POKÓJ I BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE
I. Podstawowe zagadnienia pokoju międzynarodowego.
Pojęcie wojny.
a/ pokój jest stanem normalnym między ludźmi i narodami, a wojna stanem chorobliwym,
b/ pokój nastaje z chwilą zakończenia wojny i przywraca przerwane przez nią stosunki panujące up-rzednio między państwami,
c/ zawarcie pokoju przebudowuje stosunki międzynarodowe, wprowadzając nowe zasady i reguły pos-tępowania oraz dokonuje zmian terytorialnych i linii granicznych,
Podstawy badań naukowych.
a/ do najwybitniejszych myślicieli XX wieku należy francuski filozof i teolog Pierre de Chardin,
b/ osiągnięcie powszechnego i trwałego pokoju jest możliwe, gdyż swoistość zbiorowości ludzkiej pro-wadzi do jej koncentracji i zjednoczenia,
c/ warunkiem doprowadzenia do pokoju jest zbiorowy, twórczy wysiłek całej społeczności międzyn.,
d/ pomimo powszechnego i narastającego zainteresowania problematyką pokojową, nie udało się skonstruować ani jednej, nie będącej przedmiotem dyskusji i kontrowersji definicji pokoju, nie ma również normy prawa międzynarodowego, zawierającego taką definicję.
Współczesne badania naukowe.
a/ prowadzone są przez dwie główne orientacje metodologiczne tj. „polemologię” i „peace research”.
b/ Polemologia jest nauką o pokoju oraz o drogach i środkach budowy światowego społeczeństwa po-kojowego. Nauka ta zakłada, że droga do nauki o pokoju wiedzie przez poznanie anatomii wojny. Inaczej więc, badając źródła, naturę i prawidłowości występowania wojen, można ustalić warunki tworzenia pokoju,
c/ Badania „peace research” ukształtowały się w Stanach Zjednoczonych i zajmują się one anatomią pokoju oraz warunkami ustanowienia pokoju.
Stanowiska pojmowania pokoju.
a/ negatywny stan stosunków międzynarodowych. Pokój utożsamiany jest ze stanem wojny lub zor-ganizowanej przemocy stosowanej kolektywnie, a definicja nie uwzględnia dynamiki procesów kon-flikotwórczych i pokojowo twórczych,
b/ pozytywny stan stosunków międzynarodowych. Pokój otwiera drogę do budowy światowego społe-czeństwa pokojowego funkcjonującego na zasadzie powszechnego aprobowania normy prawa mię-dzynarodowego.
Najważniejsze warunki sprzyjające pokojowi.
a/ równość i sprawiedliwość, b/ przezwyciężenie nacjonalizmu i szowinizmu, c/ zwalczanie dyskry-minacji rasowej i kulturowej, d/ niepodległość i suwerenność, e/ sprawiedliwy ład ekonomiczny w skali regionalnej i globalnej, f/ egalitarna integracja gospodarcza.
Organizacje międzynarodowe powołane do zapewnienia pokoju.
a/ pierwszą organizacją była Liga Narodów, która jednak nie spełniła pokładanych w niej nadziei,
b/ następną była Organizacja Narodów Zjednoczonych, której członkowie zobowiązali się „utrzymywać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zag-rożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju - pokojowo,
c/ uzupełnieniem ONZ są organizacje regionalne takie jak: Liga Państw Arabskich, OPA, OJA, które mają za zadanie podejmowanie wysiłków w celu załatwiania spraw dotyczących utrzymania mię-dzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
d/ Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
II. Mechanizmy utrzymywania i umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego.
Różne pojęcia bezpieczeństwa.
a/ jest to stan wolny od groźby napaści zewnętrznej lub co najmniej zdolność jej odparcia, albo jako wolność od interwencji czy nacisków zewnętrznych (Janusz Symonides),
b/ jest to fizyczne istnienie państwa i jego ludności łącznie z podstawowymi atrybutami niezawisłości
i stałym rozkwitem materialnym państwa (Radovan Vukadinovic),
c/ jest to wartość która współtworzy inne niezbędne człowiekowi wartości (Wojciech Mulan),
d/ są to warunki, w których nie jest prawdopodobna napaść lub obawa przed napaścią na terytorium, kulturę lub instytucje państwowe (Quincy Wright).
