorzystanie

• przywołanych w utworze odwołań do kontekstu kulturowego (motywy, nawiązania intertekstualne)

2. jak wpisuje się w powszechnie obowiązujące poglądy (kontekst macierzysty).

5. Przywołanie właściwych kontekstów oraz sposób ich wyzyskania w odczytaniu sensu utworu

1. nawiązania przywołane w utworze bezpośrednio (jak w punkcie 4.)

2. inne układy odniesienia, które oświetlają utwór: konteksty kulturowe (kontekst filozoficzny, estetyczny, genologiczny) i konteksty osobiste ucznia.

6. Interpretacja uogólniająca

1. wynikająca z odczytania całości teza interpretacyjna

2. sposób oceny i wartościowania.

Interpretacja porównawcza

1. Rozpoznanie nadrzędnej zasady zestawienia utworów

1. podobieństwa,

2. różnice,

3. wstępna hipoteza odczytania utworu.

2. Analiza i interpretacja utworów (podstawowe płaszczyzny porównywania utworów)

1. miejsca nacechowane semantycznie, kluczowe wyrażenia i motywy,

2. instancje nadawczo - odbiorcze,

3. ukształtowanie wypowiedzi,

4. temat,

5. kontekst,

6. uogólnienie utworów w kontekście wykorzystanych układów odniesienia.

3. Uogólnienie interpretacyjne zestawu tekstów

(Rozwiązania szczegółowe jak przy interpretacji jednego utworu)

Proponowany model analizy i interpretacji tekstu epickiego

1. Wstępne rozpoznanie całości:

1. poszukiwanie nadrzędnego sensu utworu, sprecyzowanie zakresu oczekiwań,

2. sformułowanie wstępnej hipotezy interpretacyjnej.

2. Relacja: narracja - świat przedstawiony:

1. obecność narratora:

• narrator ukryty za światem przedstawionym,

• narrator ujawniający swoją obecność przez komentarze, oceny, przewidywanie zdarzeń; przez działania kreacyjne lub uczestnictwo w zdarzeniach,

• sytuacja narracyjna (okoliczności wypowiedzi, obecność adresata i jego wpływ na kształtowanie wypowiedzi, usytuowanie narratora wobec świata przedstawionego,
  np. abstrakcyjny, osobowy),

• postawa narratora:

• sprawozdawczo-informacyjna,

• interpretująco-oceniająca,

• dygresyjna,

4. analiza wypowiedzi i języka narratora:

• rozwiązania i nawiązania stylistyczne,

• sposoby uobecniania się narratora i adresata narracji,

5. charakterystyka narratora - wiarygodność, ironia, kreacja, zaangażowanie,

6. wpływ relacji na kształt świata przedstawionego (np. chronologia zdarzeń, subiektywność przedstawiania).

3. Ukształtowanie świata przedstawionego:

1. sposób prezentacji świata przedstawionego:

• hierarchia podstawowych elementów świata, dominanta: postać, akcja, czas, etc,

• sposób konstruowania elementów świata przedstawionego,

• zasada motywacji (np. realistyczna, fantastyczna, groteskowa),

• pozycja narratora wobec świata przedstawionego (informacyjna, interpretująca).

4. Ogólny sens utworu:

1. czym mówi:

• uwzględnienie miejsc nacechowanych znaczeniowo (tytuł, początek i koniec,
  gatunek, dosłowne lub metaforyczne znaczenie),

• kluczowe wyrażenia i znaczące motywy kulturowe,

• funkcjonalne wykorzystanie przywołanych w utworze odwołań do kontekstu
  kulturowego (motywy, nawiązania intertekstualne),

• relacje między analizowanym fragmentem a całością tekstu,

2. jak utwór jako całość wpisuje się w obowiązujące poglądy (kontekst macierzysty dzieła).

5. Przywołanie właściwych kontekstów oraz ich wyzyskanie w odczytaniu sensu utworu:

1. nawiązania przywołane w utworze bezpośrednio,

2. inne układy odniesienia, które oświetlają utwór: konteksty kulturowe (np. filozoficzny, estetyczny, historycznoliteracki) i konteksty osobiste ucznia.

6. Interpretacja uogólniająca:

1. wynikająca z odczytania całości teza interpretacyjna,

2. sposób oceny i wartościowania.

Proponowany model analizy i interpretacji tekstu dramatycznego

Analiza utworów dramatycznych niewiele różni się od analizy utworów epickich. Podstawową różnicą między nimi jest brak narratora, stąd konieczne jest akcentowanie elementów świata przedstawionego, który budują wypowiedzi bohaterów (monolog, monolog na stronie i dialog). Ważną rolę odgrywa także tekst poboczny.

1. Wstępne rozpoznanie całości:

1. poszukiwanie nadrzędnego sensu utworu, sprecyzowanie zakresu oczekiwań,

2. sformułowanie wstępnej hipotezy interpretacyjnej.

2. Ukształtowanie świata przedstawionego:

1. sposób prezentacji świata przedstawionego:

• hierarchia podstawowych elementów świata, dominanta: postać, akcja, czas etc,

• sposób konstruowania elementów świata przedstawionego,

2. zasada motywacji (np. realistyczna, fantastyczna, groteskowa).

3. Ogólny sens utworu:

1. o czym mówi:

• uwzględnienie miejsc nacechowanych znaczeniowo (tytuł, początek i koniec, gatunek, dosłowne lub metaforyczne znaczenie),

• kluczowe wyrażenia i znaczące motywy kulturowe,

• funkcjonalne wykorzystanie przywołanych w utworze odwołań do
  kontekstu kulturowego (motywy, nawiązania intertekstualne),

• relacje między analizowanym fragmentem a całością tekstu,

2. jak utwór jako całość wpisuje się w obowiązujące poglądy (kontekst macierzysty
   dzieła).

4. Przywołanie właściwych kontekstów oraz ich wyzyskanie w odczytaniu sensu utworu:

1. nawiązania przywołane w utworze bezpośrednio,

2. inne układy odniesienia, które oświetlają utwór: konteksty kulturowe (np. filozoficzny, estetyczny, historycznoliteracki) i konteksty osobiste ucznia.

5. Interpretacja uogólniająca:

1. wynikająca z odczytania całości teza interpretacyjna,

2. sposób oceny i wartościowania.

Na podstawie:

1. Okopień-Sławińska, Sztuka interpretacji jako przedmiot nauczania [w:] Olimpiada Literatury i Języka Polskiego., Warszawa 1988.

2. Chrząstowska, Poetyka stosowana, Warszawa 1987, s. 530-539.

3. J. Sławiński, Analiza, interpretacja, wartościowanie dzieła literackiego

4. B. Chrząstowska, E. Wiegandtowa, S. Wysłouch, W klasie maturalnej książka nauczyciela polonisty, Poznań 1999

3

---