Azotyny

TOKSYCZNOŚĆ : jest znacznie wyższa u zwierząt młodych , anemicznych , niedożywionych , źle żywionych .

TOKSYKODYNAMIKA : AZOTYNY - przeprowadzają hemoglobinę w methemoglobinę , rozszerzają naczynia krwionośne , działają neurotoksycznie . Reakcja azotynów z Hb jest najbardziej typowa dla zatrucia tymi związkami . Jon azotynowy utlenia Fe2 hemoglobiny do Fe3 methemoglobiny . Jest ona niezdolna do przenoszenia tlenu co prowadzi do niedotlenienia organizmu . Reakcje rozszerzenia naczyń i działanie na centralny układ nerwowy azotynów związane są z przechodzeniem w komórkach śródbłonka naczyń lub w komórkach nerwowych enzymatycznej przemiany jonu azotynowego w cząsteczkę tlenku azotu ( NO2 - NO ) .

Azototany (III)- (nazwa zwyczajowa: azotyny) - sole lub estry kwasu azotowego(III) (azotawego).

Budowa azotanów(III)

Wszystkie azotany(III) zawierają jon NO₂^-. Jon ten jest izoelektronowy (ma tę samą ilość elektronów i ich rozmieszczenie) z cząsteczką ozonu. Od anionu NO₃^- występującego w azotanach(V) różni się tym, że trzeci ze zhybrydyzowanych orbitali sp² nie tworzy wiązania z atomem tlenu - zostaje zajęty przez niewiążącą parę elektronową. Obydwa wiązania N-O są więc równocenne, a cząsteczka ma kształt trójkąta.

W wyniku przyjęcia przez jon NO₂^- kationu (np. wodoru czy metalu), na utworzenie wiązania jest zużywana jedna z niewiążących par elektronowych któregoś z atomów tlenu. W przypadku reakcji jonu NO₂^- np. z atomem węgla powstają zarówno estry kwasu azotowego(III), jak i związki nitrowe.

jon NO₂^-

ester azotowy

Właściwości

Nieorganiczne azotany(III) są substancjami krystalicznymi. Rozpuszczają się w wodzie. Mogą wykazywać zarówno właściwości redukujące, np. wobec nadmanganianu potasu w kwaśnym środowisku:

2KMnO₄ + 5KNO₂ + 3H₂SO₄ → 2MnSO₄ + 5KNO₃ + K₂SO₄ + 3H₂O

czyli jonowo:

2MnO₄^- + 5NO₂^- + 6H⁺ → 2Mn²⁺ + 5NO₃^- + 3H₂O,

jak i utleniające, np. wobec wodorków niemetali.

Otrzymywanie

Azotany(III) można otrzymać przez wprowadzenie mieszaniny tlenku azotu(II) i tlenku azotu(IV) do roztworów wodorotlenków lub węglanów metali alkalicznych, np.

2NaOH + NO + NO₂ → 2NaNO₂ + H₂O

Inną metodą jest redukcja stopionych azotanów(V) metalicznym ołowiem, np.

NaNO₃ + Pb → NaNO₂ + PbO

Niektóre azotany(V) redukują się do azotanów(III) w wyniku podgrzania, np.

2KNO₃ → 2KNO₂ + O₂

Azotan(III) potasu (dawniej: azotyn potasu, KNO₂) - nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu azotowego(III) i potasu.

Otrzymywanie

Otrzymuje się go poprzez redukcję ołowiem azotanu(V) potasu:

KNO₃ + Pb → KNO₂ + PbO

lub w wyniku rozkładu termicznego azotanu(V) potasu:

2KNO₃ → 2KNO₂ + O₂↑

Właściwości

Azotan(III) potasu jest białą lub żółtawą, higroskopijną substancją stałą. Jego gęstość wynosi 1,915 g/cm³. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Roztwór ma odczyn lekko zasadowy. Powyżej 350 °C azotan(III) potasu staje się niestabilny. Jego temperatura topnienia wynosi 440 °C. Powyżej tej temperatury rozkłada się:

4KNO₂ → 2K₂O + 2N₂↑ + 3O₂↑

Jest utleniaczem, choć w pewnych warunkach może wykazywać właściwości redukujące (por. właściwości azotanów(III)).