System bezpieczeństwa.
Jest określoną metodą działania oraz stanowionymi jej podstawę zasadami postępowania i środkami, zaaprobowanymi przez państwa w stosunkach międzynarodowych, dla zapewnienia względnie trwałego poczucia bezpieczeństwa.
Środki, metody i sposoby zapewnienia bezpieczeństwa.
a/ utrzymywanie sił zbrojnych nie wiążąc się sojuszem z innymi państwami,
b/ uczestniczenie w sojuszach wymierzonych przeciwko wspólnemu nieprzyjacielowi i dążenie do ut-worzenia równowagi sił,
c/ tworzenie systemu bezpieczeństwa zbiorowego,
d/ utrzymywanie bezpieczeństwa w ramach szerszego imperium światowego opartego na ich zdecydo-wanej przewadze nad innymi państwami (np. Pax Romana),
e/ dążenie do utworzenia ponad narodowej struktury państwa światowego.
Sojusz.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa umacniają własne siły zbrojne i rozbudowują potencjał militarny. Jeżeli jednak nie daje to gwarancji bezpieczeństwa, państwa poszukują partnera lub partne-rów do sojuszu wojskowo - politycznego.
a/ sojusz jest związkiem dwóch lub więcej państw utworzonych dla osiągnięcia określonych, wspól-nych celów politycznych,
b/ sojusz zawiera zobowiązania do współpracy politycznej, wojskowej i gospodarczej dla obrony wspól-nych interesów i udzielania sobie pomocy,
c/ trwałość sojuszu zależy głównie od stopnia jedności politycznej, ekonomicznej i militarnej stąd też najczęściej zawierane są pomiędzy państwami o identycznych lub zbieżnych celach, nie oznacza to jednak że różnic interesów pomiędzy sojusznikami.
Klasyfikacja sojuszy.
a/ ze względu na cele (obronne np. NATO, ofensywne i mieszane),
b/ ze względu na liczbę sygnatariuszy (dwustronne i wielostronne),
c/ ze względu na czas trwania (stałe i tymczasowe).
Równowaga sił.
a/ opiera się ona na założeniu, iż państwa nie dopuszczają do supremacji jednego z nich,
b/ równowagę sił można osiągnąć bądź przyczynić się do jej przybliżenia poddając neutralizacji tery-torium leżące między rywalizującymi ze sobą partnerami, odizolowując ich od siebie jako poten-cjalnych przeciwników,
c/ na stabilność równowagi sił ma wpływ zmienność interesów państw, zmiany w układzie sił, prze-chodzenie od stanu okresowej stabilizacji do stanu napięcia wywołanego rzekomym lub faktycznym zagrożeniem bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo zbiorowe.
a/ zakłada ono prowadzenie wspólnych akcji ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary napaści przeciwko agresorowi zewnętrznemu lub sygnatariuszowi umowy, na podstawie której stworzono system bezpieczeństwa,
b/ oznacza współpracę państw na zasadach solidarności i wzajemności w celu utrzymania pokoju, za-pobiegania i usuwania zagrożeń i likwidacji agresji,
c/ fundamentalne zobowiązania: (zakaz agresji, obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi, wzajemna pomoc na wypadek agresji z zastosowaniem środków zbiorowych z użyciem siły zbrojnej włącznie),
Struktury organizacyjne.
a/ w 1945 roku stworzono ONZ, której działanie oparto na zasadach bezpieczeństwa zbiorowego. W jej ramach skonstruowano mechanizm pozwalający na uruchomienie środków zbiorowych przeciwko agresorowi, który jednak nie przyniósł oczekiwanych rezultatów z uwagi na: (międzynarodową rywalizację w okresie zimnej wojny, prowadzenie przez część członków polityki „z pozycji siły”, tworzenie ugrupowań militarnych, wyścig zbrojeń, liczne akty agresji i łamania prawa międzyna-rodowego).
b/ pierwszy raz uruchomiono mechanizm bezpieczeństwa zbiorowego podczas wojny w Korei w 1950r,
c/ następnym przypadkiem w którym użyto sił pokojowych była wojna w której Irak napadł na Kuwejt w 1990 roku.
