De conceptione Digestorum (O ułożeniu Digestów)
Caesar Flavius Iustinianus Triboniano quaestori suo salutem (kwestorowi swemu pozdrowienie)
Za pomocą Bożą rządząc naszym państwem, które nam powierzył Niebieski Majestat, i wojny szczęśliwie ukończyliśmy i uświetniamy pokój i utrzymujemy pomyślność Rzeczypospolitej (...)
1.Z wszystkich spraw nic tak godnego uwagi nie okazuje się bardziej niż znaczenie ustaw, które sprawy boskie i ludzkie należycie porządkuje i usuwa wszelką niesprawiedliwość, stwierdziliśmy zaś, że cały szereg ustaw, który pochodzi od założenia Rzymu i czasów Romulusa, stał się tak pomieszany, iż w nieskończoność się rozszerzył i żaden umysł ludzki nie jest w możności go objąć; najpierw zajęliśmy się poczynając wstecz od najdostojniejszych cesarzy i poprawianiem ich konstytucji i nadaniem im jasnego kierunku [znaczenia], by zebrane w jeden kodeks i pozbawione wszelkiego zbędnego podobieństwa i rażących sprzeczności użyczały całej ludzkości dzięki swej doskonałej przejrzystości gotowej ochrony.
2.A po ukończeniu tego dzieła i ujęcia go w jeden tom, na wstępie którego jaśnieje nasze imię (....)
4.Rozkazujemy (...) wam i zebrać i dokładnie opracować dotyczące prawa rzymskiego księgi dawnych prawników, którym najdostojniejsi cesarze udzielili upoważnienia do spisywania i wykładni ustaw, by z tych zebrać cały materiał, nie pozostawiwszy (w miarę możności) ani żadnego podobieństwa ani sprzeczności, lecz by wybrać z nich to, co jedno starczy za wszystko. Ponieważ zaś i inni napisali księgi dotyczące prawa, których pism nikt z prawników nie uznał i nie używał, i my nie uważamy za godne ich księgi naszej uwagi i zatwierdzenia.
Skoro zaś ten materiał z łaski Boga Najwyższego zostanie zebrany, należy zbudować z niego przepiękne dzieło i poświęcić sprawiedliwości jak gdyby własny i największy przybytek oraz podzielić całe prawo na pięćdziesiąt ksiąg i ustalone tytuły zarówno według instytucji naszego kodeksu, jak i na wzór edyktu trwałego, jak się wam dogodne będzie wydawało, tak aby poza wymienionym zbiorem nic nie mogło pozostać, lecz by prawo dawne, znajdujące się w nieładzie przez blisko tysiąc czterysta lat, a przez nas uporządkowane, objęte zostało tymi pięćdziesięcioma księgami, niby jakimś murem, poza którym niczego nie ma (...)
7. Lecz i to chcemy, by stało się waszą troską,, iż, jeśli znajdziecie w starych księgach coś niewłaściwie umieszczonego lub coś zbędnego czy nie wykończonego, abyście usunąwszy zbyteczne dłużyzny przewlekłe dodatki i wypełnili to, co jest niewykończone, i całe dzieło przedstawili rozważnie oraz jak najpiękniejsze (....)
12. Postanawiamy zaś, że nasz zbiór, który przy Boskiej pomocy ułożycie, ma nosić nazwę Digestów albo Pandektów, a żaden z prawników w przyszłości niechaj nie waży się zaopatrywać go w komentarze i gadatliwością swoją wprowadzać nieład w układ wymienionej kodyfikacji (...).
De confirmatione Institutionum (o zatwierdzeniu Instytucji)
W imię Pana Naszego Jezusa Chrystusa.
Cesarz Cezar Flawiusz Justynian, pogromca Alamanów, Gotów, Franków, Germanów, Antów, Alanów, Wandalów, Afrykanów, pobożny, szczęsny, sławny zwycięzca i triumfator, żądnej prawa młodzieży.
Majestat cesarski należy ozdobić nie tylko orężem, lecz także uzbroić prawami, aby każdy czas, i wojny i pokoju, mógł mieć własne rządy, a cesarz rzymski odnosił zwycięstwa nie tylko w bitwach z nieprzyjacielem, lecz także w usuwaniu środkami prawnymi niesprawiedliwości ludzi złośliwie używających prawa i był zarówno jego piastunem najskrupulatniejszym, jak i triumfatorem nad pokonanymi.
Każdy z tych dwóch celów z pomocą Bożą osiągnęliśmy przez największą staranność i największą przezorność. Znają nasze trudy wojenne barbarzyńskie ludy, co pod nasze dostały się jarzmo. Świadczą o nich także zarówno Afryka, jak i inne niezliczone prowincje, po tak długich okresach czasu pod władzę Rzymu i do naszego cesarstwa ponownie włączone przez nasze zwycięstwa, dane nam z woli nieba. Wszystkie zaś ludy są pod rządami praw już przez nas ogłoszonych i uporządkowanych.