Toksyczność

Azotan(III) potasu jest w większych ilościach toksyczny. LD₅₀ (królik, doustnie) wynosi 200 mg/kg. TD_Lo dla człowieka (doustnie) wynosi 1,428 mg/kg. W wyniku reakcji KNO₂ z aminami powstającymi w wyniku rozkładu białek w organizmie mogą tworzyć się rakotwórcze nitrozoaminy.

Działa także bardzo szkodliwie na organizmy wodne (ekotoksyczność). LC₅₀ = 620 mg/l 96h (danio pręgowany), EC₅₀ = 215 mg/l 48 h (dafnia wielka)

Zastosowanie

Azotan(III) potasu jest używany do nitrozowania, w produkcji barwników azowych, w chemii analitycznej do określania rzędowości amin, w fotografii jako sensybilizator (uczulacz), a także do konserwacji mięsa (lista E - E249), gdyż zapobiega tworzeniu się jadu kiełbasianego. Ze względu na szkodliwość azotanów(III) sugeruje się ograniczenie ich używania jako konserwantów, jednak całkowite zastąpienie innymi związkami nie jest możliwe.

Azotan(III) sodu (nazwa półsystematyczna: azotyn sodu), NaNO₂ - nieorganiczny związek chemiczny, sól sodowa kwasu azotowego(III). Stosowany jako substrat przy produkcji barwników oraz jako dodatek konserwujący do żywności.

W temperaturze pokojowej jest to biała lub żółtawa substancja stała. Dobrze rozpuszczalny w wodzie. Jako sól słabego kwasu i mocnej zasady ulega hydrolizie anionowej i odczyn jej roztworu jest zasadowy:

NaNO₂ + H₂O → Na⁺ + HNO₂ + OH^-

Zastosowanie

Azotan(III) sodu stosuje się przy tworzeniu organicznych pochodnych kwasu azotowego(III), barwników, oraz jako dodatek do żywności oznaczony symbolem E250. E250 służy w przemyśle spożywczym jako barwnik mięs i ryb oraz zapobiega rozwojowi bakterii powodujących botulizm, Clostridium botulinum. Dzienne spożycie nie powinno przekroczyć 0,06 mg na kg masy ciała, niemowlętom do 6 miesiąca życia nie powinien być podawany w ogóle. Przekroczenie tej dawki może spowodować hiperaktywność i inne efekty uboczne.

E250 jest potencjalnie rakotwórczy, a w połączeniu z innymi związkami chemicznymi w warunkach panujących w żołądku może tworzyć rakotwórcze nitrozoaminy. W wielu krajach dodawanie go do żywności jest zabronione

Azotyn amylu, azotyn izoamylu (C₅H₁₁ONO) - organiczny związek chemiczny, ester kwasu azotowego(III) i alkoholu pentylowego. Dostępny handlowo jako mieszanina izomerów.

Jest cieczą barwy żółtej o piekącym smaku. Bardzo trudno rozpuszczalny w wodzie, dobrze w rozpuszczalnikach organicznych (np. w eterze dietylowym).

Stosowany w przemyśle kosmetycznym i do otrzymywania związków dwuazoniowych. Używany jako antidotum przy zatruciach cyjankami, kwasem cyjanowodorowym i innymi związkami cyjanowymi. Ma zdolność rozszerzania naczyń krwionośnych i obniżania ciśnienia krwi i dlatego był dawniej stosowany w dusznicy bolesnej, astmie, migrenie. Dwie szklane fiolki azotynu amylu znajdują się w każdym Indywidualnym Pakiecie Przeciwchemicznym (IPP). Używany jest także rekreacyjnie jako poppers.

Otrzymywany podobnie jak inne azotyny alkilowe.

---