Idea państwa światowego.
a/ założeniem idei jest zbudowanie ponad narodowej struktury organizacyjnej z centralnym ośrod-kiem decyzyjnym w dziedzinie politycznej i wojskowej (zlikwidowanie państw suwerennych i utwo-rzenie tylko jednego państwa na całym obszarze globu miałoby zapewnić powszechny pokój),
b/ przyczyny nierealności idei:
brak gwarancji że w obrębie jedynego państwa nie będzie sprzeczności i konfliktów,
sprzeczności interesów poszczególnych regionów,
sprzeczności na tle narodowym, etnicznym, ekonomicznym, religijnym, rasowym oraz społecz-nym,
brak skłonności państw do zrzekania się suwerenności i prawa decydowania o polityce zewnętrznej na rzecz światowej instytucji ponad narodowej.
III. Neutralność jako forma zapewnienia bezpieczeństwa.
Pojęcie neutralności.
Neutralność trwała ma miejsce wtedy gdy państwo przyjęło na siebie zobowiązania nie uczestniczenia nigdy w żadnej wojnie, uzyskując w zamian od innych państw zobowiązanie do nie prowadzenia prze-ciwko niemu działań wojennych.
Obowiązki państwa neutralnego:
a/ nie uczestniczenie w jakichkolwiek wojnach między innymi państwami,
b/ nie zaciąganie żadnych zobowiązań, które mogłyby uwikłać je w wojnę,
c/ obrona zbrojna własnego terytorium przed atakiem obcego państwa (neutralność nie oznacza re-zygnacji z prawa do samoobrony, nie zakłada demilitaryzacji i zakazu posiadania armii)
Status państwa neutralnego.
a/ państwo neutralne zachowuje całkowitą swobodę działania w polityce wewnętrznej i zagranicznej w granicach przyjętych zobowiązań prawno - międzynarodowych. Swobodę ta ogranicza jedynie zakaz prowadzenia wojny (z wyjątkiem obronnej),
b/ władze państwa neutralnego nie mają obowiązku wydawania zakazu udziału swoim obywatelom, osobom prywatnym i ochotnikom w działaniach wojennych innych państw,
c/ niezbędnym warunkiem skuteczności trwałej neutralności jest jej uznanie przez inne państwa w umowie wielostronnej (umowa taka może być też milcząca - per facta concludentia,
d/ trwała neutralność nie stanowi przeszkody w uczestnictwie państwa w pracach organizacji między-narodowych,
IV. Współczesne koncepcje bezpieczeństwa.
Podstawowe założenia bezpieczeństwa.
a/ równowaga sił w świecie, b/ odstraszanie, c/ pokojowe współistnienie, d/ bezpieczeństwo zbio-rowe (rokowania muszą być oparte na zasadach dobrej woli, poszanowania słusznych intere-sów państwa, przestrzegania zasady jednakowego bezpieczeństwa).
Zasady obowiązujące w ONZ.
a/ wszystkie państwa maja prawo do bezpieczeństwa,
b/ użycie siły militarnej dla celów innych niż obrona własna nie jest prawnie uznanym instrumentem polityki narodowej,
c/ bezpieczeństwo należy rozumieć w kategoriach wszechstronnych,
d/ bezpieczeństwo jest sprawą wszystkich narodów,
e/ istniejące w świecie różnice nie mogą stanowić przeszkody dla międzynarodowej współpracy na rzecz pokoju i bezpieczeństwa,
f/ rozbrojenie i ograniczenie zbrojeń stanowi ważny krok na drodze do międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
Podstawy bezpieczeństwa zbiorowego.
a/ zaufanie oparte na otwartości, przejrzystości i przewidywalności,
b/ wzajemna reasekuracja,
c/ legitymizacja polegająca na zaakceptowaniu przez państwa członkowskie założenia, że reżim ogra-niczeń wojskowych w ramach systemu zwiększa ich bezpieczeństwo.