Kiedy najświętsze konstytucje, które przedtem były w nieładzie, do świetnej doprowadziliśmy harmonii, rozciągnęliśmy nasza troskę także na niezmiernie liczne księgi dawnego prawoznawstwa i, jakby przez środek oceanu żeglując, tę beznadziejną pracę z łaski niebios już wykonaliśmy.
Gdy to dzięki przychylności Bożej zostało dokonane, przywoławszy dostojnego męża Tryboniana, magistra i byłego kwestora naszego świętego pałacu (quaestor sacrii palatii), oraz znakomitych mężów Theophilusa i Dorotheusa, profesorów, co do których bystrości, znajomości praw i wierności w wypełnianiu naszych poleceń już w wielu sprawach otrzymaliśmy dowody, specjalnie zleciliśmy im w oparciu o naszą powagę i nasze zalecenia ułożyć Instytucje, żebyście mogli początków praw nie z dawnych opowieści się uczyć, lecz w światłości cesarskiej ich szukać, a zarówno uszy jak i umysły wasze nie przejęły nic niepotrzebnego lub błędnie wyrażonego, lecz tylko to, co w tych kwestiach w rzeczy samej obowiązuje, i żebyście, podczas gdy dawniej poprzednikom przypadało, iż wtedy ledwie po czterech latach konstytucje cesarskie czytali, wy od samego początku do tego mogli przystępować, godni takiego zaszczytu i doznając takiego szczęścia, że dla was i początek i koniec nauki praw ze słów cesarskich będzie wychodzić.
Przeto po pięćdziesięciu księgach Digestów albo Pandektów, w które zebrane zostało dawne prawo (ius antiquuum) (a które ułożyliśmy za pośrednictwem tego samego wysoko postawionego męża Tryboniana a także innych wybitnych i uczonych mężów), poleciliśmy podzielić Instytucje te na cztery księgi, by tworzyły podstawowe zasady całokształtu wiedzy prawniczej.
Przedstawione w nich krótko zarówno to, co dawniej obowiązywało, jak i to, co później zaciemnione zostało przez wyjście z użycia (desuetudo) zostało za pomocą cesarską wydobyte na światło.
Gdy trzej uczeni przedłożyli je nam, ułożone na podstawie wszystkich dawnych instytucji, a zwłaszcza komentarzy zarówno Instytucji jak i „Spraw codziennych” naszego Gaiusa oraz na podstawie wielu innych komentarzy, przeczytaliśmy je, a także poddali badaniu i nadaliśmy im najpełniejszą moc naszych konstytucji.
Przyjmijcie więc te nasze ustawy z największą pilnością i ochoczą gorliwością i okażcie się sami tak wykształceni, by przyświecała wam najpiękniejsza nadzieja, że po ukończeniu całego studium prawa będziecie mogli rządzić rzeczpospolitą w powierzonych wam jej częściach.
De emendationis codicis Iustiniani et secunda eius editione (O poprawieniu Kodeksu Justyniana i drugim jego wydaniu)
W imię Pana naszego Jezusa Chrystusa.
Cesarz Flawiusz Justynian (....) do senatu miasta Konstantynopola.
Leży nam na sercu senatorowie, aby zawsze troską naszego ducha jak najgorliwszą obejmować wszystkie sprawy, tak aby nic przez nas wszczętego nie pozostało niewykonanym. Zatem na początku naszego panowania przedsięwzięliśmy zebranie w jedno dzieło i oczyszczenie z wszelkiego błędu najdostojniejszych konstytucji, które były rozproszone po różnych księgach i skutkiem bardzo licznych podobieństw, a także sprzeczności groziły upadkiem (....)
2. Skoro jednak nasze nowe zarówno rozstrzygnięcia, jak też konstytucje wydane po ułożeniu naszego znalazły się poza całokształtem tego kodeksu, wydaje się nam rzeczą konieczną (....) te nasze konstytucje wybrać i (....) dołączyć je do dawniejszych konstytucji (....)
4. Po dokonaniu więc (...) tego wszystkiego (...) gdy wspomniany Kodeks Justyniański (...) nam przedłożono, poleciliśmy go spisać po raz drugi na nowo, nie według poprzedniego układu, lecz wedle powtórnego opracowania (...) Nikt bowiem nie wątpi w to, że jeśliby w przyszłości znaleziono coś lepszego i trzeba będzie to ująć w konstytucję, to my wydamy i tę konstytucję i włączymy do innego zbioru, który zostanie oznaczony nazwą nowych konstytucji.