ROLA ONZ W UTRZYMANIU POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO.
I. Wprowadzenie.
Rozwój idei bezpieczeństwa zbiorowego związany jest ze stopniowym osiąganiem przez spo-łeczność międzynarodową wyższego poziomu wspólnoty interesów i poczucia solidarności, a także z dosko-naleniem prawa międzynarodowego. Działania te ukierunkowane były przede wszystkim na ograniczenie możliwości posługiwania się wojną jako instrumentem polityki międzynarodowej. Pierwszą organizacją ut-worzoną celem dbania o bezpieczeństwo była Liga Narodów. Pakt Ligi Narodów z 19.06.1919 roku ograni-czał możliwości użycia siły zbrojnej, ale jednak całkowicie jej nie wykluczał. Luki istniejące w Pakcie pró-bowano wypełnić postanowieniami nowych aktów prawa międzynarodowego, nie przyczyniły się one jed-nak do znaczącego umocnienia systemu bezpieczeństwa zbiorowego.
II. Zasady funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego Narodów Zjednoczonych.
Budowa mechanizmów systemu bezpieczeństwa międzynarodowego, w początkowej fazie oparta została na przewidywaniu wspólnych akcji ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji, niezależnie od tego czy napastnik jest członkiem organizacji tworzącej ten system, czy też zaatakował
z zewnątrz. Jest to efekt tego, że sygnatariusze porozumienia tworzącego system bezpieczeństwa zbiorowe-go, aprobują zasadę niepodzielności pokoju, istnienia rozdzielnych więzi między pokojem a bezpieczeń-stwem, oraz konieczność rozwijania współpracy politycznej i militarnej.
Obecnie obowiązująca Karta Narodów Zjednoczonych (z 26.06.1945 roku), zawiera normy tworzące prawno - międzynarodową podstawę nowego porządku światowego, a jej postanowienia stanowią zręby powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego.
Podstawowym celem ONZ jest ochrona przyszłych pokoleń od klęsk wojny i stworzenie warunków umożliwiających utrzymanie sprawiedliwości, poszanowania zobowiązań wynikających z umów oraz innych źródeł prawa międzynarodowego.
Istotne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania bezpieczeństwa zbiorowego ma zobowiązanie do regu-lowania sporów międzynarodowych metodami pokojowymi.
Obowiązuje całkowity zakaz wojny i agresji (Wszyscy członkowie powstrzymują się w swych stosun-kach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub nie-podległości któregokolwiek państwa - art. 2 pkt.4).
Stosowanie sankcji pozostaje w wyłącznej kompetencji Rady Bezpieczeństwa ONZ (w przypadku gdy środki prewencyjne lub represyjne nie przyniosą rezultatu, mogą być zastosowane środki z użyciem sił zbrojnych).
III. System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ a praktyka międzynarodowa.
Warunkiem niezbędnym dla efektywnego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbioro-wego ONZ uczyniono porozumienie i zgodne działanie wielkich mocarstw (tj. stałych członków Rady Bez-pieczenstwa). Ustalenia te doprowadziły do braku jakichkolwiek możliwości interwencji Rady Bezpieczeń-stwa, która nie mogła zastosować sankcji militarnych tym bardziej, że nie zostały zawarte żadne specjalne układy z członkami ONZ, które zapewniałyby kontyngenty wojskowe i broń oddane do dyspozycji tego or-ganu. W związku z powyższym na przestrzeni lat podjęto dwie próby zmian przewidzianego w Karcie NZ mechanizmu utrzymywania lub przywracania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa:
Pierwszą próbę podjęto na V sesji zgromadzenia w 1950r, podczas której uchwalono rezolucję która umożliwia zwołanie w ciągu 24 godzin sesji nadzwyczajnej Zgromadzenia Ogólnego w każdym przy-padku zagrożenia pokoju. W ten sposób Zgromadzenie Ogólne otrzymało prawo decydowania większoś-cią 2/3 głosów w sprawach zastrzeżonych uprzednio dla kompetencji stałych członków Rady Bezpie-czeństwa.
Drugą próbę podjęto na XIX sesji w 1960 roku w związku z operacją pokojową ONZ w Kongo. Delegac-ja USA starała się otrzymać możliwość podejmowania decyzji dotyczących akcji militarnych zastrzeżo-nych dla Rady Bezpieczeństwa, jednakże zamysł ten nie uzyskał akceptacji większości państw człon-kowskich.
IV. Operacje pokojowe ONZ.
Wśród środków sankcjonujących ONZ w stosunku do innych państw (agresorów), można wyróżnić dwa a mianowicie niemilitarne (ekonomiczne i polityczne), oraz militarne.
Siły pokojowe.
a/ użycie sił pokojowych wymaga zgody państw bezpośrednio biorących udział w konflikcie, oraz państw dostarczających swoje jednostki wojskowe i ewentualnych państw tranzytowych,
b/ siły pokojowe działające na określonym terytorium mogą używać broni jedynie w samoobronie,
c/ akcja sił pokojowych nie musi oznaczać stosowanie akcji wojskowych, ale także obejmować demon-strację, blokadę i inne operacje sił wojskowych,
d/ operacje pokojowe nie muszą mieć też charakteru sankcji a jedynie zarządzenia tymczasowe:
wezwanie do zaprzestania działań wojennych w ustalonym terminie,
żądanie do wycofania sił zbrojnych stron walczących na określoną linię graniczną lub demarka-cyjną,
przeprowadzenie odpowiedniej akcji wojskowej mającej na celu zapobieganie bezpośrednim starciom i incydentom zbrojnym podczas konfliktu zagrażającego pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu.
Akcje pokojowe.
a/ operacje wspierające pokój, które obejmują następujące działania:
„peacekeeping” czyli operacje pokojowe bez użycia siły, nastawione na kontrolowanie i ułatwia-nie przestrzegania zawieszenia broni,
„aggravated peacekeeping” czyli operacje mające na celu przestrzeganie zawieszenia broni, w razie potrzeby przeprowadzane z użyciem siły,
„peace enforcement” czyli operacje wojskowe z użyciem siły lub groźbą jej użycia, w celu wymu-szania stosowania sankcji lub ustaleń rezolucji ONZ.
Warunki przeprowadzenia operacji pokojowej.
a/ wszystkie strony konfliktu zgadzają się na udział ONZ i są przygotowane do pełnej współpracy,
b/ operacja cieszy się aprobatą społeczności międzynarodowej (poparcie Rady Bezpieczeństwa i goto-wość do finansowania operacji),
c/ siły znajdują się pod dowództwem ONZ, a kontrolę nad nimi sprawuje Sekretarz Generalny posia-dający pełnomocnictwa Rady,
d/ siły są wielonarodowe,
e/ żołnierze „błękitnych hełmów” nie używają siły (oprócz samoobrony) i są wyposażeni jedynie w broń lekką.
V. Rola organizacji regionalnych w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa.
Podstawowym zadaniem organizacji regionalnej jest pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych o charakterze lokalnym, zanim przekazane one zostaną Radzie Bezpieczeństwa ONZ.
Na państwach członkowskich organizacji regionalnych ciąży także obowiązek działania zgodnie z zasa-dą samoobrony zbiorowej.
Obowiązkiem organizacji regionalnych jest stałe i dokładne informowanie Rady Bezpieczeństwa o wszelkich działaniach podjętych lub zamierzonych dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpie-czeństwa.
Współcześnie istnieje kilka organizacji międzynarodowych, który statuty nawiązują bezpośrednio lub pośrednio do Karty NZ i posługują się pojęciem bezpieczeństwa zbiorowego. Jest to: Liga Państw Arab-skich, Organizacja Państw Afrykańskich oraz Organizacja Jedności Afrykańskiej.